Kinh số 10 – Giải Thích Kinh Niệm Xứ

STT

Pāḷi

Việt

1

105. evaṃ me sutanti

satipaṭṭhānasuttaṃ.   

tattha kurūsu viharatīti kurunāmakā jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīsaddena kurūti vuccati, tasmiṃ kurūsu janapade. aṭṭhakathācariyā panāhu — mandhātukāle tīsu dīpesu manussā jambudīpo nāma buddhapaccekabuddhamahāsāvakacakkavattipabhutīnaṃ uttamapurisānaṃ uppattibhūmi uttamadīpo atiramaṇīyoti sutvā raññā mandhātucakkavattinā cakkaratanaṃ purakkhatvā cattāro dīpe anusaṃyāyantena saddhiṃ āgamaṃsu. tato rājā pariṇāyakaratanaṃ pucchi —

0

2

♦ “atthi nu kho manussalokato ramaṇīyataraṃ ṭhānan”ti?

♦ “kasmā deva evaṃ bhaṇasi?

♦ “kiṃ na passasi candimasūriyānaṃ ānubhāvaṃ?

♦ “nanu etesaṃ ṭhānaṃ ito ramaṇīyataran”ti?

♦ rājā cakkaratanaṃ purakkhatvā tattha agamāsi. cattāro mahārājāno “mandhātumahārājā āgato”ti sutvāva “mahiddhiko mahānubhāvo rājā na sakkā yuddhena paṭibāhitun”ti sakarajjaṃ niyyātesuṃ. so taṃ gahetvā puna pucchi — “atthi nu kho ito ramaṇīyataraṃ ṭhānan”ti. athassa tāvatiṃsabhavanaṃ kathayiṃsu — “tāvatiṃsabhavanaṃ, deva, ramaṇīyataraṃ, tattha sakkassa devarañño ime cattāro mahārājāno paricārakā dovārikabhūmiyaṃ tiṭṭhanti. sakko devarājā mahiddhiko mahānubhāvo. tassimāni pana upabhogaṭṭhānāni, yojanasahassubbedho vejayantapāsādo, pañcayojanasatubbedhā sudhammā devasabhā, diyaḍḍhayojanasatiko vejayantaratho, tathā erāvaṇo hatthī, dibbarukkhasahassapaṭimaṇḍitaṃ nandanavanaṃ cittalatāvanaṃ phārusakavanaṃ missakavanaṃ. yojanasatubbedho pāricchattako koviḷāro, tassa heṭṭhā saṭṭhiyojanāyāmā paṇṇāsayojanavitthatā pañcadasayojanubbedhā jayasumanapupphavaṇṇā paṇḍukambalasilā, yassā mudutāya sakkassa nisīdato upaḍḍhakāyo anupavisatī”ti.

0

3

taṃ sutvā rājā tattha gantukāmo cakkaratanaṃ abbhukkiri. taṃ ākāse patiṭṭhāsi saddhiṃ caturaṅginiyā senāya. atha dvinnaṃ devalokānaṃ vemajjhato cakkaratanaṃ otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi saddhiṃ pariṇāyakaratanappamukhāya caturaṅginiyā senāya. rājā ekakova tāvatiṃsabhavanaṃ agamāsi. sakko “mandhātā āgato”ti sutvāva tassa paccuggamanaṃ katvā — “svāgataṃ te, mahārāja, sakaṃ te, mahārāja. anusāsa, mahārājā”ti vatvā saddhiṃ nāṭakehi rajjaṃ dvebhāge katvā ekaṃ bhāgamadāsi. rañño tāvatiṃsabhavane patiṭṭhitamattasseva manussabhāvo vigacchi, devabhāvo pāturahosi.

0

4

tassa kira sakkena saddhiṃ paṇḍukambalasilāyaṃ nisinnassa akkhinimisamattena nānattaṃ paññāyati. taṃ asallakkhentā devā sakkassa ca tassa ca nānatte muyhanti. so tattha dibbasampattiṃ anubhavamāno yāva chattiṃsa sakkā uppajjitvā cutā, tāva rajjaṃ kāretvā atittoyeva kāmehi tato cavitvā attano uyyāne patiṭṭhito vātātapena phuṭṭhagatto kālamakāsi.

0

5

cakkaratane pana pathaviyaṃ patiṭṭhite pariṇāyakaratanaṃ suvaṇṇapaṭṭe mandhātūpāhanaṃ likhāpetvā idaṃ mandhāturajjanti rajjamanusāsi. tepi tīhi dīpehi āgatamanussā puna gantuṃ asakkontā pariṇāyakaratanaṃ upasaṅkamitvā “deva mayaṃ rañño ānubhāvena āgatā, idāni gantuṃ na sakkoma, vasanaṭṭhānaṃ no dehī”ti yāciṃsu. so tesaṃ ekekaṃ janapadamadāsi. tattha pubbavidehato āgatamanussehi āvasitapadeso tāyeva purimasaññāya videharaṭṭhanti nāmaṃ labhi. aparagoyānato āgatamanussehi āvasitapadeso aparantajanapadoti nāmaṃ labhi. uttarakuruto āgatamanussehi āvasitapadeso kururaṭṭhanti nāmaṃ labhīti. bahuke pana gāmanigamādayo upādāya bahuvacanena voharīyati. tena vuttaṃ “kurūsu viharatī”ti.

0

6

kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamoti. kammāsadhammanti ettha keci dha-kārassa da-kārena atthaṃ vaṇṇayanti. kammāso ettha damitoti kammāsadammo. kammāsoti kammāsapādo porisādo vuccati. tassa kira pāde khāṇukena viddhaṭṭhāne vaṇo ruhanto cittadārusadiso hutvā ruhi, tasmā kammāsapādoti paññāyittha. so ca tasmiṃ okāse damito porisādabhāvato paṭisedhito. kena? mahāsattena. katarasmiṃ jātaketi? mahāsutasomajātaketi eke. ime pana therā jayaddisajātaketi vadanti. tadā hi mahāsattena kammāsapādo damito. yathāha —

♦ “putto yadā homi jayaddisassa,

♦ pañcālaraṭṭhādhipatissa atrajo.

♦ cajitvāna pāṇaṃ pitaraṃ pamocayiṃ,

♦ kammāsapādampi cahaṃ pasādayin”ti.

keci pana dha-kāreneva atthaṃ vaṇṇayanti.

0

7

kururaṭṭhavāsīnaṃ kira kuruvattadhammo tasmiṃ kammāso jāto, tasmā taṃ ṭhānaṃ kammāso ettha dhammo jātoti kammāsadhammanti vuccati.

0

8

tattha niviṭṭhanigamassāpi etadeva nāmaṃ. bhummavacanena kasmā na vuttanti? avasanokāsato. bhagavato kira tasmiṃ nigame vasanokāso koci vihāro nāhosi. nigamato pana apakkamma aññatarasmiṃ udakasampanne ramaṇīye bhūmibhāge mahāvanasaṇḍo ahosi. tattha bhagavā vihāsi. taṃ nigamaṃ gocaragāmaṃ katvā, tasmā evamettha attho veditabbo “kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo, taṃ gocaragāmaṃ katvā”ti.

0

9

106. ekāyano ayaṃ, bhikkhave,

maggoti. kasmā bhagavā idaṃ

suttamabhāsi? kururaṭṭhavāsīnaṃ gambhīradesanāpaṭiggahaṇasamatthatāya. kururaṭṭhavāsino kira bhikkhū

bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo

utupaccayādisampannattā tassa

raṭṭhassa sappāyautupaccayasevanena niccaṃ kallasarīrā kallacittā

ca honti.

[Này các Tỳ Kheo! Con đường này là nhất lộ]; vì sao Thế Tôn đã nói bài kinh này? Do năng lực tiếp thu bài giảng sâu sắc của những cư dân ở xứ Kuru. Quả thực, do việc có được duyên khí hậu vân vân của xứ sở đó, các cư dân ở xứ Kuru – tức các Tỳ Kheo, Tỳ Kheo Ni, Nam Cận Sự, Nữ Cận Sự luôn có hảo thân, hảo tâm do sự tiếp xúc với duyên khí hậu phù hợp.

10

te cittasarīrakallatāya

anuggahitapaññābalā

gambhīrakathaṃ pariggahetuṃ

samatthā honti.

Do trạng thái tốt đẹp về tâm & thân, với tuệ lực được nắm bắt; họ có thể tiếp thu bài giảng sâu sắc.

11

tena tesaṃ bhagavā imaṃ

gambhīradesanāpaṭiggahaṇasamatthataṃ sampassanto ekavīsatiyā

ṭhānesu kammaṭṭhānaṃ arahatte

pakkhipitvā idaṃ gambhīratthaṃ

satipaṭṭhānasuttaṃ abhāsi.

Bởi thế, thấy rõ năng lực tiếp thu bài giảng sâu sắc đó của họ, Thế Tôn đã thuyết bài kinh Satipaṭṭhāna có ý nghĩa sâu sắc này bằng cách định ra đề mục (thiền) đối với trạng thái A La Hán tại 21 chỗ.

12

yathā hi puriso suvaṇṇacaṅkoṭakaṃ labhitvā tattha nānāpupphāni pakkhipeyya, suvaṇṇamañjūsaṃ vā pana labhitvā sattaratanāni pakkhipeyya, evaṃ bhagavā kururaṭṭhavāsiparisaṃ labhitvā gambhīradesanaṃ desesi. tenevettha aññānipi gambhīratthāni dīghanikāye mahānidānaṃ mahāsatipaṭṭhānaṃ imasmiṃ majjhimanikāye sāropamaṃ rukkhūpamaṃ raṭṭhapālaṃ māgaṇḍiyaṃ āneñjasappāyanti aññānipi suttāni desesi.

0

13

apica tasmiṃ janapade catasso

parisā pakatiyāva

satipaṭṭhānabhāvanānuyogamanuyuttā viharanti, antamaso

dāsakammakaraparijanāpi satipaṭṭhānappaṭisaṃyuttameva kathaṃ

kathenti.

Hơn nữa, tại xứ sở đó, chính theo thói quen, 4 hội chúng sống gắn bó với việc thực hành sự phát triển Satipaṭṭhāna; ngay cả nô lệ, người làm công và thuộc hạ cũng nói cả lời nói liên hệ đến Satipaṭṭhāna.  

14

udakatitthasuttakantanaṭṭhānādīsupi niratthakakathā nāma na

pavattati.

Ở bãi nước cạn hay nơi xe chỉ(i) vân vân, không có lời nói vô ích.

—–

(i) Những nơi sinh hoạt tập thể.

15

sace kāci itthī “amma tvaṃ

kataraṃ satipaṭṭhānabhāvanaṃ

manasikarosī”ti pucchitā “na

kiñcī”ti vadati. taṃ garahanti “dhiratthu tava

jīvitaṃ, jīvamānāpi tvaṃ

matasadisā”ti.

Nếu bất kỳ người phụ nữ nào, khi được hỏi ‘Chị thân mến! Chị đang tác ý đến sự phát triển satipaṭṭhāna nào?’, lại trả lời rằng ‘Không gì cả.’; thì người ta chê trách người phụ nữ ấy là ‘Đời chị thật đáng xấu hổ! Trong khi đang sống, chị giống như kẻ đã chết.’  

16

atha naṃ “mā dāni puna

evamakāsī”ti ovaditvā aññataraṃ satipaṭṭhānaṃ uggaṇhāpenti.

Thế rồi, người ta khích lệ người ấy rằng: ‘Bây giờ, chớ làm như thế nữa!’ rồi dạy người ấy một Satipaṭṭhāna.

17

yā pana “ahaṃ asukaṃ

satipaṭṭhānaṃ manasikaromī”ti

vadati. tassā “sādhu sādhū”ti sādhukāraṃ datvā “tava jīvitaṃ sujīvitaṃ,

tvaṃ nāma manussattaṃ pattā,

tavatthāya sammāsambuddho

uppanno”tiādīhi pasaṃsanti.

Còn người phụ nữ nào trả lời rằng ‘Tôi đang tác ý đến Satipaṭṭhāna như thế này như thế kia.’; thì người ta tán thưởng người phụ nữ ấy ‘Lành thay, lành thay!’ rồi khen ngợi vị ấy bằng những lời ‘Đời chị là cuộc đời tốt đẹp, chị thật đã đạt đến trạng thái con người, Đức Phật Chánh Đẳng Giác đã sinh ra vì chị!’ vân vân. 

18

na kevalañcettha manussajātiyāyeva satipaṭṭhānamanasikārayuttā, te nissāya viharantā tiracchānagatāpi. tatridaṃ vatthu — eko kira naṭako suvapotakaṃ gahetvā sikkhāpento vicarati. so bhikkhunupassayaṃ upanissāya vasitvā gamanakāle suvapotakaṃ pamussitvā gato. taṃ sāmaṇeriyo gahetvā paṭijaggiṃsu. buddharakkhitotissa nāmaṃ akaṃsu. taṃ ekadivasaṃ purato nisinnaṃ disvā mahātherī āha — “buddharakkhitā”ti?

0

19

♦ kiṃ ayyeti.

♦ atthi koci tava manasikāroti?

♦ natthi ayyeti.

♦ āvuso, pabbajitānaṃ santike vasantena nāma vissaṭṭhāttabhāvena bhavituṃ na vaṭṭati, kocideva manasikāro icchitabbo, tvaṃ pana aññaṃ na sakkhissasi “aṭṭhi aṭṭhī”ti sajjhāyaṃ karohīti. so theriyā ovāde ṭhatvā “aṭṭhi aṭṭhī”ti sajjhāyanto carati.

♦ taṃ ekadivasaṃ pātova toraṇagge nisīditvā bālātapaṃ tapamānaṃ eko sakuṇo nakhapañjarena aggahesi. so “kiri kirī”ti saddamakāsi. sāmaṇeriyo sutvā “ayye buddharakkhito sakuṇena gahito, mocema nan”ti leḍḍuādīni gahetvā anubandhitvā mocesuṃ. taṃ ānetvā purato ṭhapitaṃ therī āha —

♦ “buddharakkhita, sakuṇena gahitakāle kiṃ cintesī”ti?

♦ na ayye aññaṃ cintesiṃ, “aṭṭhipuñjova aṭṭhipuñjaṃ gahetvā gacchati, katarasmimpi ṭhāne vippakirissatī”ti evaṃ ayye aṭṭhipuñjameva cintesinti.

♦ sādhu sādhu, buddharakkhita, anāgate bhavakkhayassa te paccayo bhavissatīti. evaṃ tattha tiracchānagatāpi satipaṭṭhānamanasikārayuttā, tasmā nesaṃ bhagavā satipaṭṭhānabuddhimeva janento idaṃ suttaṃ abhāsi.

♦ tattha ekāyanoti ekamaggo. maggassa hi —

♦ “maggo pantho patho pajjo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ.

♦ nāvā uttarasetū ca, kullo ca bhisisaṅkamo”ti. (cūḷani. 101) —

♦ bahūni nāmāni. svāyaṃ idha ayananāmena vutto.

0

20

tasmā ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggoti ettha ekamaggo ayaṃ,

bhikkhave, maggo, na

dvedhāpathabhūtoti evamattho

daṭṭhabbo.

