AGATI

AGATI, hình thức phủ định của gati có nghĩa là con đường hay đường đi. Thuật ngữ agati, trong cụm từ về đạo đức Phật Giáo, liên hệ tới con đường sai lầm hoặc không đúng đắn. Ngài Phật Âm (Buddhaghosa) trong bản

Manorathapūraṇī (ii, trang 22) đã giải thích agati là akattabbaṃ có nghĩa là không phù hợp hay không nên thực hiện. Trong những bản văn Phật Giáo đề cập đến bốn điều kiện được biết đến là agati-gamanī được cho là sẽ dẫn đến agati hay con đường sai lầm, như chanda (tham), dosa (sân), moha (si) và bhaya (hèn nhát).

Thuật ngữ chanda tuỳ theo cách sử dụng của nó sẽ có những ý nghĩa khác nhau trong những ngữ cảnh khác nhau. Đầu tiên, nó được xem là một trạng thái tâm lý không kiên định về mặt đạo đức, điều này có nghĩa là “ý định”. Theo nghĩa này nó được coi là một trong năm mươi hai Tâm Sở (cetasika). Ở vị trí thứ hai, nó được đề cập đến ý chí hay sự nhiệt thành chân chính (dhammacchanda). Trong nghĩa này, nó là một phẩm tính đạo đức đáng mong muốn và do đó nó xuất hiện trong nguyên tắc của Tứ Chánh Cần (sammappadhāna). Ba, nó đề cập đến phẩm tính không lành mạnh của sự tham lam hay mong cầu và nó có sự liên hệ gần với dục vọng, tham lam…Trong ý nghĩa cuối cùng của nó, chanda được xem là một trong bốn agatigamanī dhamāa. Dosa hay sự sân hận là một trong ba gốc rễ (mūla) bất thiện về mặt đạo đức mà sự hiện diện của chúng sẽ quyết định phẩm chất đạo đức thực sự của trạng thái cố ý. Moha hay si mê, cũng là một trong những gốc rễ bất thiện và đồng nghĩa với avijjā hay vô minh. Bhaya hay hèn nhát cũng là phẩm chất đạo đức không được mong muốn, khi một người bị khuất phục bởi nó sẽ mù quáng trước điều gì là đúng và sai.

Bốn trạng thái tâm lý này được gọi là agatigamanī hay dẫn đến con đường sai lầm, với ai mà bị tác động bởi chúng sẽ bỏ qua những điều đúng đắn và thực hiện những điều sai lầm.

Y. K.