ĀJĪVA

Thanh tịnh sinh kế (ājīva-pārisuddhi) là một trong những điều kiện thiết mà một vị Tỳ-kheo cần có, trước tiên là mong cầu hoàn thiện đạo đức, và cuối cùng là để đạt được hạnh phúc Niết-bàn. Nó được gọi là nhân duyên hay làm cho một người trở thành sa-môn (samaṇa-karaṇa-dhamma) hay làm cho một người trở thành bà-la-môn (brāhmaṇa-karaṇa- dhamma).  Nó được viên mãn một cách hợp lệ khi sinh kế của một vị Tỳ-kheo hoàn toàn thanh tịnh (parisuddha), trong sạch (uttāna), cởi mở (vivaṭa), không khiếm khuyết (acchiddavā) và được chế ngự (saṃvuta : M. I, 272).  Việc tu tập chánh mạng (sammā-ājīva), tạo nên bước thứ 5 của Bát Chánh Đạo, là phương tiện mà hành giả có thể hy vọng đạt được mục đích này.

Trong Kinh Ambalaṭṭhikā Rāhulovāda có nói rằng thân, khẩu, ý một vị Tỳ-kheo không nên gây hại cho chính mình hay cho người khác, mà nên có ích cho chính mình cũng như cho người khác.  Ở đây, chủ đề bàn luận không phải phương thức thực hiện chánh mạng.  Tuy nhiên, trong đó chúng ta tìm thấy một nguyên tắc chung có thể được chấp nhận như một nền tảng của chánh mạng.  Ở những bài kinh khác (op. cit. III, 75) có những định nghĩa rõ ràng về thuật ngữ ‘chánh mạng’ và ‘tà mạng’. Trong trường hợp của Tỳ-kheo, tà mạng là kiếm sống bằng những phương pháp như mưu mô (kuhana), ba hoa (lapana), gợi ý (nemittakatā), hạ uy tín (nippesikatā) và cầu lợi dưỡng (lābhena lābhaṃ nijigiṃsanatā), là những sinh kế thấp kém và không xứng đáng với một vị sa môn.  Định nghĩa ājīva-pārisuddhi trong Thanh Tịnh Đạo (trang 19) giải thích chi tiết các thuật ngữ này. Theo đó, việc từ chối các vật dụng cần thiết được cúng dường, làm điệu bộ hoặc chuẩn bị cách cư xử, được gọi là mưu mô.  Ba hoa bao gồm nói quanh co, thuyết phục, gợi ý, tâng bốc và nịnh bợ.  Gợi ý là đưa ra một dấu hiệu hoặc ra dấu.  Lăng mạ, miệt thị, sỉ nhục và chế giễu, dùng đến bịa đặt hoặc nói xấu sau lưng là hạ uy tín. Tìm kiếm hoặc tìm cầu của cải vật chất bằng phương tiện của cải vật chất được gọi là ‘cầu lợi dưỡng’. Vì để mắt đến lợi dưỡng, danh dự, hoặc tiếng tăm, nếu một vị Tỳ-kheo dùng đến bất kỳ điều nào trong số này, vị ấy phạm tội sống cuộc đời bại hoại.

Trường Bộ Kinh (I, trang 9) nói rằng Đức Phật được mọi người tán dương vì cuộc sống thanh bai mà hầu hết các Sa-môn và bà-la-môn đều không có.  “Mặc dù sống bằng thực phẩm do tín đồ dâng cúng, nhưng một số Sa-môn và Bà-la-môn lại kiếm sống bằng tà mạng hay thủ đoạn thấp kém (tiracchāna-vijjā). . . . . . .Sa-môn Gô-ta-ma tránh xa thủ đoạn thấp hèn như vậy.  Trong số những thủ đoạn thấp kém, mà một số Sa-môn và Bà-la-môn sử dụng để kiếm kế sinh nhai, xem chỉ tay, tiên đoán, bói toán, cúng tế, xin lời sấm từ thần thánh, và hành nghề thầy thuốc chữa bệnh về mắt, mổ xẻ hay chữa bệnh cho trẻ em chỉ là một số ít.

Cùng với những tội này còn có sáu tội khác được nêu trong Luật (V, trang 146) và được mô tả trong Thanh tịnh đạo là cấu thành tà mạng. “Vì lý do sinh kế, vì nguyên nhân sinh kế, làm mồi cho dục, nếu một Tỳ-kheo (1) tự xưng được pháp thượng nhân (uttarī-manussa-dhamma) nhưng kỳ thực mình không có (một tội pārājika) ; (2) làm người môi giới (một tội saṅghādisesa); (3) nói, ‘Tỳ-kheo trong chùa của mình là một vị A-la-hán’ (một trọng tội-tullaccaya-đối với Tỳ-kheo biết rõ điều đó không phải sự thật); (4) Tỳ-kheo ăn thức ăn thượng vị mà vị ấy yêu cầu cho riêng mình (tội pācittiya); (5) Tỳ-kheo không bị bệnh nhưng ăn cơm hoặc cà ri mà vị ấy yêu cầu cho riêng mình (tội ác tác-dukkaṭa); hoặc, nếu một Tỳ-kheo ni (6) ăn thức ăn thượng vị mà vị ấy yêu cầu cho riêng mình (tội paṭidesanīya); thì một Tỳ-kheo như vậy được cho là tà mạng, không phù hợp với bổn phận của một Sa-môn chân chính.”

Chánh mạng thường được định nghĩa một cách tiêu cực, nhưng người thực hành nó luôn được kỳ vọng sẽ tu tập những phẩm chất tích cực đó như bố thí, ái ngữ và lòng nhân ái, những điều mang lại hạnh phúc cho chính mình và cho người khác.  Theo Trung bộ Kinh, có hai loại chánh mạng, một dẫn đến hạnh phúc thế gian và một dẫn đến hạnh phúc xuất thế gian. Do đó, Đức Phật dạy, (1) “Ở đây, này các Tỳ-kheo, một Thánh đệ tử từ bỏ tà mạng, sinh kế phù hợp với chánh mạng, đó là hữu lậu (sāsava), phước báo (puññabhāgiya) và đưa đến quả sanh y (upadhi-vepakka)”, và lại nữa, (2) “Này các Tỳ-kheo, bất cứ cái gì ghê tởm, từ bỏ, khước từ, viễn ly tà mạng với tâm hướng thượng (ariya-citta), vô lậu (anāsava), kết hợp với chánh đạo (ariya-magga-samaṅgino), và tu tập theo chánh đạo (ariya-magga-bhārino), chánh mạng đó được cho là vô lậu, cao thượng, xuất thế (lokuttara) và là một đạo chi (maggaṅga).”

Hơn nữa, người ta nói rằng việc tu tập chánh mạng như một chi phần của Bát chánh đạo luôn đi kèm và theo sau là chánh kiến, chánh tinh tấn và chánh niệm.  Do đó, chánh kiến, liên quan đến chánh mạng, là biết chánh mạng là đúng và tà mạng là sai. ‘Chánh tinh tấn’ là nỗ lực để tránh tà màng và kiếm được chánh mạng, trong khi chánh niệm phát huy trong nỗ lực này được gọi là ‘chánh niệm’.