Do đó, (Đức Phật đã nói) [Này các Tỳ Kheo! Con đường này là nhất lộ]; ở đây, này các Tỳ Kheo! Con đường này là nhất đạo, không trở thành con đường có 2 nhánh; ý nghĩa câu kinh nên được hiểu như vậy.

21

atha vā ekena ayitabboti ekāyano. ekenāti gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya

vūpakaṭṭhena pavivittacittena. ayitabboti paṭipajjitabbo.

Hoặc [nhất lộ] có nghĩa là: con đường đó nên được đi bởi một người. [Bởi một người] tức là bởi một người có tâm ẩn dật, độc cư sau khi đã từ bỏ tập thể, hội chúng. [Nên được đi] tức là nên được đi theo.

22

ayanti vā etenāti ayano, saṃsārato nibbānaṃ gacchantīti attho.

Hoặc [lộ] tức là: các chúng sinh đi bằng (lộ) ấy – các chúng sinh đi từ vòng luân hồi đến Niết Bàn; ý nghĩa là như vậy.

23

ekassa ayano ekāyano, ekassāti seṭṭhassa. sabbasattānaṃ seṭṭho ca bhagavā, tasmā bhagavatoti vuttaṃ hoti. kiñcāpi hi tena aññepi ayanti,

evaṃ santepi bhagavatova so

ayano tena uppāditattā.  

[Nhất lộ] tức là: lộ của một người; [của một người] tức là: của một người tối thắng. Và trong số tất cả chúng sinh, Thế Tôn là người tối thắng; do đó, [của Thế Tôn] được nói là [của một người]. Mặc dù các chúng sinh khác cũng đi bằng lộ đó; tuy vậy, lộ ấy là của chính Thế Tôn do trạng thái được sinh ra bởi Ngài.     

24

yathāha “so hi, brāhmaṇa, bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā”tiādi (ma. ni. 3.79).

0

25

ayatīti vā ayano, gacchati

pavattatīti attho. ekasmiṃ ayanoti ekāyano, imasmiṃyeva

dhammavinaye pavattati, na

aññatrāti vuttaṃ hoti.

Hoặc [lộ] tức là: cái ấy (lộ) đi, di chuyển, diễn tiến; ý nghĩa là như vậy. [Nhất lộ] tức là lộ ở một phạm vi; (lộ ấy) diễn tiến ở trong chính phạm vi pháp & luật này, không diễn tiến ở phạm vi nào khác; điều đó được nói như vậy.

26

yathāha “imasmiṃ kho, subhadda, dhammavinaye ariyo aṭṭhaṅgiko maggo upalabbhatī”ti (dī. ni. 2.214).

0

27

desanābhedoyeva heso, attho

paneko. apica ekaṃ ayatīti

ekāyano. pubbabhāge nānāmukhabhāvanānayappavattopi

aparabhāge ekaṃ nibbānameva

gacchatīti vuttaṃ hoti.

Quả thật, đó chính là sự phân tích bài giảng, nhưng chỉ có một ý nghĩa. Hơn nữa, [nhất lộ] tức là: (lộ ấy) đi đến một đích. Ở giai đoạn đầu, (lộ ấy) diễn tiến thông qua nhiều phương pháp phát triển(i) nhập môn đa dạng; ở giai đoạn sau, nó đi đến chỉ một đích – tức Niết Bàn; điều ấy đã được nói như vậy.

—–

(i) [Bhāvanā = phát triển, tu tập]. Ngôn ngữ đại chúng thường gọi là ‘tu tập’.

28

yathāha brahmā sahampati —

♦ “ekāyanaṃ jātikhayantadassī,

♦ maggaṃ pajānāti hitānukampī.

♦ etena maggena tariṃsu pubbe,

♦ tarissanti ye ca taranti oghan”ti. (saṃ. ni. 5.409).

0

29

keci pana “na pāraṃ diguṇaṃ

yantī”ti gāthānayena yasmā

ekavāraṃ nibbānaṃ gacchati.

tasmā “ekāyano”ti vadanti, taṃ na yujjati.

Thế nhưng, một số người (suy xét) dựa theo thể thức của bài kệ bắt đầu bằng câu ‘Chúng sinh không đi đến bờ bên kia 2 lần.’ rồi nói rằng ‘Bởi vì chúng sinh đi đến Niết Bàn một lần, cho nên (con đường đó được gọi là) nhất lộ.’ Điều đó không phù hợp.  

30

imassa hi atthassa sakiṃ ayanoti

iminā byañjanena bhavitabbaṃ. yadi pana ekaṃ ayanamassa ekā

gati pavattīti evamatthaṃ yojetvā vucceyya, byañjanaṃ yujjeyya,

attho pana ubhayathāpi na yujjati.

Bởi vì (khi đó), từ đó có nghĩa là ‘Lộ (được dùng) một lần.’ Nếu từ đó được nói với ý nghĩa rằng ‘Nhất lộ là một sự đi đến, một sự tiến triển.’, thì từ đó phù hợp; nhưng ý nghĩa của nó lại không thể phù hợp theo cả 2 cách. 

31

kasmā? idha pubbabhāgamaggassa adhippetattā. kāyādicatuārammaṇappavatto hi

pubbabhāgasatipaṭṭhānamaggo

idha adhippeto, na lokuttaro. so ca anekavārampi ayati,

anekañcassa ayanaṃ hoti.

Vì sao? Do ý định (của chủ đề) ở đây là tiên khởi đạo. Bởi vì con đường Satipaṭṭhāna tiên khởi có sự diễn tiến dựa vào 4 đối tượng thuộc thân vân vân được hàm ý ở đây, chứ không phải con đường siêu thế. Con đường đó diễn ra nhiều lần hoặc sự đi đến (của con đường đó) là nhiều (lần)(i).

—–

(i) Vào lúc đắc Đạo Quả, Siêu Thế Đạo chỉ xảy ra một lần rồi thôi. Nếu hiểu [nhất lộ] như vậy thì đúng – tức con đường [lộ] xảy ra một lần [nhất]. Nhưng ở đây, bài kinh nói về con đường hiệp thế – tức con đường thực hành Satipaṭṭhāna của các hành giả thường nhân, nên con đường đó xảy ra nhiều lần, không thể hiểu theo lối [nhất lộ] như vậy.

32

pubbepi ca imasmiṃ pade

mahātherānaṃ sākacchā

ahosiyeva. tipiṭakacūḷanāgatthero

“pubbabhāgasatipaṭṭhānamaggo”ti āha. ācariyo panassa

tipiṭakacūḷasumatthero

“missakamaggo”ti āha.

pubbabhāgo bhanteti. missako

āvusoti. ācariye punappunaṃ

bhaṇante appaṭibāhitvā tuṇhī

ahosi.

Trong quá khứ, ở một nơi nọ, có một cuộc thảo luận của các vị đại trưởng lão. Trưởng lão Tipiṭakacūḷanāga đã nói ‘Con đường Satipaṭṭhāna vốn là con đường tiên khởi.’ Nhưng trưởng lão Tipiṭakacūḷasuma – thầy của vị ấy – lại nói ‘Con đường Satipaṭṭhāna vốn là con đường hỗn hợp.’ (Họ tranh luận với nhau) ‘Con đường tiên khởi, thưa Ngài!’, ‘Con đường hỗn hợp, này ông!’. Trong khi vị thầy cứ nói lặp đi lặp lại, vị đệ tử không phản bác nữa mà im lặng.

33

pañhaṃ avinicchinitvāva

uṭṭhahiṃsu. athācariyatthero nhānakoṭṭhakaṃ gacchanto “mayā missakamaggo

kathito, cūḷanāgo pubbabhāgoti

ādāya voharati, ko nu kho ettha

nicchayo”ti suttantaṃ ādito

paṭṭhāya parivattento “yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro

satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya satta vassānī”ti imasmiṃ ṭhāne

sallakkhesi, lokuttaramaggo

uppajjitvā satta vassāni tiṭṭhamāno nāma natthi, mayā vutto

missakamaggo na labbhati,

cūḷanāgena diṭṭho

pubbabhāgamaggova labbhatīti

ñatvā aṭṭhamiyaṃ dhammassavane saṅghuṭṭhe agamāsi.

Không khảo sát chủ đề đó nữa, họ đứng lên. Thế rồi, khi đang đi đến nhà tắm, vị trưởng lão thầy (nghĩ rằng) ‘Con đường hỗn hợp đã được nói bởi ta; Cūḷanāga theo quan điểm ‘Con đường tiên khởi’ rồi biểu đạt (quan điểm ấy); vậy thì sự xác quyết ở đây là gì?’ Trong khi tụng bài kinh ấy từ đầu, vị ấy (nhớ đến đoạn) ‘Này các Tỳ Kheo! Quả thực, nếu bất kỳ ai phát triển 4 Satipaṭṭhāna này như vậy trong vòng 7 năm.’, và nhận ra ở đoạn đó rằng ‘Không có cái được gọi là siêu thế đạo sinh ra rồi tồn tại suốt 7 năm; con đường hỗn hợp được nói bởi ta thì không đúng; chính con đường tiên khởi được hiểu bởi Cūḷanāga thì đúng.’, nhận ra như vậy rồi vị ấy đã đi đến vào ngày 8 của tháng khi buổi nghe pháp đã được loan báo.

34

porāṇakattherā kira

piyadhammassavanā honti.

saddaṃ sutvāva “ahaṃ paṭhamaṃ, ahaṃ paṭhaman”ti

ekappahāreneva osaranti. tasmiñca divase cūḷanāgattherassa vāro.

Quả thực, các vị trưởng lão cao niên thì ưa thích việc nghe pháp. Sau khi nghe tiếng (loan báo về buổi giảng pháp), các vị ấy đi vào (hội trường) cùng một lúc, (tranh nhau) ‘Tôi trước, tôi trước.’ Và vào ngày hôm đó, cơ hội (thuyết pháp) thuộc về trưởng lão Cūḷanāga.

35

tena dhammāsane nisīditvā

vījaniṃ gahetvā pubbagāthāsu

vuttāsu therassa āsanapiṭṭhiyaṃ

ṭhitassa etadahosi “raho nisīditvā

na vakkhāmī”ti.

Vào lúc đó, vị trưởng lão ấy ngồi xuống bệ giảng kinh, lấy cây quạt, nói xong các bài kệ mở đầu, đứng lên trên bệ giảng, thì (suy nghĩ) này xảy đến cho vị ấy: ‘Ta sẽ ngồi xuống ở phía sau (bệ giảng) rồi không nói nữa.’

36

porāṇakattherā hi anusūyakā honti, na attano rucimeva ucchubhāraṃ viya evaṃ ukkhipitvā vicaranti, kāraṇameva gaṇhanti, akāraṇaṃ vissajjenti.

Nhưng vì các trưởng lão cao niên không phải là những người ghen tị, họ không đi các nơi để giương cao chính điều ưa thích của bản thân giống như (ôm ấp) một bọc đường mía như thế, họ nắm bắt chính cái nghĩa vụ, loại bỏ cái không phải nghĩa vụ. 

37

tasmā thero “āvuso cūḷanāgā”ti āha. so ācariyassa viya saddoti dhammaṃ ṭhapetvā “kiṃ bhante”ti āha. āvuso cūḷanāga mayā vutto missakamaggo na labbhati, tayā vutto pubbabhāgasatipaṭṭhānamaggova labbhatīti.

Do đó, vị trưởng lão thầy đã nói rằng: ‘Này ông, Cūḷanāga!’. Vị trưởng lão đồ đệ sau khi định thần rằng ‘Âm thanh đó giống như tiếng của thầy ta.’ đã nói: ‘Có việc gì, thưa Ngài!’. (Vị ấy đáp) ‘Này ông, Cūḷanāga! Con đường hỗn hợp được nói bởi ta thì không đúng; chính con đường Satipaṭṭhāna tiên khởi được nói bởi ông thì đúng.’  

38

thero cintesi “amhākaṃ ācariyo sabbapariyattiko tepiṭako sutabuddho, evarūpassapi nāma bhikkhuno ayaṃ pañho āluḷeti, anāgate mama bhātikā imaṃ pañhaṃ āluḷessantīti suttaṃ gahetvā imaṃ pañhaṃ niccalaṃ karissāmī”ti

Vị trưởng lão (đồ đệ) đã nghĩ rằng: ‘Thầy của chúng ta là người thông mọi kinh điển, tường tận Tam Tạng, thấu tỏ điều học; vậy mà câu hỏi này vẫn gây bối rối cho vị Tỳ Kheo như thế ấy. Trong tương lai, các huynh đệ của ta sẽ bối rối với câu hỏi này; (vậy) ta sẽ giải quyết câu hỏi này bằng cách bám vào kinh điển.’  

39

paṭisambhidāmaggato “ekāyanamaggo vuccati pubbabhāgasatipaṭṭhānamaggo —

♦ “maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho, saccānaṃ caturo padā.

♦ virāgo seṭṭho dhammānaṃ, dvipadānañca cakkhumā.

♦ eseva maggo natthañño, dassanassa visuddhiyā.

♦ etañhi tumhe paṭipajjatha, mārasenappamaddanaṃ.

♦ etañhi tumhe paṭipannā, dukkhassantaṃ karissathā”ti. (dha. pa. 273-275) —

♦ suttaṃ āharitvā ṭhapesi.

(Trích dẫn) từ bộ Paṭisambhidāmagga:

‘Con đường Satipaṭṭhāna tiên khởi được gọi là nhất lộ.

Trong số các con đường, con đường 8 nhánh(i) là tối thắng; trong số các sự thật, 4 điều(ii) là tối thắng.

Trong số các pháp, sự ly ái là tối thắng, còn trong số các chúng sinh có 2 chân, bậc hữu nhãn(iii) là tối thắng.

Chính đó là con đường, không có con đường khác cho sự thanh tịnh cái thấy.

Vậy các con hãy đi vào con đường này vì sự đánh tan đội quân của Ma Vương.

Vậy các con hãy đi vào con đường này, các con sẽ chấm dứt khổ. (dha. pa. 273-275).

Vị ấy đã phân định (vấn đề) bằng cách trích dẫn kinh điển.

—–

(i) Bát Chánh Đạo.

(ii) Tứ Diệu Đế.

(iii) Có con mắt trí tuệ.

40

maggoti kenaṭṭhena maggo? nibbānagamanaṭṭhena nibbānatthikehi magganiyaṭṭhena ca.

[Con đường], con đường theo ý nghĩa nào? Theo ý nghĩa là cái dẫn đến Niết Bàn và theo ý nghĩa là cái nên được tìm kiếm bởi những người mong muốn Niết Bàn.

41

sattānaṃ visuddhiyāti rāgādīhi malehi abhijjhāvisamalobhādīhi ca upakkilesehi kiliṭṭhacittānaṃ sattānaṃ visuddhatthāya.

[Vì sự thanh tịnh của các chúng sinh], tức là: vì mục đích là sự thanh tịnh của các chúng sinh có tâm bị ô nhiễm bởi các cấu uế là tham đắm, tà tham vân vân cũng như các nhơ uế là luyến ái vân vân. 

