ADHIPAÑÑĀ

ADHIPAÑÑĀ. Sự tăng thượng tuệ (ñāṇa) bao gồm sự tăng cường khả năng nhận thức và tri kiến để phát sinh trí tuệ (paññā). Nhưng theo một cách tương tự như tiến trình tăng trưởng của tâm và giới hạnh, tức tăng thượng tâm (tham khảo adhicitta) và tăng thượng giới (tham khảo adhisīla) được nhận thấy, còn có tăng thượng tuệ (adhipaññā). Trí tuệ của Tăng thượng Tuệ Pháp quán (Adhipañña dhamma-vipassanā) được mô tả là sự hiểu biết về tâm pháp cũng như sắc pháp, v.v. và không chỉ nhận biết đối tượng khi chúng tan biến, mà cả ý thức xác định đối tượng đó nữa; và như hiểu được tánh không trong sự tan biến đó, như sau: khi tâm và sắc tan rã, hành sẽ chấm dứt, ngoài ra không còn gì khác. Điều này khiến cho tri kiến và trí tuệ của hành ấm đều được tăng thượng, và nó được gọi là tăng thượng tuệ của hành ấm. Sự dính mắc và bám víu vào khái niệm về một cái thấy được từ bỏ nhờ sự hiểu biết rõ ràng về sự vắng mặt của một thực thể thường còn và một bản chất của tự ngã. ( Vism. xxii, § ll8, p. 598). Để xác minh điều này, đoạn thơ sau đây được trích dẫn:

Với sự chú tâm cố định vào đối tượng

Vị ấy suy niệm về sự hoại diệt,

Cùng sự sinh khởi từ tánh không của nó:

Đó là tuệ giác sâu sắc.

(ārammaṇañ ca paṭsaṅkhā bhaṅgañ ca anupassati, suññato ca upaṭṭhānaṃ, adhipaññavipassanā: Ps.i, 58.).

Do vậy, tăng thượng tuệ (adhipaññā) này tạo thành một trong mười tám đối tượng chính của tuệ giác (xem thêm vipassanā), một danh sách được tìm thấy trong các bản chú giải sau này ( Vism. xx, § 90, p. 539–40 ; VismA. 506-7), trong đó adhipaññā được giải thích là tuệ giác xuất hiện bằng cách nhận biết một đối tượng gồm căn và trần, bằng cách dùng thức để thấy sự hoại diệt của đối tượng, và bằng cách  thấu hiểu tánh không của nó qua sự tan biến của nó.

Nhờ có tuệ minh sát này (vipassanā-paññā)  mà việc thực hành trạch pháp (dharnma-vicaya), một trong bảy yếu tố đưa đến giác ngộ (bojjhaṇga), trở nên khả thi.

Adhipañña là thuật ngữ kết thúc của bộ ba tăng thượng học (adhisikkhā) trong đó tăng thượng giới (adhisīla) được dạy qua Luật tạng, tăng thượng tâm (adhicitta) qua Kinh điển, tăng thượng tuệ (adhipaññā) đạt được bằng  nghiên cứu về Vi Diệu Pháp.

(Để biết thêm chi tiết, xem chú giải của Part vii, §. 6, của Abhidhamrnattha-saṅgaha (Vi Diệu Pháp toát yếu) trong Abhidhammattha-vibhāvanī).

H. G. A. v. Z.