AKṢAṆA (Pali; akkhaṇa)

AKṢAṆA (Pali; akkhaṇa), sinh phi thời, sinh vào hoàn cảnh không thể học Pháp từ một Đức Phật.  Thông thường, sẽ có 8 phi thời được liệt kê, đó là, bất hạnh khi (1) bị đọa vào địa ngục, (2) sinh làm súc sinh, (3) sinh làm ngạ quỷ, (4) sinh làm chư thiên trường thọ, (5) sinh ở vùng biên địa hoặc man rợ, (6) sinh làm người mang tà kiến ngoại đạo hoặc tâm trí điên đảo, (7) sinh làm người ngu si, đần độn, không có khả năng phân biệt chánh pháp và phi pháp, hoặc (8) sinh vào thời điểm không có giáo pháp của Đức Phật (D. III, 287 ; A. IV, 225).  Một chú giải (AA.) giải thích chư thiên trường thọ (dīghāyuka-devanikāya) là chư thiên vô nhận thức (asañña-devanikāya).  Rõ ràng, việc không có khả năng nhận thức chứ không phải tuổi thọ kéo dài khiến cho một kiếp sống như vậy trở nên phi thời.

Trong Saṅgiti Suttanta (D. III, 264), chúng ta tìm thấy một hạng chúng sanh bất hạnh khác, cụ thể là, những người sinh làm A-tu-la (asura-kāyaṃ uppannā), ở giữa ngạ quỷ (peta) và chư thiên (deva), do đó tạo thành 9 nhóm phi thời.

Mahāvyutpatti cũng liệt kê 8 nhóm y hệt, nhưng thay đổi một chút cách sắp xếp, (2299-2306).

Trái ngược với những phi thời này, chỉ có một trường hợp sinh phải thời (Skt. kṣaṇa, pali; khaṇa), đúng thời điểm, hợp thời để sống một cuộc sống phạm hạnh (eko ‘va bhikkhave khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāya : A . IV, 227) và đó là khi một Đức Như Lai xuất hiện trên thế gian, tuyên giảng giáo pháp của Ngài, và vào thời điểm đó được sinh ra ở chánh địa (không phải miền biên địa) (của Jambudīpa) với đầy đủ trí tuệ để phân biệt được ý nghĩa của chánh ngữ và tà ngữ.

Một vị Bồ-tát không sinh phi thời, trừ khi vị ấy muốn dẫn dắt những chúng sanh khác đến sự trưởng thành (akṣaṇagatiṃ na gacchatyanyatra sattvaparipākāt: Śikṣ. 147). Xem thêm AKKHAṆA SUTTA.