42

tathā hi imināva maggena ito satasahassakappādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ upari ekasmiññeva kappe nibbatte taṇhaṅkaramedhaṅkarasaraṇaṅkaradīpaṅkaranāmake buddhe ādiṃ katvā sakyamunipariyosānā aneke sammāsambuddhā anekasatā paccekabuddhā gaṇanapathaṃ vītivattā ariyasāvakā cāti ime sattā sabbe cittamalaṃ pavāhetvā paramavisuddhiṃ pattā.

0

43

rūpamalavasena pana saṃkilesavodānapaññattiyeva natthi. tathā hi —

♦ rūpena saṃkiliṭṭhena, saṃkilissanti māṇavā.

♦ rūpe suddhe visujjhanti, anakkhātaṃ mahesinā.

♦ cittena saṃkiliṭṭhena, saṃkilissanti māṇavā.

♦ citte suddhe visujjhanti, iti vuttaṃ mahesinā.

Thế nhưng, không có khái niệm thanh lọc ô nhiễm do sự nhơ uế thuộc về sắc thân. Bởi vì như thế này:

Do sắc thân bị ô nhiễm, người ta ô nhiễm;

Khi sắc được thanh tịnh, người ta thanh tịnh. (Điều đó) không được tuyên bố bởi bậc Đại Hiền.

Do tâm bị ô nhiễm, người ta ô nhiễm;

Khi tâm được thanh tịnh, người ta thanh tịnh. (Điều đó) được nói bởi bậc Đại Hiền.

44

yathāha “cittasaṃkilesā, bhikkhave, sattā saṃkilissanti, cittavodānā visujjhantī”ti (saṃ. ni. 3.100). tañca cittavodānaṃ iminā satipaṭṭhānamaggena hoti. tenāha “sattānaṃ visuddhiyā”ti.

0

45

sokaparidevānaṃ samatikkamāyāti sokassa ca paridevassa ca samatikkamāya, pahānāyāti attho.

[Vì sự vượt qua sầu muộn], tức là vì sự vượt qua, sự từ bỏ sầu và muộn. Ý nghĩa là như vậy.

46

ayañhi maggo bhāvito santatimahāmattādīnaṃ viya sokasamatikkamāya, paṭācārādīnaṃ viya ca paridevasamatikkamāya ca saṃvattati. tenāha “sokaparidevānaṃ samatikkamāyā”ti. kiñcāpi hi santatimahāmatto —

♦ “yaṃ pubbe taṃ visodhehi, pacchā te māhu kiñcanaṃ.

♦ majjhe ce no gahessasi, upasanto carissasī”ti. (su. ni. 955).

♦ imaṃ gāthaṃ sutvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patto.

♦ paṭācārā —

♦ “na santi puttā tāṇāya, na pitā nāpi bandhavā.

♦ antakenādhipannassa, natthi ñātīsu tāṇatā”ti. (dha. pa. 288).

♦ imaṃ gāthaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhitā. yasmā pana kāyavedanācittadhammesu kañci dhammaṃ anāmasitvā bhāvanā nāma natthi, tasmā tepi imināva maggena sokaparideve samatikkantāti veditabbā.

0

47

dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāyāti kāyikadukkhassa ca cetasikadomanassassa cāti imesaṃ dvinnaṃ atthaṅgamāya, nirodhāyāti attho.

[Vì sự dừng nghỉ khổ ưu], tức vì sự dừng nghỉ, vì sự tịch diệt 2 đối tượng này: sự khổ – thuộc về thân – và ưu – thuộc về tâm; ý nghĩa là như vậy.

48

ayañhi maggo bhāvito tissattherādīnaṃ viya dukkhassa, sakkādīnaṃ viya ca domanassassa atthaṅgamāya saṃvattati.

0

49

♦ tatrāyaṃ atthadīpanā — sāvatthiyaṃ kira tisso nāma kuṭumbikaputto cattālīsa hiraññakoṭiyo pahāya pabbajitvā agāmake araññe viharati. tassa kaniṭṭhabhātubhariyā “gacchatha naṃ jīvitā voropethā”ti pañcasate core pesesi. te gantvā theraṃ parivāretvā nisīdiṃsu. thero āha “kasmā āgatattha upāsakā”ti? taṃ jīvitā voropessāmāti. pāṭibhogaṃ me upāsakā gahetvā ajjekarattiṃ jīvitaṃ dethāti. ko te, samaṇa, imasmiṃ ṭhāne pāṭibhogo bhavissatīti? thero mahantaṃ pāsāṇaṃ gahetvā dve ūruṭṭhīni bhinditvā “vaṭṭati upāsakā pāṭibhogo”ti āha. te apakkamitvā caṅkamanasīse aggiṃ katvā nipajjiṃsu. therassa vedanaṃ vikkhambhetvā sīlaṃ paccavekkhato parisuddhaṃ sīlaṃ nissāya pītipāmojjaṃ uppajji. tato anukkamena vipassanaṃ vaḍḍhento tiyāmarattiṃ samaṇadhammaṃ katvā aruṇuggamane arahattaṃ patto imaṃ udānaṃ udānesi —

0

50

“ubho pādāni bhinditvā, saññapessāmi vo ahaṃ.

♦ aṭṭiyāmi harāyāmi, sarāgamaraṇaṃ ahaṃ.

♦ evāhaṃ cintayitvāna, yathābhūtaṃ vipassisaṃ.

♦ sampatte aruṇuggamhi, arahattamapāpuṇin”ti.

0

51

♦ aparepi tiṃsa bhikkhū bhagavato santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññavihāre vassaṃ upagantvā “āvuso, tiyāmarattiṃ samaṇadhammova kātabbo, na aññamaññassa santikaṃ āgantabban”ti vatvā vihariṃsu. tesaṃ samaṇadhammaṃ katvā paccūsasamaye pacalāyantānaṃ eko byaggho āgantvā ekekaṃ bhikkhuṃ gahetvā gacchati. na koci “maṃ byaggho gaṇhī”ti vācampi nicchāresi. evaṃ pañcasu dasasu bhikkhūsu khāditesu uposathadivase “itare, āvuso, kuhin”ti pucchitvā ñatvā ca “idāni gahitena, gahitomhīti vattabban”ti vatvā vihariṃsu.

0

52

♦ atha aññataraṃ daharabhikkhuṃ purimanayeneva byaggho gaṇhi. so “byaggho, bhante”ti āha. bhikkhū kattaradaṇḍe ca ukkāyo ca gahetvā mocessāmāti anubandhiṃsu. byaggho bhikkhūnaṃ agatiṃ chinnataṭaṭṭhānaṃ āruyha taṃ bhikkhuṃ pādaṅguṭṭhakato paṭṭhāya khādituṃ ārabhi. itarepi “idāni, sappurisa, amhehi kattabbaṃ natthi, bhikkhūnaṃ viseso nāma evarūpe ṭhāne paññāyatī”ti āhaṃsu. so byagghamukhe nipannova taṃ vedanaṃ vikkhambhetvā vipassanaṃ vaḍḍhento yāva gopphakā khāditasamaye sotāpanno hutvā, yāva jaṇṇukā khāditasamaye sakadāgāmī, yāva nābhiyā khāditasamaye anāgāmī hutvā, hadayarūpe akhāditeyeva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā imaṃ udānaṃ udānesi —

0

53

♦ “sīlavā vatasampanno, paññavā susamāhito.

♦ muhuttaṃ pamādamanvāya, byagghenoruddhamānaso.

♦ pañjarasmiṃ gahetvāna, silāya uparīkato.

♦ kāmaṃ khādatu maṃ byaggho, bhakkho kāyo amittānaṃ.

♦ paṭiladdhe kammaṭṭhāne, maraṇaṃ hehiti bhaddakan”ti.

0

54

♦ aparopi pītamallatthero nāma gihikāle tīsu rajjesu paṭākaṃ gahetvā tambapaṇṇidīpaṃ āgamma rājānaṃ disvā raññā katānuggaho ekadivasaṃ kilañjakāpaṇasāladvārena gacchanto “rūpaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahatha, taṃ vo pahīnaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya bhavissatī”ti (saṃ. ni. 3.33-34) natumhākavaggaṃ sutvā cintesi “neva kira rūpaṃ attano, na vedanā”ti. so taṃyeva aṅkusaṃ katvā nikkhamitvā mahāvihāraṃ gantvā pabbajjaṃ yācitvā pabbajito upasampanno dvemātikā paguṇaṃ katvā tiṃsa bhikkhū gahetvā gabalavāliyāṅgaṇaṃ gantvā samaṇadhammamakāsi. pādesu avahantesu jaṇṇukehi caṅkamati. tamenaṃ rattiṃ eko migaluddako migoti maññamāno sattiyā pahari. satti vinivijjhitvā gatā. so taṃ sattiṃ harāpetvā pahāramukhāni tiṇavaṭṭiyā pūrāpetvā pāsāṇapiṭṭhiyaṃ attānaṃ nisīdāpetvā okāsaṃ kāretvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā ukkāsitasaddena āgatānaṃ bhikkhūnaṃ byākaritvā imaṃ udānaṃ udānesi —

0

55

♦ “bhāsitaṃ buddhaseṭṭhassa, sabbalokaggavādino.

♦ na tumhākamidaṃ rūpaṃ, taṃ jaheyyātha bhikkhavo.

♦ aniccā vata saṅkhārā, uppādavayadhammino.

♦ uppajjitvā nirujjhanti, tesaṃ vūpasamo sukho”ti.

0

56

♦ atha naṃ bhikkhū āhaṃsu “sace, bhante, sammāsambuddho arogo abhavissā, addhā te muddhamatthake hatthaṃ pasāretvā sīsaṃ parāmaseyyā”ti. ettāvatā ayaṃ maggo tissattherādīnaṃ viya dukkhassa atthaṅgamāya saṃvattati.

0

57

♦ sakko pana devānamindo attano pañcavidhaṃ pubbanimittaṃ disvā maraṇabhayasantajjito domanassajāto bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchi. so upekkhāpañhavissajjanāvasāne asītisahassāhi devatāhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi. sā cassa upapatti puna pākatikāva ahosi.

♦ subrahmāpi devaputto accharāsahassaparivāro saggasampattiṃ anubhoti, tattha pañcasatā accharāyo rukkhato pupphāni ocinantiyo cavitvā niraye upapannā. so “kiṃ imā cirāyantī”ti upadhārento tāsaṃ niraye nibbattabhāvaṃ disvā “kittakaṃ nu kho mama āyū”ti upaparikkhanto attanopi āyuparikkhayaṃ viditvā tattheva niraye nibbattanabhāvaṃ disvā bhīto ativiya domanassajāto hutvā “imaṃ me domanassaṃ satthā vinayissati na añño”ti avasesā pañcasatā accharāyo gahetvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchi —

♦ “niccaṃ utrastamidaṃ cittaṃ, niccaṃ ubbiggidaṃ mano.

♦ anuppannesu kicchesu, atho uppatitesu ca.

♦ sace atthi anutrastaṃ, taṃ me akkhāhi pucchito”ti. (saṃ. ni. 1.98).

♦ tato naṃ bhagavā āha —

♦ “nāññatra bojjhā tapasā, nāññatrindriyasaṃvarā.

♦ nāññatra sabbanissaggā, sotthiṃ passāmi pāṇinan”ti. (saṃ. ni. 1.98).

0

58

♦ so desanāpariyosāne pañcahi accharāsatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāya taṃ sampattiṃ thāvaraṃ katvā devalokameva agamāsīti. evamayaṃ maggo bhāvito sakkādīnaṃ viya domanassassa atthaṅgamāya saṃvattatīti veditabbo.

0

59

♦ ñāyassa adhigamāyāti ñāyo vuccati ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, tassa adhigamāya, pattiyāti vuttaṃ hoti. ayañhi pubbabhāge lokiyo satipaṭṭhānamaggo bhāvito lokuttarassa maggassa adhigamāya saṃvattati.

[Vì sự thành tựu phương pháp], Bát Thánh Đạo được gọi là phương pháp; vì sự thành tựu, vì sự đạt được cái đó; điều đó được nói như vậy. Bởi vì con đường Satipaṭṭhāna hiệp thế đó khi được tu tập ở giai đoạn tiên khởi thì vươn đến con đường siêu thế.

60

tenāha “ñāyassa adhigamāyā”ti.

0

61

nibbānassa sacchikiriyāyāti taṇhāvānavirahitattā nibbānanti laddhanāmassa amatassa sacchikiriyāya, attapaccakkhatāyāti vuttaṃ hoti. ayañhi maggo bhāvito anupubbena nibbānasacchikiriyaṃ sādheti. tenāha “nibbānassa sacchikiriyāyā”ti.

0

62

♦ tattha kiñcāpi “sattānaṃ visuddhiyā”ti vutte sokasamatikkamādīni atthato siddhāneva honti, ṭhapetvā pana sāsanayuttikovide aññesaṃ na pākaṭāni, na ca bhagavā paṭhamaṃ sāsanayuttikovidaṃ janaṃ katvā pacchā dhammaṃ deseti. tena teneva pana suttena taṃ taṃ atthaṃ ñāpeti. tasmā idha yaṃ yaṃ atthaṃ ekāyanamaggo sādheti, taṃ taṃ pākaṭaṃ katvā dassento “sokaparidevānaṃ samatikkamāyā”tiādimāha.

0

63

yasmā vā yā sattānaṃ visuddhi ekāyanamaggena saṃvattati, sā sokaparidevānaṃ samatikkamena hoti, sokaparidevānaṃ samatikkamo dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamena, dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamo ñāyassādhigamena, ñāyassādhigamo nibbānassa sacchikiriyāya. tasmā imampi kamaṃ dassento “sattānaṃ visuddhiyā”ti vatvā “sokaparidevānaṃ samatikkamāyā”tiādimāha.

Hoặc bởi vì sự thanh tịnh nào của các chúng sinh tồn tại dựa vào con đường nhất lộ, thì sự thanh tịnh ấy tồn tại nhờ sự vượt qua sầu muộn. Sự vượt qua sầu muộn tồn tại nhờ sự dừng nghỉ khổ ưu. Sự dừng nghỉ khổ ưu tồn tại nhờ sự thành tựu phương pháp. Sự thành tựu phương pháp tồn tại nhờ sự thực chứng Niết Bàn. Cho nên nhằm thể hiện trình tự đó, Đức Phật đã nói ‘Vì sự thanh tịnh của các chúng sinh’ rồi nói ‘Vì sự vượt qua sầu muộn’ vân vân.

64

♦ apica vaṇṇabhaṇanametaṃ ekāyanamaggassa. yatheva hi bhagavā “dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsessāmi, yadidaṃ chachakkānī”ti (ma. ni. 3.420) chachakkadesanāya aṭṭhahi padehi vaṇṇaṃ abhāsi,

Hơn nữa, đó là cách nói tán dương con đường nhất lộ. Bởi vì giống như Đức Thế Tôn nói lời tán dương bài pháp ChaChakka thông qua 8 đặc điểm: ‘Này các Tỳ Kheo! Ta sẽ thuyết pháp cho các con, (pháp) toàn hảo ở phần đầu, toàn hảo ở phần giữa, toàn hảo ở phần cuối, có ý nghĩa, có âm tiết, toàn mãn, toàn tịnh, có phạm hạnh; ta sẽ giải thích (pháp ấy) – tức là ChaChakka.’ [ma. ni. 3.420]. 

