ADHIMĀNA
ADHIMĀNA, một hành vi đề cao mình thái quá. Nó là một trong những cụm từ mô tả về mạn (xem thêm māna) hoặc tâm ngạo mạn (cittassa uṇṇati: Nd. II, 226) ở mức độ tăng dần với tiền tố super (adhi). Nó thuộc loại quá mạn, theo đó một người tự đề cao mình hơn sự thật, những điều chưa làm nhưng anh ta cho rằng mình đã đạt được, những thứ chưa bắt đầu nhưng cho rằng mình đã thành tựu. Và sau đó anh ta tuyên bố một cách tự phụ rằng mình đã chứng đắc trí tuệ cao thượng (adhimānena aññaṁ vyākaroti): “Sanh đã tận, phạm hạnh đã thành, việc cần làm đã làm. Ta không còn trở lại trạng thái này nữa”. (A. V, 162).
Nguyên nhân của tăng thượng mạn này được cho là có nguồn gốc từ ngài Đại Ca Diếp (Mahā Kassapa) khi cho rằng dù một người đã thâm hiểu pháp học và ghi nhớ toàn bộ lời dạy của đức Phật, thì tâm vị ấy vẫn còn ẩn giấu tham dục; vị ấy vẫn còn chứa sân tâm (vyāpāda), vẫn còn để thân tâm ở trạng thái lờ đờ, dã dượi (thīnamiddha), phóng dật (uddhacca) và nghi hối (vicikicchā). Đây là những triệu chứng của tự mãn, những tác động tiêu cực của quá mạn. Hoặc, một người vì muốn nhanh chóng thể hiện những khả năng mà vị ấy nghĩ rằng mình đã thành tựu, hoặc cũng có khi vị ấy đã thật sự chứng được vài điều; và rồi vị ấy trở nên bận bịu và thích thú với việc phô diễn (kammārāma), thích tranh luận (bhassārāma) thích chuyện thế sự (saṅgaṇikārāma). Và khi mê mải làm những việc này vị ấy không còn thời gian để tu tập bất luận đã thành tựu những gì. Nhưng việc thành tựu nửa chừng (antarā-vosāna) là sự sa sút trong việc tu học chiếu theo Pháp và Luật của đức Thế Tôn (ibid. p. 164).
Một trường hợp khác là Sunakkhatta, con trai của dòng họ Liccchavis, đã hỏi đức Phật rằng liệu có hay không một số vị Tỳ kheo tuyên bố rằng mình đã chứng được trí tuệ cao thượng, liệu có vị nào tự ngạo mạn cho rằng mình đã thành tựu và tuyên bố như vậy không (M. II, 252). Đức Phật thừa nhận rằng thực tế thì vẫn có những vị Tỳ kheo đã chứng đắc thánh quả và chấm dứt việc sinh tử, nhưng cũng có những vị khác cũng tuyên bố như vậy dù chưa đạt được giải thoát “trong vô minh vị ấy cho rằng sẽ không phải chịu quả báo gì cho những tuyên bố như vậy” (visadosaṃ sa-upādisesaṃ anupādieso ti maññamāno). Tuy nhiên cuối cùng tham dục sẽ khiến tâm vị ấy thoái chuyển (ibid. 257) và điều này sẽ đưa họ đến sinh tử hoặc sinh tử đầy thống khổ. Tự mãn sẽ dẫn đến thoái tâm!
H. G. A. v. Z.