AJITAMITRA
AJITAMITRA, một tu sĩ Mật tông nổi tiếng. Mặc dù rất nổi tiếng, nhưng các chi tiết về ngày sinh, sự nghiệp và tác phẩm của ông vẫn còn nhiều mơ hồ.
Đầu tiên, chúng ta phải xem xét các tác phẩm mà ông được cho là tác giả. Về vấn đề này, cách tốt nhất là kiểm tra các danh mục tài liệu được dịch sang tiếng Tây Tạng hiện còn, đồng thời so sánh và cố gắng xác định những cái tên được đề cập trong các danh mục này. Danh mục của Cordier đề cập đến 6 tác phẩm của tác giả Ajitamitra, Śrīyakṣabhrātṛdvaya-sādhana (II, trang 196), 4 tác phẩm mang tên Arapacana-sādhana (II, trang 301; III, trang 4, 30, 177) và Ratnāvalīṭīkā (trong, trang 422). Ngược lại, danh mục Tōhōku thậm chí không đề cập đến tên của ông. Tōhōku (hoặc phiên bản Sde-dge) cũng có 7 tác phẩm tên là Arapacana-sādhana, nhưng trong đó có 3 trường hợp không đề tên tác giả (Số 3172, 3173, 3459), trong khi những trường hợp còn lại, tên tác giả được ghi bằng tiếng Tây Tạng là Mi-phan bśes-gñen, hay Ajitamitra (Số 2714, 2715, 3311, 3449). Trong hai tác phẩm còn lại, Śrīyakṣabhrātṛdvaya-sādhana không có trong phiên bản Sde-dge (TM.), và Ratnāvalīṭīkā được đề cập với quyền tác giả là Mi-phan bśes-gñen, hay Ajitamitra.
Do đó, ít nhất chúng ta có thể đề cập đến 2 tác phẩm mang tên ông. Một là Arapacana-sādhana và tác phẩm còn lại là Ratnāvalīṭīkā. May mắn thay, nguyên bản tiếng Phạn Arapacana-sādhana hiện vẫn còn và được bảo tồn (số 55) trong Sādhanamālā (trong GOS, trang 112-5). Theo đó, Arapacana có nghĩa là một tên chung thần bí của ngũ vị Phật, mỗi vị được biểu thị bằng một chữ cái. Ý tưởng về ngũ thiền Phật (hay ngũ trí Phật) lần đầu tiên xuất hiện trong Kinh Đại Nhật – được cho là hoàn thành vào khoảng từ năm 500 đến 650 sau công nguyên. Nhưng những ý tưởng chứa đựng trong Sādhana này có xu hướng là của giai đoạn sau. Ngược lại, tác giả mới nhất của Sādhanamālā là Abhayākara-gupta (q.v.).
Dựa vào những gợi ý này, niên đại của Ajitamitra có thể được xác định đại khái là từ thế kỷ thứ 9 đến thế kỷ thứ 10 sau công nguyên. Tuy nhiên, từ những tư liệu ít ỏi hiện có, không dễ để xác định niên đại của tác giả gần như vô danh này. Như B. Bhattacharyya nhận thấy, những từ của giáo thọ sư này đã được đưa vào miệng của vị Đại Thiên tối cao trong các chân ngôn của đạo Hindu (An introduction to Buddhist Esoterism, trang 163). Ngay cả tác phẩm Arapacana-sādhana hiện còn trong Sādhanamālā của ông, đã đề cập ở trên, cũng được quy cho cùng một vị thần tối cao, trong Kukuteśvaratantra của tín đồ đạo Hindu (ibid. trang 162).
Do đó, nhiều sự nhầm lẫn là do sự sùng kính siêu thần bí này của các nhà chân ngôn đạo Hindu sau này dành cho ông. Sự đồng điệu này giữa các tu sĩ Phật giáo và các nhà chân ngôn đạo Hindu ở Bengal cho chúng ta thấy rằng Ajitamitra có thể đến từ Bengal.
S. K.