65

yathā ca ariyavaṃsadesanāya “cattārome, bhikkhave, ariyavaṃsā aggaññā rattaññā vaṃsaññā porāṇā asaṃkiṇṇā asaṃkiṇṇapubbā na saṃkīyanti, na saṃkīyissanti, appaṭikuṭṭhā samaṇehi brāhmaṇehi viññūhī”ti (a. ni. 4.28) navahi padehi vaṇṇaṃ abhāsi,

0

66

evaṃ imassapi ekāyanamaggassa sattānaṃ visuddhiyātiādīhi sattahi padehi vaṇṇaṃ abhāsi.

Cũng như vậy, Đức Thế Tôn đã nói lời tán dương con đường nhất lộ này thông qua 7 đặc điểm: ‘Vì sự thanh tịnh của các chúng sinh’ vân vân.

67

♦ kasmā iti ce? tesaṃ bhikkhūnaṃ ussāhajananatthaṃ. vaṇṇabhāsanañhi sutvā te bhikkhū “ayaṃ kira maggo hadayasantāpabhūtaṃ sokaṃ, vācāvippalāpabhūtaṃ paridevaṃ, kāyikāsātabhūtaṃ dukkhaṃ, cetasikāsātabhūtaṃ domanassanti cattāro upaddave hanati, visuddhiṃ ñāyaṃ nibbānanti tayo visese āvahatī”ti ussāhajātā imaṃ dhammadesanaṃ uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ dhāretabbaṃ vācetabbaṃ, imañca maggaṃ bhāvetabbaṃ maññissanti. iti tesaṃ bhikkhūnaṃ ussāhajananatthaṃ vaṇṇaṃ abhāsi, kambalavāṇijādayo kambalādīnaṃ vaṇṇaṃ viya.

0

68

♦ yathā hi satasahassagghanikapaṇḍukambalavāṇijena kambalaṃ gaṇhathāti ugghositepi asukakambaloti na tāva manussā jānanti. kesakambalavālakambalādayopi hi duggandhā kharasamphassā kambalātveva vuccanti. yadā pana tena gandhārako rattakambalo sukhumo ujjalo sukhasamphassoti ugghositaṃ hoti, tadā ye pahonti, te gaṇhanti. ye na pahonti, tepi dassanakāmā honti, evamevaṃ “ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo”ti vuttepi asukamaggoti na tāva pākaṭo hoti. nānappakārakā hi aniyyānamaggāpi maggātveva vuccanti. “sattānaṃ visuddhiyā”tiādimhi pana vutte “ayaṃ kira maggo cattāro upaddave hanati, tayo visese āvahatī”ti ussāhajātā imaṃ dhammadesanaṃ uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ dhāretabbaṃ vācetabbaṃ, imañca maggaṃ bhāvetabbaṃ maññissantīti vaṇṇaṃ bhāsanto “sattānaṃ visuddhiyā”tiādimāha. yathā ca satasahassagghanikapaṇḍukambalavāṇijopamā, evaṃ rattajambunadasuvaṇṇaudakappasādakamaṇiratanasuvisuddhamuttāratanadhotapavāḷādivāṇijūpamādayopettha āharitabbā.

0

69

♦ yadidanti nipāto, ye imeti ayamassa attho. cattāroti gaṇanaparicchedo, tena na tato heṭṭhā na uddhanti satipaṭṭhānaparicchedaṃ dīpeti.

0

70

satipaṭṭhānāti tayo satipaṭṭhānā satigocaropi, tidhā paṭipannesu sāvakesu satthuno paṭighānunayavītivattatāpi, satipi.

[Satipaṭṭhāna] là 3 nơi lập niệm [satipaṭṭhāna] – tức phạm vi niệm [satigocara]. Hoặc [Satipaṭṭhāna] chỉ đến tình huống: khi những vị đệ tử của vị thầy đã thực hành theo 3 cách nhờ sự vượt qua ưa ghét. Hoặc [Satipaṭṭhāna] là niệm.

71

“catunnaṃ, bhikkhave, satipaṭṭhānānaṃ samudayañca atthaṅgamañca desessāmi, taṃ suṇātha … pe …. ko ca, bhikkhave, kāyassa samudayo? āhārasamudayā kāyasamudayo”tiādīsu (saṃ. ni. 3.408) hi satigocaro satipaṭṭhānanti vuccati. tathā “kāyo paṭṭhānaṃ, no sati. sati paṭṭhānañceva sati cā”tiādīsupi (paṭi. ma. 3.35).

Trong những đoạn kinh như: ‘Này các Tỳ Kheo! Ta sẽ thuyết về sự sinh lên & sự kết thúc của 4 Satipaṭṭhāna. Hãy nghe điều đó… Và này các Tỳ Kheo! Cái gì là sự sinh lên của thân? Sự sinh lên của thân (tồn tại) bắt nguồn từ sự sinh lên của thực phẩm.’ vân vân [saṃ. ni. 3.408]; quả thật, [Satipaṭṭhāna] được gọi là phạm vi niệm [Satigocara]. Tương tự: ‘Thân là nơi lập [paṭṭhāna], (thân) không phải là niệm. Nơi lập niệm & niệm.’ vân vân [paṭi. ma. 3.35].

72

tassattho — patiṭṭhāti asminti paṭṭhānaṃ. kā patiṭṭhāti? sati. satiyā paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ. padhānaṭṭhānanti vā paṭṭhānaṃ.

Đây là ý nghĩa của điều đó: ‘(Sự vật nào đó) lập(i) tại nơi đó’, thì (nơi đó) là nơi lập. Cái gì lập? Niệm. Nơi lập của niệm là [Nơi lập niệm – Satipaṭṭhāna]. Hoặc nơi lập niệm [satipaṭṭhāna] là nơi nỗ lực [padhānaṭṭhāna](ii).

—–

(i) [Lập] là từ Hán Việt dùng để chuyển dịch động từ Pāḷi [patiṭṭhāti]. Đây là nội động từ, với hàm nghĩa [tồn tại vững vàng (ở nơi nào đó)]. Một số bản dịch dùng từ Hán Việt [thiết lập] để dịch động từ Pāḷi này – trong bối cảnh này, nhưng [thiết lập] dễ hiểu theo lối tương đương như một ngoại động từ: A thiết lập B. Trong khi ở đây muốn nói [niệm lập (ở nơi nào đó)] = [sati patiṭṭhāti], chứ không muốn nói có cái gì đó thiết lập nên niệm. 

(ii) [paṭṭhāna] có nhiều nghĩa, ở đây có nghĩa là [nơi chốn, vị trí]. [Satipaṭṭhāna] là nơi chốn để niệm [sati] lấy đó làm phạm vi ‘ghi nhận’.

73

satiyā paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ, hatthiṭṭhānāssaṭṭhānādīni viya. “tayo satipaṭṭhānā, yadariyo sevati, yadariyo sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahatī”ti (ma. ni. 3.311) etthāpi tidhā paṭipannesu sāvakesu satthuno paṭighānunayavītivattatā “satipaṭṭhānan”ti vuttā. tassattho — paṭṭhapetabbato paṭṭhānaṃ, pavattayitabbatoti attho. kena paṭṭhapetabbatoti? satiyā. satiyā paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānanti.

Nơi lập của niệm là nơi lập niệm; giống như nơi (sinh sống) của loài voi, nơi (sinh sống) của loài ngựa vân vân. ‘Có 3 nơi lập niệm, bậc thánh gắn bó với chúng; vị thầy thánh nhân trong khi gắn bó với chúng thì xứng đáng giảng dạy hội chúng.’ [ma. ni. 3.311]; trong tình huống đó, khi những vị đệ tử của vị thầy đã thực hành theo 3 cách nhờ sự vượt qua ưa ghét, thì (3 nơi lập đó) được gọi là [nơi lập niệm]. Đây là ý nghĩa của điều đó: nơi lập (nên được hiểu) theo nghĩa là nên được lập (tại nơi đó); nên được tiến hành (tại nơi đó); ý nghĩa là như vậy. ‘Nên được lập bởi cái gì?’ Nên được lập bởi niệm. Nơi lập bởi niệm tức là nơi lập niệm.

74

“cattāro satipaṭṭhānā bhāvitā bahulīkatā satta bojjhaṅge paripūrentī”tiādīsu (saṃ. ni. 5.989) pana satiyeva “satipaṭṭhānan”ti vuccati.

Thế nhưng, trong những đoạn kinh như: ‘4 Satipaṭṭhāna khi được phát triển, được thực hành thường xuyên thì làm đầy đủ 7 bồ đề phần.’ [saṃ. ni. 5.989]; chính niệm được gọi là [Satipaṭṭhāna].

75

tassattho — patiṭṭhātīti paṭṭhānaṃ, upaṭṭhāti okkantitvā pakkhanditvā pavattatīti attho.

Đây là ý nghĩa của điều đó: sự lập [paṭṭhāna] chỉ đến hành vi lập [patiṭṭhātīti]; tiếp cận bằng sự đi vào; diễn tiến bằng sự tiến vào; ý nghĩa là như vậy.

76

satiyeva paṭṭhānaṃ satipaṭṭhānaṃ. atha vā saraṇaṭṭhena sati, upaṭṭhānaṭṭhena paṭṭhānaṃ. iti sati ca sā paṭṭhānañcātipi satipaṭṭhānaṃ. idamidha adhippetaṃ.

Chính niệm [sati] là sự lập [paṭṭhāna] – tức sự lập niệm [satipaṭṭhāna](i). Hoặc niệm (nên được hiểu) theo nghĩa là sự ghi nhớ, sự lập (nên được hiểu) theo nghĩa là sự tiếp cận. Như vậy, niệm và sự lập đó là sự lập niệm. Ở đây, điều đó được hàm ý.

—–

(i) Theo ngữ pháp Pāḷi truyền thống, từ ghép [satipaṭṭhāna] trong trường hợp này là từ ghép loại kammadhāraya. [satipaṭṭhāna] = [sati – cũng là paṭṭhāna] = [niệm – cũng là sự lập]. Việc chuyển tải đầy đủ ý niệm này trong Pāḷi sang tiếng Việt là bất khả; vẫn buộc phải dịch [satipaṭṭhāna] = [sự lập niệm].

77

♦ yadi evaṃ, kasmā “satipaṭṭhānā”ti bahuvacanaṃ? satibahuttā. ārammaṇabhedena hi bahukā etā satiyo.

Nếu như vậy, tại sao [sự lập niệm – satipaṭṭhānā] lại ở số nhiều? Do trạng thái nhiều của niệm(i). Bởi do sự phân chia đối tượng (của niệm), nên có nhiều loại niệm.

—–

(i) Danh từ Pāḷi [satipaṭṭhānā – sự lập niệm] trong câu kinh được chia ở số nhiều.

78

atha maggoti kasmā ekavacanaṃ? maggaṭṭhena ekattā. catassopi hi etā satiyo maggaṭṭhena ekattaṃ gacchanti.

Vậy tại sao con đường [magga] lại ở số ít? Do trạng thái một xét theo ý nghĩa là con đường. Bởi vì 4 loại niệm đi đến sự thống nhất xét theo ý nghĩa là con đường(i).

—–

(i) 4 loại niệm là do chia theo đối tượng: thân, thọ, tâm, pháp. Nhưng bản chất của chúng đều là con đường tu tập giải thoát; chúng khác đối tượng, nhưng cùng một bản chất.

79

vuttañhetaṃ “maggoti kenaṭṭhena maggo? nibbānagamanaṭṭhena, nibbānatthikehi magganīyaṭṭhena cā”ti. catassopi cetā aparabhāge kāyādīsu ārammaṇesu kiccaṃ sādhayamānā nibbānaṃ gacchanti.

Bởi vì điều này đã được nói: ‘Con đường (được gọi là) con đường theo ý nghĩa nào? Theo ý nghĩa là cái dẫn đến Niết Bàn và theo ý nghĩa là cái nên được tìm kiếm bởi những người mong muốn Niết Bàn. Và 4 tư đi đến Niết Bàn nhờ việc hoàn thành phận sự nơi các đối tượng thuộc thân vân vân ở giai đoạn tiên khởi.

80

ādito paṭṭhāya ca nibbānatthikehi maggīyanti, tasmā catassopi eko maggoti vuccanti. evañca sati vacanānusandhinā sānusandhikāva desanā hoti, “mārasenappamaddanaṃ vo, bhikkhave, maggaṃ desessāmi, taṃ suṇātha … pe … katamo ca, bhikkhave, mārasenappamaddano maggo? yadidaṃ sattabojjhaṅgā”tiādīsu (saṃ. ni. 5.224) viya hi yathā mārasenappamaddanoti ca sattabojjhaṅgāti ca atthato ekaṃ, byañjanamevettha nānaṃ.

Hoặc ngay từ ban đầu, (con đường đó) nên được đi bởi những người mong muốn Niết Bàn; cho nên 4 loại niệm được gọi là một con đường. Và bài giảng có sự liên quan về lời nói với niệm, có sự liên hệ với niệm là như vầy: ‘Này các Tỳ Kheo! Ta sẽ thuyết cho các con con đường đánh tan quân đội của Ma Vương, hãy lắng nghe điều đó… Và này các Tỳ Kheo! Cái gì là con đường đánh tan quân đội của Ma Vương? Đó là 7 giác chi.’ vân vân [saṃ. ni. 5.224]. Quả thật giống hệt như (con đường) đánh tan quân đội của Ma Vương và 7 giác chi là một xét về mặt ý nghĩa; ở đây chỉ âm tiết (của chúng) là khác nhau.    

81

evaṃ ekāyanamaggoti ca cattāro satipaṭṭhānāti ca atthato ekaṃ, byañjanamevettha nānaṃ. tasmā maggaṭṭhena ekattā ekavacanaṃ, ārammaṇabhedena satibahuttā bahuvacanaṃ veditabbaṃ.

Cũng như vậy, con đường nhất lộ và 4 sự lập niệm là một xét về mặt ý nghĩa; ở đây chỉ âm tiết (của chúng) là khác nhau. Do đó, số ít nên được hiểu dựa vào sự thống nhất xét theo ý nghĩa là con đường; số nhiều nên được hiểu dựa vào trạng thái nhiều của niệm xét theo sự phân chia đối tượng (của niệm).

82

♦ kasmā pana bhagavatā cattārova satipaṭṭhānā vuttā anūnā anadhikāti? veneyyahitattā.

Nhưng vì sao chỉ 4 sự lập niệm được nói bởi Thế Tôn, không ít hơn, không nhiều hơn? Do trạng thái lợi ích cho những người có thể được huấn luyện.

83

taṇhācaritadiṭṭhicaritasamathayānikavipassanāyānikesu hi mandatikkhavasena dvedhā dvedhā pavattesu veneyyesu mandassa taṇhācaritassa oḷārikaṃ kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ visuddhimaggo, tikkhassa sukhumaṃ vedanānupassanaṃ satipaṭṭhānaṃ.

Bởi vì đối với 2 cặp người có thể được huấn luyện – hành giả chỉ tịnh & hành giả minh sát; có xu hướng tham ái & xu hướng tà kiến – dựa vào tính chậm lụt & tính sắc bén (của trí tuệ) thì:

[1] Đối với người có xu hướng tham ái & chậm lụt, con đường thanh tịnh là sự lập niệm dựa vào việc quán thân – vốn là đề mục thô. 

[2] Đối với người có xu hướng tham ái & sắc bén, con đường thanh tịnh là sự lập niệm dựa vào việc quán thọ – vốn là đề mục tế.

84

diṭṭhicaritassāpi mandassa nātippabhedagataṃ cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ visuddhimaggo, tikkhassa atippabhedagataṃ dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ.

[3] Đối với người có xu hướng tà kiến & chậm lụt, con đường thanh tịnh là sự lập niệm dựa vào việc quán tâm – vốn là đề mục không quá đa dạng. 

[4] Đối với người có xu hướng tà kiến & sắc bén, con đường thanh tịnh là sự lập niệm dựa vào việc quán pháp – vốn là đề mục rất đa dạng. 

85

samathayānikassa ca mandassa akicchena adhigantabbanimittaṃ paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ visuddhimaggo, tikkhassa oḷārikārammaṇe asaṇṭhahanato dutiyaṃ. vipassanāyānikassapi mandassa nātippabhedagatārammaṇaṃ tatiyaṃ, tikkhassa atippabhedagatārammaṇaṃ catutthaṃ. iti cattārova vuttā anūnā anadhikāti.

[5] Đối với hành giả chỉ tịnh & chậm lụt, con đường thanh tịnh là sự lập niệm thứ nhất (quán thân) – vốn có tướng được đạt đến một cách không khó khăn.

[6] Đối với hành giả chỉ tịnh & sắc bén, con đường thanh tịnh là sự lập niệm thứ 2 (quán thọ) – vì sự không định hướng vào đối tượng thô (i).

[7] Đối với hành giả minh sát & chậm lụt, con đường thanh tịnh là sự lập niệm thứ 3 (quán tâm) – vốn có đối tượng có tính chất không quá đa dạng.

[8] Đối với hành giả minh sát & sắc bén, con đường thanh tịnh là sự lập niệm thứ 4 (quán pháp) – vốn có đối tượng có tính chất rất đa dạng.

Như vậy, chỉ 4 sự lập niệm được nói (bởi Thế Tôn), không ít hơn, không nhiều hơn.

—–

(i) Năng lực tâm vị ấy cao hơn việc quán sát đối tượng thô.

86

♦ subhasukhaniccāttabhāvavipallāsapahānatthaṃ vā. kāyo hi asubho, tattha ca subhavipallāsavipallatthā sattā, tesaṃ tattha asubhabhāvadassanena tassa vipallāsassa pahānatthaṃ paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ vuttaṃ.

Hoặc (chỉ 4 sự lập niệm được nói) vì mục đích từ bỏ sự điên đảo về cái tịnh, sự điên đảo về cái lạc, sự điên đảo về thường, sự điên đảo về ngã.

[1] Bởi vì thân thì bất tịnh; khi các chúng sinh bị điên đảo bởi sự điên đảo về cái tịnh, thì sự lập niệm thứ nhất (quán thân) được nói (bởi Thế Tôn) vì mục đích từ bỏ sự điên đảo ấy bằng cách quán trạng thái bất tịnh. 

87

sukhaṃ niccaṃ attāti gahitesupi ca vedanādīsu vedanā dukkhā, cittaṃ aniccaṃ, dhammā anattā, tesu ca sukhaniccāttavipallāsavipallatthā sattā, tesaṃ tattha dukkhādibhāvadassanena tesaṃ vipallāsānaṃ pahānatthaṃ sesāni tīṇi vuttānīti evaṃ subhasukhaniccāttabhāvavipallāsapahānatthaṃ vā cattārova vuttā anūnā anadhikāti veditabbā.

[2] (Mặc dù) thọ vân vân được nắm bắt rằng: ‘(Thọ vân vân) là lạc, thường, ngã.’; (nhưng) thọ thì khổ, tâm thì vô thường, các pháp thì vô ngã; và khi các chúng sinh bị điên đảo bởi sự điên đảo về cái lạc, sự điên đảo về thường, sự điên đảo về ngã nơi chúng thì 3 sự lập niệm còn lại được nói (bởi Thế Tôn) vì mục đích từ bỏ các sự điên đảo ấy bằng cách quán trạng thái khổ vân vân của chúng. Như vậy, chỉ 4 sự lập niệm được nói (bởi Thế Tôn), không ít hơn, không nhiều hơn vì mục đích từ bỏ sự điên đảo về cái tịnh, sự điên đảo về cái lạc, sự điên đảo về thường, sự điên đảo về ngã; chúng nên được hiểu như vậy. 

88

♦ na kevalañca vipallāsapahānatthameva, atha kho caturoghayogāsavaganthaupādānāgatipahānatthampi catubbidhāhārapariññatthañca cattārova vuttāti veditabbā. ayaṃ tāva pakaraṇanayo.

Hoặc chỉ 4 sự lập niệm được nói không chỉ vì mục đích từ bỏ sự điên đảo; mà còn vì mục đích từ bỏ 4 dòng lũ, sự trói buộc, lậu hoặc, sự ràng buộc, sự chấp thủ, sự tái sinh; vì mục đích thấu triệt 4 loại thực phẩm. Chúng nên được hiểu như vậy. (Ý nghĩa) đó thể theo phương pháp của bộ Dẫn Luận (Nettipakaraṇa).

89

♦ aṭṭhakathāyaṃ pana saraṇavasena ceva ekattasamosaraṇavasena ca ekameva satipaṭṭhānaṃ ārammaṇavasena cattāroti etadeva vuttaṃ.

[Trong bộ chú giải], sự lập niệm chỉ là một xét theo nghĩa là sự ghi nhớ và xét theo nghĩa là sự hợp nhất; (sự lập niệm) là 4 xét theo đối tượng. Chính điều đó được nói như vậy.

90

yathā hi catudvāre nagare pācīnato āgacchantā pācīnadisāya uṭṭhānakaṃ bhaṇḍaṃ gahetvā pācīnadvārena nagarameva pavisanti, dakkhiṇato pacchimato uttarato āgacchantā uttaradisāya uṭṭhānakaṃ bhaṇḍaṃ gahetvā uttaradvārena nagarameva pavisanti, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. nagaraṃ viya hi nibbānamahānagaraṃ. dvāraṃ viya aṭṭhaṅgiko lokuttaramaggo. pācīnadisādayo viya kāyādayo.

0

91

♦ yathā pācīnato āgacchantā pācīnadisāya uṭṭhānakaṃ bhaṇḍaṃ gahetvā pācīnadvārena nagarameva pavisanti, evaṃ kāyānupassanāmukhena āgacchantā cuddasavidhena kāyānupassanaṃ bhāvetvā kāyānupassanābhāvanānubhāvanibbattena ariyamaggena ekaṃ nibbānameva osaranti.

♦ yathā dakkhiṇato āgacchantā dakkhiṇadisāya uṭṭhānakaṃ bhaṇḍaṃ gahetvā dakkhiṇadvārena nagarameva pavisanti, evaṃ vedanānupassanāmukhena āgacchantā navavidhena vedanānupassanaṃ bhāvetvā vedanānupassanābhāvanānubhāvanibbattena ariyamaggena ekaṃ nibbānameva osaranti.

♦ yathā pacchimato āgacchantā pacchimadisāya uṭṭhānakaṃ bhaṇḍaṃ gahetvā pacchimadvārena nagarameva pavisanti, evaṃ cittānupassanāmukhena āgacchantā soḷasavidhena cittānupassanaṃ bhāvetvā cittānupassanābhāvanānubhāvanibbattena ariyamaggena ekaṃ nibbānameva osaranti.

♦ yathā uttarato āgacchantā uttaradisāya uṭṭhānakaṃ bhaṇḍaṃ gahetvā uttaradvārena nagarameva pavisanti, evaṃ dhammānupassanāmukhena āgacchantā pañcavidhena dhammānupassanaṃ bhāvetvā dhammānupassanābhāvanānubhāvanibbattena ariyamaggena ekaṃ nibbānameva osaranti.

♦ evaṃ saraṇavasena ceva ekattasamosaraṇavasena ca ekameva satipaṭṭhānaṃ ārammaṇavasena cattārova vuttāti veditabbā.

0

92

♦ katame cattāroti kathetukamyatā pucchā. idhāti imasmiṃ sāsane. bhikkhaveti dhammapaṭiggāhakapuggalālapanametaṃ. bhikkhūti paṭipattisampādakapuggalanidassanametaṃ. aññepi ca devamanussā paṭipattiṃ sampādentiyeva, seṭṭhattā pana paṭipattiyā bhikkhubhāvadassanato ca, “bhikkhū”ti āha.

[4 (sự lập niệm) nào?], (đây là) câu hỏi với ý muốn thuyết (pháp). [Ở đây] tức ở trong giáo pháp này. [Này các Tỳ Kheo!] đây là tiếng gọi những người tiếp nhận pháp. [Tỳ Kheo] đây là tiếng chỉ đến người nỗ lực cho pháp hành. Dù những người khác và những vị trời khác cũng nỗ lực cho pháp hành, (Đức Phật) lại gọi ‘Tỳ Kheo’ như là phương thức chỉ đến trạng thái Tỳ Kheo – với tư cách là vị trí tối cao về mặt pháp hành.

93

bhagavato hi anusāsaniṃ sampaṭicchantesu bhikkhu seṭṭho, sabbappakārāya anusāsaniyā bhājanabhāvato, tasmā seṭṭhattā “bhikkhū”ti āha.

Bởi vì trong số những người tiếp nhận giáo lý từ Thế Tôn, vị Tỳ Kheo là tối cao do khả năng phân tích giáo lý có đủ mọi phương diện; do đó, (Đức Phật) gọi ‘Tỳ Kheo’ do vị trí tối cao đó.

94

tasmiṃ gahite pana sesā gahitāva honti rājagamanādīsu rājaggahaṇena sesaparisā viya. yo ca imaṃ paṭipattiṃ paṭipajjati, so bhikkhu nāma hotīti paṭipattiyā bhikkhubhāvadassanatopi “bhikkhū”ti āha. paṭipannako hi devo vā hotu manusso vā, “bhikkhū”ti saṅkhaṃ gacchatiyeva. Yathāha

♦ “alaṅkato cepi samaṃ careyya,

♦ santo danto niyato brahmacārī.

♦ sabbesu bhūtesu nidhāya daṇḍaṃ,

♦ so brāhmaṇo so samaṇo sa bhikkhū”ti. (dha. pa. 142).

Và khi vị Tỳ Kheo được đón nhận thì những người còn lại cũng được đón nhận; giống như trong hành trình của vị vua vân vân, (khi vị vua được đón nhận) thì hội chúng còn lại cũng được đón nhận bằng sự đón nhận vị vua. Hoặc ‘người nào thực hành pháp hành này, thì người đó được gọi là Tỳ Kheo’; (Đức Phật) gọi ‘Tỳ Kheo’ như là phương thức chỉ đến trạng thái Tỳ Kheo xét về mặt pháp hành như vậy. Bởi vì bất kể người thực hành là thiên hay là người, người ấy cũng được tên gọi là ‘Tỳ Kheo’. Giống như (Đức Phật) từng nói:

‘Nếu người được đầy đủ du hành một cách cân bằng,

Người có phạm hạnh, an tịnh, được chế ngự, vững vàng,

Đã từ bỏ gậy gộc đối với mọi chúng sinh,

Thì người ấy là Bà La Môn, người ấy là Sa Môn, người ấy là Tỳ Kheo.’ [dha. pa. 142]

95

♦ kāyeti rūpakāye. rūpakāyo hi idha aṅgapaccaṅgānaṃ kesādīnañca dhammānaṃ samūhaṭṭhena hatthikāyarathakāyādayo viya kāyoti adhippeto.

[Nơi thân – kāye] tức là nơi sắc thân [rūpakāya]. Bởi vì ở đây, [thân] được hàm ý là [sắc thân] xét theo nghĩa là một tập hợp các vật như tay chân, tóc vân vân giống như thân con voi, thân chiếc xe vân vân.

96

yathā ca samūhaṭṭhena, evaṃ kucchitānaṃ āyaṭṭhena. kucchitānañhi paramajegucchānaṃ so āyotipi kāyo. āyoti uppattideso. tatrāyaṃ vacanattho, āyanti tatoti āyo. ke āyanti? kucchitā kesādayo. iti kucchitānaṃ āyoti kāyo. kāyānupassīti kāyamanupassanasīlo, kāyaṃ vā anupassamāno.

Hoặc giống như ([thân] được hàm ý là [sắc thân]) xét theo nghĩa là một tập hợp; cũng vậy ([thân] được hàm ý là [sắc thân]) xét theo nghĩa là cái phát xuất các thứ ghê tởm. Bởi vì [thân] là cái phát xuất các thứ ghê tởm – tức những thứ gớm ghiếc cùng cực. [Cái phát xuất – āya] là nơi sản sinh. Trong chủ đề này, đây là ý nghĩa của từ ngữ ấy: [cái phát xuất – āya] tức ‘chúng phát xuất từ cái đó.’ Những cái gì phát xuất? Những thứ ghê tởm như tóc vân vân. Như vậy, [thân] là cái phát xuất những thứ ghê tởm. [Quán thân – kāyānupassī] tức có thói quen quán thân, hoặc [đang quán – anupassamāna] thân [kāya].   

97

♦ “kāye”ti ca vatvāpi puna “kāyānupassī”ti dutiyaṃ kāyaggahaṇaṃ asammissato vavatthānaghanavinibbhogādidassanatthaṃ katanti veditabbaṃ.

Sau khi (Đức Phật) nói [nơi thân – kāye], việc sử dụng (thuật ngữ) thân lần thứ 2 trong cụm từ [quán thân – kāyānupassī] lại được tiến hành (bởi Đức Phật) vì mục đích thể hiện sự phân tích & sự phân rã khối [ghana](i) một cách tường minh. Điều đó nên được hiểu như vậy.

—–

(i) [Khối – ghana] chỉ đến ý niệm cố hữu trong tâm phàm phu về chúng sinh: phàm phu nhìn nhận chúng sinh như một khối – một chỉnh thể cố kết, trọn vẹn, không tách rời. Nhưng thực chất, khối đó chỉ gồm các tiến trình về thân, thọ, tâm, pháp.

98

tena na kāye vedanānupassī vā, cittadhammānupassī vā, atha kho kāyānupassīyevāti kāyasaṅkhāte vatthusmiṃ kāyānupassanākārasseva dassanena asammissato vavatthānaṃ dassitaṃ hoti. tathā na kāye aṅgapaccaṅgavimuttaekadhammānupassī, nāpi kesalomādivinimuttaitthipurisānupassī.

Bởi vì người ta không thể quán thọ nơi thân cũng không thể quán tâm, quán pháp nơi thân; nên thông qua thuật ngữ [quán thân – kāyānupassī] sự phân tích được thể hiện (bởi Đức Phật) một cách tường minh bằng cách chỉ đến chính hành vi quán thân nơi đối tượng được gọi là thân. Như vậy, người ta không thể quán một vật nào ngoài tay chân; cũng không thể quán đàn ông, đàn bà mà chỉ có thể quán tóc, lông vân vân. 

99

yopi cettha kesalomādiko bhūtupādāyasamūhasaṅkhāto kāyo, tatthapi na bhūtupādāyavinimuttaekadhammānupassī, atha kho rathasambhārānupassako viya aṅgapaccaṅgasamūhānupassī, nagarāvayavānupassako viya kesalomādisamūhānupassī, kadalikkhandhapattavaṭṭivinibbhujanako viya rittamuṭṭhiviniveṭhako viya ca bhūtupādāyasamūhānupassīyevāti nānappakārato samūhavaseneva kāyasaṅkhātassa vatthuno dassanena ghanavinibbhogo dassito hoti.

Và trong trường hợp này, cái nào được gọi là tập hợp sắc 4 đại và sắc y sinh – gồm tóc, lông vân vân; thì cái đó là thân. Trong trường hợp đó, người ta không thể quán một vật nào ngoài sắc 4 đại và sắc y sinh; người ta có thể quán tập hợp tay chân giống như quán một hợp thể là chiếc xe; người ta có thể quán tập hợp tóc, lông vân vân giống như quán các bộ phận của một toà thành; sự phân rã khối được thể hiện (bởi Đức Phật) bằng cách chỉ ra đối tượng được gọi là thân xét theo nghĩa là tập hợp bằng nhiều kiểu đa dạng rằng: ‘(người ấy) quán chính cái tập hợp sắc 4 đại & sắc y sinh giống như tháo gỡ cái nắm tay trống rỗng hay giống như gỡ ra đám lá trên thân cây Kadali.’    

100

na hettha yathāvuttasamūhavinimutto kāyo vā itthī vā puriso vā añño vā koci dhammo dissati, yathāvuttadhammasamūhamatteyeva pana tathā tathā sattā micchābhinivesaṃ karonti. tenāhu porāṇā —

Bởi vì ở đây, không có cái thân ngoài cái tập hợp như đã được nói; không có đàn bà, đàn ông hay bất kỳ sự vật nào khác. Thế mà các chúng sinh lại có xu hướng lầm lạc trong phạm vi cái tập hợp các vật như đã được nói đó. Bởi vậy, các cổ nhân đã nói:

101

♦ “yaṃ passati na taṃ diṭṭhaṃ, yaṃ diṭṭhaṃ taṃ na passati.

♦ apassaṃ bajjhate mūḷho, bajjhamāno na muccatī”ti. —

‘Người ta thấy cái gì, thì cái đó không được thấy(i); cái gì (có thể) được thấy, thì người ta không thấy cái đó.

Kẻ lầm lạc bị trói buộc vào cái không được thấy; trong khi bị trói buộc, kẻ ấy không được giải thoát.’

—–

(i) Thủ pháp chơi chữ; [thấy – passati] là thấy bằng mắt, nhưng [được thấy – diṭṭha] là ‘thấy’ bằng niệm: con mắt thấy chúng sinh, nhưng niệm chỉ thấy các bộ phận: tóc, lông, sắc 4 đại, sắc y sinh… [Diṭṭha] còn có nghĩa là [được hiểu]: người ta thấy cái gì, thì cái đó không được hiểu (bằng niệm).

102

♦ ghanavinibbhogādidassanatthanti vuttaṃ. ādisaddena cettha ayampi attho veditabbo — ayañhi ekasmiṃ kāye kāyānupassīyeva, na aññadhammānupassī.

Cụm từ ‘Vì mục đích thể hiện sự phân rã khối vân vân’ đã được nói (ở trên). Ở đây, đối với từ [vân vân – ādi] đây là ý nghĩa nên được hiểu: người ấy chỉ quán thân mỗi nơi thân, không quán vật khác(i).

—–

(i) [Vân vân – ādi] tức ẩn ý những điều khác, không nói ra. Những điều này là gì thì chú giải trình bày tiếp ra đây.

103

kiṃ vuttaṃ hoti? yathā anudakabhūtāyapi marīciyā udakānupassino honti, na evaṃ aniccadukkhānattāsubhabhūteyeva imasmiṃ kāye niccasukhāttasubhabhāvānupassī, atha kho kāyānupassī aniccadukkhānattāsubhākārasamūhānupassīyevāti.

Điều được nói là gì(i)? Giống như người ta thấy nước dựa trên ảo ảnh từ cái không phải là nước(ii); giống vậy, người ta không thấy trạng thái thường, lạc, ngã, tịnh nơi thân này vốn chỉ có trạng thái vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh. Nên người quán thân chỉ là người quán tập hợp theo kiểu vô thường, khổ, vô ngã, bất tịnh.

—–

(i) Điều được nói có nghĩa là gì?

(ii) Ví dụ về ảo ảnh này hơi khó hiểu, chỉ có thể hiểu một cách hợp lý là người ta thấy nước từ ảo ảnh – chẳng hạn như khi người ta thấy ảo ảnh trong sa mạc – nhưng sau đó sẽ nhận ra nó là ảo ảnh, không phải nước thật. Tương tự, chúng sinh là ảo ảnh, khi niệm hành giả sẽ nhận ra bản chất thật.

104

atha vā yvāyaṃ parato “idha, bhikkhave, bhikkhu araññagato vā … pe … so satova assasatī”tiādinā nayena assāsapassāsādicuṇṇikajātāṭṭhikapariyosāno kāyo vutto,

yo ca “idhekacco pathavikāyaṃ aniccato anupassati āpokāyaṃ tejokāyaṃ vāyokāyaṃ kesakāyaṃ lomakāyaṃ chavikāyaṃ cammakāyaṃ maṃsakāyaṃ ruhirakāyaṃ nahārukāyaṃ aṭṭhikāyaṃ aṭṭhimiñjakāyan”ti paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 3.35) kāyo vutto, tassa sabbassa imasmiṃyeva kāye anupassanato “kāye kāyānupassī”ti evampi attho daṭṭhabbo.

Và hơn nữa, cái nào là thân, cái đó được nói bắt đầu từ chủ đề thở vô thở ra và kết thúc bằng chủ đề bộ xương hoá thành bụi theo thể thức: ‘Ở đây, này các Tỳ Kheo! Vị Tỳ Kheo đi đến rừng rồi… Vị ấy thở vào một cách có niệm’ vân vân; hoặc cái nào là thân, cái đó được nói trong bộ Paṭisambhidā [paṭi. ma. 3.35] rằng: ‘Ở đây, một người nào đó quán thân đất theo tính vô thường, quán thân nước, thân lửa, thân gió, thân tóc, thân lông, thân ngoại bì, thân ngoại bì, thân thịt, thân máu, thân gân, thân xương, thân tuỷ xương.’ Cụm từ [quán thân nơi thân – kāye kāyānupassī] (nên được hiểu) theo phương thức là sự quán tất cả những vật đó ở nơi chính thân này. Ý nghĩa điều đó nên được hiểu như vậy.

105

♦ atha vā kāye ahanti vā mamanti vā evaṃ gahetabbassa yassa kassaci ananupassanato tassa tasseva pana kesālomādikassa nānādhammasamūhassa anupassanato kāye kesādidhammasamūhasaṅkhātakāyānupassīti evamattho daṭṭhabbo.

Hoặc khi bất kỳ cái gì được nắm bắt do không quán rằng: ‘Ta ở nơi thân hoặc sở hữu vật của ta ở nơi thân’, thì quán chính cái ấy là quán thân – vốn được gọi là tập hợp các vật như tóc vân vân – nơi thân theo phương thức là sự quán tập hợp các vật đa dạng như tóc, lông vân vân. Ý nghĩa điều đó nên được hiểu như vậy.

106

apica “imasmiṃ kāye aniccato anupassati, no niccato”tiādinā nayena paṭisambhidāyaṃ āgatanayassa sabbasseva aniccalakkhaṇādino ākārasamūhasaṅkhātassa kāyassānupassanatopi “kāye kāyānupassī”ti evampi attho daṭṭhabbo.

Hơn nữa, cụm từ [quán thân nơi thân – kāye kāyānupassī] (nên được hiểu) theo phương thức là sự quán thân – vốn được gọi là tập hợp các trạng thái như tính vô thường vân vân với tất cả những thể cách đã được nói trong bộ Paṭisambhidā – bằng phương pháp: ‘(Hành giả) quán nơi thân này theo tính vô thường, không quán theo tính thường.’; ý nghĩa điều đó nên được hiểu như vậy.

107

♦ tathā hi ayaṃ kāye kāyānupassanāpaṭipadaṃ paṭipanno bhikkhu imaṃ kāyaṃ aniccānupassanādīnaṃ sattannaṃ anupassanānaṃ vasena aniccato anupassati, no niccato.

Như vậy, quả thật vị Tỳ Kheo thực hành sự thực hành quán thân nơi thân thì quán thân này theo tính vô thường dựa theo 7 cách quán gồm quán vô thường vân vân; (vị ấy) không quán theo tính thường.

108

dukkhato anupassati, no sukhato. anattato anupassati, no attato. nibbindati, no nandati. virajjati, no rajjati. nirodheti, no samudeti. paṭinissajjati, no ādiyati.

Vị ấy quán thân nơi thân theo tính khổ; không quán theo tính lạc. Vị ấy quán thân nơi thân theo tính vô ngã, không quán theo tính ngã. Vị ấy nhàm chán, không ưa thích. Vị ấy dứt bỏ, không ham thích. Vị ấy tịch diệt, không sinh lên(i). Vị ấy từ bỏ, không chấp thủ.

—–

(i) Câu này hơi súc tích, có thể hiểu là vị hành giả thực hành với ý định là tịch diệt, không tái sinh nữa.

109

so taṃ aniccato anupassanto niccasaññaṃ pajahati, dukkhato anupassanto sukhasaññaṃ pajahati, anattato anupassanto attasaññaṃ pajahati, nibbindanto nandiṃ pajahati, virajjanto rāgaṃ pajahati, nirodhento samudayaṃ pajahati, paṭinissajjanto ādānaṃ pajahatīti veditabbo.

Do quán thân đó theo tính vô thường, vị ấy từ bỏ thường tưởng; do quán thân đó theo tính khổ, vị ấy từ bỏ lạc tưởng; do quán thân đó theo tính vô ngã, vị ấy từ bỏ ngã tưởng; do nhàm chán, vị ấy từ bỏ sự ưa thích; do dứt bỏ, vị ấy từ bỏ luyến ái; do tịch diệt, vị ấy từ bỏ sự sinh lên; do từ bỏ, vị ấy từ bỏ sự chấp thủ. Điều đó nên được hiểu như vậy.

110

♦ viharatīti iriyati. ātāpīti tīsu bhavesu kilese ātāpetīti ātāpo, vīriyassetaṃ nāmaṃ. ātāpo assa atthīti ātāpī. sampajānoti sampajaññasaṅkhātena ñāṇena samannāgato. satimāti kāyapariggāhikāya satiyā samannāgato. ayaṃ pana yasmā satiyā ārammaṇaṃ pariggahetvā paññāya anupassati, na hi sativirahitassa anupassanā nāma atthi. tenevāha “satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī”ti (saṃ. ni. 5.234).

[Sống – viharati] tức là [sinh hoạt/hành xử – iriyati]. [Nhiệt huyết – ātāpī] tức là nhiệt tình với ý nghĩ rằng ‘Vị ấy đang thiêu đốt các phiền não trong tam giới.’; từ ngữ đó (ātāpī) là tên gọi của [tinh tấn – vīriya]. [Tỉnh giác – sampajāna] tức là có trí – được gọi là [ý thức trọn vẹn – sampajañña]. [Có niệm – satimā] tức là có niệm được nắm bắt hoàn toàn nơi thân. Bởi vì vị ấy quán bằng tuệ sau khi nắm bắt hoàn toàn đối tượng bằng niệm; quả thật không có hành vi quán cho người không có niệm(i). Chính vì vậy, (Đức Phật) đã nói rằng: ‘Này các Tỳ Kheo! Ta nói niệm có lợi ích ở mọi nơi(ii)!’ [saṃ. ni. 5.234].

—–

(i) Niệm có trước, tuệ có sau. Chưa có niệm – thất niệm – thì không thể có tuệ. ‘Quán’ trong trạng thái thất niệm không phải là sự quán chân chánh theo giáo pháp.  

(ii) [Có lợi ích ở mọi nơi – sabbatthika]. Từ ghép [sabbatthika] gồm [sabba – tất cả, mọi] và [atthika – tính lợi ích, tính cần đến, tính khả dụng…]. Do [sabba] không chỉ rõ danh từ cụ thể nào, nên [sabbatthika] = [có lợi ích ở mọi nơi, có lợi ích ở mọi tình huống, có lợi ích cho mọi pháp (trong tu tập)…] = [được cần đến ở mọi nơi, được cần đến ở mọi tình huống…] = [khả dụng ở mọi nơi, khả dụng ở mọi tình huống…].

111

tasmā ettha “kāye kāyānupassī viharatī”ti ettāvatā kāyānupassanāsatipaṭṭhānakammaṭṭhānaṃ vuttaṃ hoti.

Do đó, ở đây, cụm từ [Vị ấy sống quán thân nơi thân] được nói trong chừng mực (liên quan đến) đề mục cho sự lập niệm là quán thân.

112

atha vā yasmā anātāpino antosaṅkhepo antarāyakaro hoti, asampajāno upāyapariggahe anupāyaparivajjane ca sammuyhati, muṭṭhassati upāyāpariccāge anupāyāpariggahe ca asamattho hoti,

tenassa taṃ kammaṭṭhānaṃ na sampajjati, tasmā yesaṃ dhammānaṃ ānubhāvena taṃ sampajjati. tesaṃ dassanatthaṃ “ātāpī sampajāno satimāti idaṃ vuttan”ti veditabbaṃ.

Hoặc bởi vì có cái gây chướng ngại – tức sự trì hoãn bên trong (tâm) – cho người thiếu nhiệt huyết; người thiếu tỉnh giác mê mờ trong việc tránh phương tiện sai và nắm bắt phương tiện đúng; người thất niệm thì không giỏi trong việc từ bỏ phương tiện sai và nắm bắt phương tiện đúng; do đó, vị ấy không tiến triển với đề mục thiền của mình; bởi vậy, vị ấy (chỉ có thể) tiến triển với đề mục thiền ấy dựa trên sức mạnh của các yếu tố đó (nhiệt huyết, tỉnh giác, có niệm). Cụm từ này [nhiệt huyết, tỉnh giác, có niệm] đã được nói nhằm mục đích thể hiện những điều đó. Điều đó nên được hiểu như vậy.

113

♦ iti kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ sampayogaṅgañcassa dassetvā idāni pahānaṅgaṃ dassetuṃ vineyya loke abhijjhādomanassanti vuttaṃ.

Như vậy, (Đức Phật) đã chỉ ra sự lập niệm là quán thân cùng với nhân tố liên kết với nó; giờ đây, nhằm thể hiện nhân tố từ bỏ, cụm từ [sau khi loại bỏ tham đắm và ưu trong thế gian – vineyya loke abhijjhādomanassa] đã được nói (bởi Đức Phật).

114

tattha vineyyāti tadaṅgavinayena vā vikkhambhanavinayena vā vinayitvā.

Ở đó, [loại bỏ – vineyya] tức là loại bỏ bằng sự loại bỏ triệt để hoặc bằng sự loại bỏ theo kiểu đè nén.

115

loketi tasmiṃyeva kāye. kāyo hi idha lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti adhippeto. yasmā panassa na kāyamatteyeva abhijjhādomanassaṃ pahīyati, vedanādīsupi pahīyatiyeva, tasmā “pañcapi upādānakkhandhā loko”ti vibhaṅge (vibha. 362) vuttaṃ.

[Trong thế gian – loke] tức trong chính thân này. Bởi vì ở đây, thân được hàm ý là thế gian xét theo nghĩa là cái tan rã, cái vỡ tan. Và bởi vì tham đắm và ưu chưa được từ bỏ ở trong chính phạm vi thân của vị ấy, cũng chưa được từ bỏ ở trong thọ vân vân; cho nên cụm từ [thế gian là 5 uẩn được chấp thủ – pañcapi upādānakkhandhā loko] được nói trong bộ Vibhaṅga [vibha. 362].

116

lokasaṅkhātattā vā tesaṃ dhammānaṃ atthuddhāranayenetaṃ vuttaṃ. yaṃ panāha “tattha katamo loko? sveva kāyo loko”ti. ayamevettha attho, tasmiṃ loke abhijjhādomanassaṃ vineyyāti evaṃ sambandho daṭṭhabbo. yasmā panettha abhijjhāgahaṇena kāmacchando, domanassaggahaṇena byāpādo saṅgahaṃ gacchati, tasmā nīvaraṇapariyāpannabalavadhammadvayadassanena nīvaraṇappahānaṃ vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.

Hoặc dựa vào việc gọi tên là thế gian (loka), từ ngữ đó (thế gian – loka) đã được nói theo phương pháp trừu tượng hoá ý nghĩa của các yếu tố đó(i). Khi (Đức Phật) nói: ‘Ở đó, thế gian là cái gì? Thế gian chính là thân đó.’; điều đó chính là ý nghĩa (được dùng) ở đây trong cụm từ [sau khi loại bỏ tham đắm và ưu trong thế gian này]. Mối liên hệ nên được hiểu như vậy. Bởi vì ở đây, [sân hận – byāpāda] được hàm ý thông qua việc sử dụng khái niệm [ưu – domanassa], [dục – kāmacchanda] được hàm ý thông qua việc sử dụng khái niệm [tham đắm – abhijjhā]; cho nên việc từ bỏ các chướng ngại đã được nói đến (bởi Đức Phật) thông qua việc chỉ đến 2 pháp mạnh (tham đắm & ưu) thuộc nhóm các pháp chướng ngại.

—–

(i) Trừu tượng hoá là rút ra điểm chung nhất của nhiều đối tượng, sự vật… Thế gian và thân là 2 đối tượng, nhưng cùng có điểm chung là tính chất tan rã. Dựa trên nét chung đó, thân (kāya) được gọi là thế gian (loka).

117

♦ visesena cettha abhijjhāvinayena kāyasampattimūlakassa anurodhassa, domanassavinayena pana kāyavipattimūlakassa virodhassa, abhijjhāvinayena ca kāye abhiratiyā, domanassavinayena kāyabhāvanāya anabhiratiyā, abhijjhāvinayena kāye abhūtānaṃ subhasukhabhāvādīnaṃ pakkhepassa, domanassavinayena ca kāye bhūtānaṃ asubhāsukhabhāvādīnaṃ apanayanassa ca pahānaṃ vuttaṃ.

Và ở đây, dựa trên tính đặc trưng (của từng pháp), thông qua (khái niệm) loại bỏ ưu, sự từ bỏ việc tránh né(i) các trạng thái bất tịnh, bất lạc vân vân vốn tồn tại nơi thân đã được nói đến (bởi Đức Phật); thông qua (khái niệm) loại bỏ tham đắm, sự từ bỏ việc lao vào các trạng thái tịnh, lạc vân vân vốn không tồn tại nơi thân đã được nói đến (bởi Đức Phật). Thông qua (khái niệm) loại bỏ ưu, sự từ bỏ việc không thích thú [phát triển/tu tập] thân đã được nói đến (bởi Đức Phật). Thông qua (khái niệm) loại bỏ tham đắm, sự từ bỏ việc thích thú nơi thân đã được nói đến (bởi Đức Phật). Thông qua (khái niệm) loại bỏ ưu, sự từ bỏ thái độ bất mãn do những sự lầm lạc từ thân(ii) đã được nói đến (bởi Đức Phật). Thông qua (khái niệm) loại bỏ tham đắm, sự từ bỏ thái độ hài lòng do những hạnh phúc từ thân(iii) đã được nói đến (bởi Đức Phật).

—–

(i) [Tránh né – apanayana] tức không dám/muốn đối mặt, nhìn nhận, quán sát… sự bất tịnh, bất lạc vân vân nơi thân.

(ii) [Sự lầm lạc – vipatti] tức: tịnh, lạc, thường vân vân. Một số người nhận ra thân bất tịnh, bất lạc, vô thường… thì lại căm ghét, bất mãn với thân, thậm chí tìm cách tự kết liễu mình để ‘loại bỏ’ thân mình đi – đây cũng là một cực đoan, thái độ sai trong việc phát triển tâm linh.

(iii) Những hạnh phúc đó là giả tạm, không bền vững, không thực chất.

118

tena yogāvacarassa yogānubhāvo yogasamatthatā ca dīpitā hoti. yogānubhāvo hi esa, yadidaṃ anurodhavirodhavippamutto aratiratisaho abhūtapakkhepabhūtāpanayanavirahito ca hoti. anurodhavirodhavippamutto cesa aratiratisaho abhūtaṃ apakkhipanto bhūtañca anapanento yogasamattho hotīti.

Bằng sự trình bày đó, [sức mạnh thực hành – yogānubhāva] và kĩ năng thực hành [yogasamatthatā] của hành giả đã được giải thích. Bởi vì sức mạnh thực hành là (sức mạnh) này – tức là: (sức mạnh) không tránh né cái tồn tại và không lao vào cái không tồn tại, (sức mạnh) chấp nhận cái ưa lẫn cái ghét và (sức mạnh) thoát khỏi thái độ hài lòng lẫn thái độ bất mãn. Còn kĩ năng thực hành là (kĩ năng) này – tức là: (kĩ năng) không tránh né cái tồn tại và không lao vào cái không tồn tại, (kĩ năng) chấp nhận cái ưa lẫn cái ghét và (kĩ năng) thoát khỏi thái độ hài lòng lẫn thái độ bất mãn. 

119

♦ aparo nayo “kāye kāyānupassī”ti ettha anupassanāya kammaṭṭhānaṃ vuttaṃ. “viharatī”ti ettha vuttavihārena kammaṭṭhānikassa kāyapariharaṇaṃ. “ātāpī”tiādīsu ātāpena sammappadhānaṃ, satisampajaññena sabbatthikakammaṭṭhānaṃ, kammaṭṭhānapariharaṇūpāyo vā, satiyā vā kāyānupassanāvasena paṭiladdhasamatho, sampajaññena vipassanā, abhijjhādomanassavinayena bhāvanāphalaṃ vuttanti veditabbaṃ.

Có một phương pháp khác (để giải thích) cụm từ [quán thân nơi thân – kāye kāyānupassī]; theo đó, bằng từ ngữ [quán – anupassanā], đề mục thiền đã được nói đến (bởi Đức Phật). Với từ ngữ [sống – viharati], bằng cách sống đã được nói trên, sự gìn giữ thân của người có đề mục thiền đã được nói đến (bởi Đức Phật)(i). Với từ ngữ [nhiệt huyết – ātāpī] vân vân, bằng khái niệm nhiệt huyết, chánh nỗ lực đã được nói đến (bởi Đức Phật); bằng khái niệm niệm và ý thức trọn vẹn, đề mục thiền có lợi ích ở mọi nơi hoặc phương tiện gìn giữ đề mục thiền đã được nói đến (bởi Đức Phật). Hoặc bằng khái niệm niệm, sự an tịnh được đạt đến do sự quán thân đã được nói đến (bởi Đức Phật); bằng khái niệm ý thức trọn vẹn, sự minh sát đã được nói đến (bởi Đức Phật). Bằng khái niệm loại bỏ tham đắm và ưu, quả của việc phát triển/tu tập đã được nói đến (bởi Đức Phật). Điều đó nên được hiểu như vậy.

—–

(i) Gìn giữ thân theo cách thức là nhiệt huyết, có niệm, tỉnh giác… 

120

♦ vibhaṅge pana “anupassī”ti tattha katamā anupassanā? yā paññā pajānanā … pe … sammādiṭṭhi. ayaṃ vuccati anupassanā. imāya anupassanāya upeto hoti samupeto upāgato samupāgato upapanno sampanno samannāgato. tena vuccati anupassīti.

Nhưng với cụm từ [quán – anupassī] trong bộ Vibhaṅga, thì [tuệ quán – anupassanā] là gì? Cái gì là [tuệ – paññā], là [tri năng – pajānanā]… là [chánh kiến – sammādiṭṭhi]; thì cái đó được gọi là tuệ quán. Có tuệ quán đó, sở hữu tuệ quán đó, đạt tuệ quán đó, đạt đến tuệ quán đó, có được tuệ quán đó, có hoàn toàn tuệ quán đó, được tuệ quán đó. [Quán – anupassī] được nói dựa vào đặc điểm đó.

121

♦ viharatīti iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti carati viharati. tena vuccati viharatīti.

[Sống – viharati] tức: [sinh hoạt – iriyati], [tiến hành – vattati], [hành xử – pāleti], [sinh sống – yapeti], [sống đời – yāpeti], [hành hoạt – carati], [sống – viharati]. [Sống – viharati] được nói dựa vào (ý nghĩa) đó.

122

♦ ātāpīti tattha katamo ātāpo? yo cetasiko vīriyārambho … pe … sammāvāyāmo. ayaṃ vuccati ātāpo. iminā ātāpena upeto hoti … pe … samannāgato. tena vuccati ātāpīti.

Với cụm từ [nhiệt huyết – ātāpī], sự nhiệt huyết là gì? Tâm sở nào là [sự cố gắng – vīriyārambha]… là [chánh nỗ lực – sammāvāyāma]; thì tâm sở đó được gọi là sự nhiệt huyết. Có sự nhiệt huyết đó… được sự nhiệt huyết đó. [Nhiệt huyết – ātāpī] được nói dựa vào (ý nghĩa) đó. 

123

♦ sampajānoti tattha katamaṃ sampajaññaṃ? yā paññā pajānanā … pe … sammādiṭṭhi. idaṃ vuccati sampajaññaṃ. iminā sampajaññena upeto hoti … pe … samannāgato. tena vuccati sampajānoti.

Với cụm từ [tỉnh giác – sampajāna], [ý thức trọn vẹn – sampajañña] là gì? Cái nào là tuệ, là tri năng… là chánh kiến; thì cái đó được gọi là ý thức trọn vẹn. Có ý thức trọn vẹn đó… được ý thức trọn vẹn đó. [Ý thức trọn vẹn – sampajāna] được nói dựa vào (ý nghĩa) đó. 

124

♦ satimāti tattha katamā sati? yā sati anussati … pe … sammāsati. ayaṃ vuccati sati. imāya satiyā upeto hoti … pe … samannāgato. tena vuccati satimāti.

Với cụm từ [có niệm], niệm là gì? Cái nào là niệm, là tuỳ niệm… là chánh niệm; thì cái đó được gọi là niệm. Có niệm đó… được niệm đó. [Có niệm – satimā] được nói dựa vào (ý nghĩa) đó.

125

♦ vineyya loke abhijjhādomanassanti tattha katamo loko? sveva kāyo loko, pañcapi upādānakkhandhā loko. ayaṃ vuccati loko. tattha katamā abhijjhā? yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandī nandīrāgo cittassa sārāgo, ayaṃ vuccati abhijjhā. tattha katamaṃ domanassaṃ? yaṃ cetasikaṃ asātaṃ, cetasikaṃ dukkhaṃ, cetosamphassajaṃ asātaṃ … pe … dukkhā vedanā. idaṃ vuccati domanassaṃ.

Với cụm từ [sau khi loại bỏ tham đắm và ưu trong thế gian – vineyya loke abhijjhādomanassaṃ], thế gian là gì? Thế gian là chính thân này. Thế gian là 5 uẩn được chấp thủ. Đó được gọi là thế gian. Trong cụm từ đó, tham đắm là gì? Cái nào là [luyến ái – rāga], là [luyến tham – sārāga], là [sự thoả thích – anunaya], là [sự hài lòng – anurodha], là [sự ưa thích – nandī], là [hỉ tham – nandīrāga], là [luyến tham của tâm – cittassa sārāga]; thì cái đó được gọi là tham đắm. Trong cụm từ đó, ưu là gì? Cái nào là [tâm sở bất như ý – cetasika asāta], là [tâm sở khổ – cetasika dukkha], là [sự bất như ý được sinh ra từ ý xúc – cetosamphassaja asāta]… là [khổ thọ – dukkha vedanā]; thì cái đó được gọi là ưu.  

126

iti ayañca abhijjhā idañca domanassaṃ imamhi loke vinītā honti paṭivinītā santā vūpasantā samitā vūpasamitā atthaṅgatā abbhatthaṅgatā appitā byappitā sositā visositā byantīkatā, tena vuccati vineyya loke abhijjhādomanassanti (vibha. 356) evametesaṃ padānamattho vutto. tena saha ayaṃ aṭṭhakathānayo yathā saṃsandati, evaṃ veditabbo. ayaṃ tāva kāyānupassanāsatipaṭṭhānuddesassa atthavaṇṇanā.

Như vậy, tham đắm và ưu đó trong thế gian này được bỏ đi [vinīta], được loại đi [paṭivinīta], được tịnh hoá [santa], được an tịnh hoá [vūpasanta], được an hoá [samita], được tịnh an hoá [vūpasamita], biến mất [atthaṅgata], biến hoại [abbhatthaṅgata], tiêu hoại [appita], tiêu tan [byappita], tan biến [sosita], biến diệt [visosita], chấm dứt [byantīkata]; cụm từ [sau khi loại bỏ tham đắm và ưu trong thế gian] được nói dựa vào (ý nghĩa) đó. [vibha. 356]. Ý nghĩa của những cụm từ đó đã được nói như vậy. Liên quan đến chủ đề đó, phương pháp chú giải này nên được hiểu theo cách các cụm từ kết hợp như vậy. Đó là phần giải thích ý nghĩa cho phần Uddesa của sự lập niệm quán thân. 

127

♦ vedanāsu… citte… dhammesu dhammānupassī viharati … pe … vineyya loke abhijjhādomanassanti ettha pana vedanānupassīti evamādīsu vedanādīnaṃ puna vacane payojanaṃ kāyānupassanāyaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. vedanāsu vedanānupassī, citte cittānupassī, dhammesu dhammānupassīti ettha pana vedanāti tisso vedanā, tā ca lokiyā eva. cittampi lokiyaṃ, tathā dhammā. tesaṃ vibhāgo niddesavāre pākaṭo bhavissati. kevalaṃ panidha yathā vedanā anupassitabbā, tathā anupassanto vedanāsu vedanānupassīti veditabbo.

esa nayo cittadhammesupi. kathañca vedanā anupassitabbāti? sukhā tāva vedanā dukkhato, dukkhā sallato, adukkhamasukhā aniccato. yathāha —

Trong cụm từ [Sống (quán thọ) nơi các thọ… nơi tâm… quán pháp nơi các pháp… sau khi loại bỏ tham đắm và ưu trong thế gian – vedanāsu… citte… dhammesu dhammānupassī viharati … pe … vineyya loke abhijjhādomanassaṃ]:

Với cụm từ [quán thọ – vedanānupassī], việc sử dụng lặp lại từ ngữ [thọ – vedanā] vân vân ở những vị trí tương tự như vậy nên được hiểu dựa theo chính phương pháp được nói ở phần quán thân. 

Trong cụm từ [quán thọ nơi các thọ, quán tâm nơi tâm, quán pháp nơi các pháp – vedanāsu vedanānupassī, citte cittānupassī, dhammesu dhammānupassī]:

Với cụm từ [thọ – vedanā], có 3 loại thọ, 3 loại ấy chỉ mang tính hiệp thế. Tâm cũng mang tính hiệp thế; các pháp cũng vậy. Sự phân loại chúng sẽ được thể hiện trong mục Niddesa. Còn ở đây, thọ nên được quán một cách tổng thể như thế nào, thì [quán thọ nơi các thọ – vedanāsu vedanānupassī] là quán như thế ấy; điều đó nên được hiểu như vậy.

Phương pháp (giải thích) đó cũng được áp dụng trong phần nói về tâm và các pháp. Vậy thọ nên được quán như thế nào? Lạc thọ nên được quán theo tính khổ; khổ thọ nên được quán theo tính tai hại(i); phi lạc phi khổ thọ nên được quán theo tính vô thường. Như (Đức Phật) từng nói:

—–

(i) Nguyên văn: [sallato – như mũi tên]; mũi tên ẩn dụ cho chướng ngại, tai hại.

128

♦ “yo sukhaṃ dukkhato adda, dukkhamaddakkhi sallato.

♦ adukkhamasukhaṃ santaṃ, adakkhi naṃ aniccato.

♦ sa ve sammaddaso bhikkhu, upasanto carissatī”ti. (saṃ. ni. 4.253).

‘Người nào thấy cái lạc theo tính khổ,

thấy cái khổ theo tính tai hại, thấy cái phi lạc phi khổ theo tính vô thường; thì quả thật, người ấy là vị Tỳ Kheo thấy chân chánh, vị ấy sẽ sống một cách an tịnh. [saṃ. ni. 4.253].

129

♦ sabbā eva cetā dukkhātipi anupassitabbā. vuttañhetaṃ “yaṃkiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhasminti vadāmī”ti (saṃ. ni. 4.259).

sukhadukkhatopi ca anupassitabbā. yathāha “sukhā vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā”ti (ma. ni. 1.464) sabbaṃ vitthāretabbaṃ. Apica aniccādisattānupassanāvasenapi anupassitabbā. sesaṃ niddesavāreyeva pākaṭaṃ bhavissati. cittadhammesupi cittaṃ tāva ārammaṇādhipatisahajātabhūmikammavipākakiriyādinānattabhedānaṃ aniccādisattānupassanānaṃ niddesavāre āgatasarāgādibhedānañca vasena anupassitabbaṃ. dhammā salakkhaṇasāmaññalakkhaṇānaṃ suññatadhammassa aniccādisattānupassanānaṃ niddesavāre āgatasantāsantādibhedānañca vasena anupassitabbā. sesaṃ vuttanayameva. kāmañcettha yassa kāyasaṅkhāte loke abhijjhādomanassaṃ pahīnaṃ, tassa vedanādilokesupi taṃ pahīnameva. nānāpuggalavasena pana nānācittakkhaṇikasatipaṭṭhānabhāvanāvasena ca sabbattha vuttaṃ. yato vā ekattha pahīnaṃ sesesupi pahīnaṃ hoti. tenevassa tattha pahānadassanatthampi evaṃ vuttanti veditabbanti.

♦ uddesavārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

Hoặc tất cả các loại thọ ấy nên được quán theo tính khổ. Bởi vì điều này đã được nói:

‘Bất kỳ cái gì được cảm thọ; thì ta nói mọi cái đó theo tính khổ.’ [saṃ. ni. 4.259].

Hoặc tất cả các loại thọ ấy nên được quán theo tính lạc và khổ. Như (Đức Phật) đã nói:

‘Lạc thọ thì có lạc trong khi tồn tại và có khổ khi biến đổi.’ [ma. ni. 1.464]; tất cả những điều đó nên được giải thích như vậy.

Hoặc tất cả các loại thọ ấy nên được quán theo sự quán gồm 7 kiểu như (quán) tính vô thường vân vân. Phần còn lại sẽ được thể hiện trong phần Niddesa.

Còn trong chủ đề tâm và các pháp [cittadhammesu]:

Tâm nên được quán theo các loại như (tâm) có luyến ái vân vân được truyền lại ở trong phần Niddesa; theo sự quán gồm 7 kiểu như (quán) tính vô thường vân vân; theo các loại đa dạng như đối tượng [ārammaṇa], sự vượt trội [adhipati], sự đồng sinh [sahajāta], phạm vi [bhūmi], nghiệp [kamma], quả [vipāka], duy tác [kiriya] vân vân.

Các pháp nên được quán theo các loại như (pháp) đang tồn tại, (pháp) đang không tồn tại vân vân được truyền lại ở trong phần Niddesa; theo sự quán gồm 7 kiểu như (quán) tính vô thường vân vân; theo tính trống rỗng; theo các đặc điểm riêng và các đặc điểm chung. Phần còn lại cũng theo chính phương pháp (giải thích) được nói trên.

Hoặc ở đây, theo trình tự, tham đắm và ưu trong thế gian thân được từ bỏ bởi người nào; thì chúng được từ bỏ bởi người ấy nơi thế gian thọ vân vân(i).

Hoặc trong mọi tình huống, điều này được nói dựa theo việc tu tập/phát triển sự lập niệm thuộc những sát-na tâm khác nhau và dựa theo những hạng người khác nhau.

Hoặc bởi vì (tham đắm và ưu) được từ bỏ ở một nơi cũng được từ bỏ ở những nơi khác; cho nên tại đó, điều đó được nói như vậy vì mục đích thể hiện sự từ bỏ chúng (tham đắm và ưu). Điều đó nên được hiểu như vậy. 

Sự giải thích phần Uddesa được hoàn thành.

—–

(i) Thế gian thân; thế gian thọ: thế gian là thân; thế gian là các thọ… Theo trình tự bài kinh: trước tiên, hành giả loại bỏ tham đắm và ưu nơi thân; rồi loại bỏ nơi thọ, tâm, pháp. Thân, thọ, tâm, pháp đều được gọi là thế gian.

130

♦ 107. idāni seyyathāpi nāma cheko vilīvakārako thūlakilañjasaṇhakilañjacaṅkoṭakapeḷāpuṭādīni upakaraṇāni kattukāmo ekaṃ mahāveṇuṃ labhitvā catudhā bhinditvā tato ekekaṃ veṇukhaṇḍaṃ gahetvā phāletvā taṃ taṃ upakaraṇaṃ kareyya, evameva bhagavā satipaṭṭhānadesanāya sattānaṃ anekappakāravisesādhigamaṃ kattukāmo ekameva sammāsatiṃ “cattāro satipaṭṭhānā. katame cattāro? idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharatī”tiādinā nayena ārammaṇavasena catudhā bhinditvā tato ekekaṃ satipaṭṭhānaṃ gahetvā vibhajanto “kathañca bhikkhave”tiādinā nayena niddesavāraṃ vattumāraddho.

Giờ đây, giống như người làm cuộn giấy tre lành nghề muốn làm các vật dụng như chiếu thô, chiếu mịn, hộp, giỏ, túi vân vân, (người ấy) lấy được một cây tre lớn, chặt ra làm 4 phần, lấy lần lượt từng phần từ đó, chẻ vỡ ra rồi làm từng món vật dụng ấy; cũng hệt như thế, trong bài giảng về sự lập niệm [satipaṭṭhānadesanā], Đức Thế Tôn muốn tạo nên thành quả riêng biệt cho các chúng sinh dựa trên nhiều kiểu cách, (Ngài) phân chánh niệm thành 4 loại dựa theo đối tượng thông qua phương pháp (giảng) ‘Có 4 sự lập niệm. 4 sự lập niệm nào? Ở đây, này các Tỳ Kheo! Vị Tỳ Kheo sống quán thân nơi thân’ vân vân, nắm bắt lần lượt từng sự lập niệm từ đó, rồi trong khi phân tích bằng phương pháp (giảng) ‘Và này các Tỳ Kheo! Như thế nào…’ vân vân, Ngài đã bắt đầu thuyết phần Niddesa.

131

♦ tattha kathañcātiādi vitthāretukamyatā pucchā. ayaṃ panettha saṅkhepattho — bhikkhave, kena ca pakārena bhikkhu kāye kāyānupassī viharatīti? esa nayo sabbapucchāvāresu.

Về câu kinh ‘Như thế nào’ vân vân, đây là câu hỏi dựa trên mong muốn giải thích. Ở đây, đây là ý nghĩa tóm lược: Này các Tỳ Kheo, vị Tỳ Kheo sống quán thân nơi thân theo kiểu nào? Đó là phương pháp (giải thích) ở tất cả những phần có câu hỏi.

132

idha, bhikkhave, bhikkhūti, bhikkhave, imasmiṃ sāsane bhikkhu. ayañhettha idha-saddo sabbappakārakāyānupassanānibbattakassa puggalassa sannissayabhūtasāsanaparidīpano aññasāsanassa tathābhāvapaṭisedhano ca. vuttañhetaṃ “idheva, bhikkhave, samaṇo … pe … suññā parappavādā samaṇebhi aññehī”ti (ma. ni. 1.139). tena vuttaṃ “imasmiṃ sāsane bhikkhū”ti.

Cụm từ [Ở đây, này các Tỳ Kheo! Vị Tỳ Kheo] tức: này các Tỳ Kheo! Ở giáo lý này, vị Tỳ Kheo. Bởi vì trong cụm từ này, từ ngữ [ở đây – idha] chỉ đến giáo lý làm chỗ dựa cho người hành phép quán thân theo mọi kiểu, cũng như loại trừ trạng thái đó (trạng thái làm chỗ dựa) thuộc giáo lý khác(i). Bởi vì điều này đã được nói (bởi Đức Phật): ‘Chính ở đây, này các Tỳ Kheo! Một hạng Sa Môn… các giáo lý khác trống vắng các hạng Sa Môn.’ [ma. ni. 1.139]. Thông qua cụm từ đó, điều này đã được nói (bởi Đức Phật): ‘Ở giáo lý này, vị Tỳ Kheo.’

—–

(i) Cơ sở đầu tiên để tu tập niệm xứ là hành giả phải ‘theo’ giáo lý của Đức Phật; không thể ‘theo’ một giáo lý, tôn giáo khác mà tu tập niệm xứ được. 

133

♦ “araññagato vā … pe … suññāgāragato vā”ti idamassa satipaṭṭhānabhāvanānurūpasenāsanapariggahaparidīpanaṃ. imassa hi bhikkhuno dīgharattaṃ rūpādīsu ārammaṇesu anuvisaṭaṃ cittaṃ kammaṭṭhānavīthiṃ otarituṃ na icchati, kūṭagoṇayuttaratho viya uppathameva dhāvati, tasmā seyyathāpi nāma gopo kūṭadhenuyā sabbaṃ khīraṃ pivitvā vaḍḍhitaṃ kūṭavacchaṃ dametukāmo dhenuto apanetvā ekamante mahantaṃ thambhaṃ nikhaṇitvā tattha yottena bandheyya.

Về cụm từ [đã đi đến rừng… đã đi đến ngôi nhà trống]. Cụm từ này chỉ đến việc nắm bắt nơi ngụ phù hợp cho việc tu tập/phát triển sự lập niệm của vị ấy. Bởi vì suốt một thời gian dài, bị phân tán nơi các đối tượng như sắc vân vân, tâm của vị Tỳ Kheo ấy không muốn đi vào lộ trình của đề mục thiền. Giống như chiếc xe bị buộc vào con bò chưa được thuần hoá thì chạy vào con đường sai lạc; do đó, giống như một người chăn bò muốn thuần hoá con bê chưa được thuần hoá – (con bê ấy) được nuôi dưỡng nhờ việc uống mỗi sữa từ con bò cái chưa được thuần hoá – (người ấy) dẫn con bê ra khỏi con bò cái, chôn một cây cột lớn ở một góc rồi trói nó vào đó bằng dây bện.

134

athassa so vaccho ito cito ca vipphanditvā palāyituṃ asakkonto tameva thambhaṃ upanisīdeyya vā upanipajjeyya vā, evameva imināpi bhikkhunā dīgharattaṃ rūpārammaṇādirasapānavaḍḍhitaṃ duṭṭhacittaṃ dametukāmena rūpādiārammaṇato apanetvā araññaṃ vā rukkhamūlaṃ vā suññāgāraṃ vā pavesetvā tattha satipaṭṭhānārammaṇatthambhe satiyottena bandhitabbaṃ.

Thế rồi con bê của vị ấy giằng kéo chỗ này chỗ kia, nhưng không thể chạy, bèn ngồi xuống hay nằm xuống ngay tại cây cột đó. Cũng giống như vậy, cái tâm bạc nhược – được nuôi dưỡng nhờ việc nếm hương vị của các đối tượng sắc vân vân suốt một thời gian dài – nên được vị Tỳ Kheo ấy trói tại đó (tại rừng, gốc cây…) bằng sợi dây là niệm vào cây cột là các đối tượng thuộc phép lập niệm sau khi (vị Tỳ Kheo ấy) dẫn nó (cái tâm) ra khỏi các đối tượng sắc vân vân và đưa nó đến rừng, gốc cây hay ngôi nhà trống với ý muốn thuần hoá (nó).

135

evamassa taṃ cittaṃ ito cito ca vipphanditvāpi pubbe āciṇṇārammaṇaṃ alabhamānaṃ satiyottaṃ chinditvā palāyituṃ asakkontaṃ tamevārammaṇaṃ upacārappanāvasena upanisīdati ceva upanipajjati ca. tenāhu porāṇā —

Cái tâm của vị ấy giằng kéo chỗ này chỗ kia do không đạt được các đối tượng từng được theo đuổi lúc trước, nhưng không thể chạy bằng cách cắt đứt sợi dây là niệm, bèn ngồi xuống hay nằm xuống ngay tại đối tượng đó xét theo nghĩa là (trạng thái) cận định hay an chỉ định. Do đó, cổ nhân đã nói:

136

♦ “yathā thambhe nibandheyya, vacchaṃ damaṃ naro idha.

♦ bandheyyevaṃ sakaṃ cittaṃ, satiyārammaṇe daḷhan”ti.

♦ evamassa taṃ senāsanaṃ bhāvanānurūpaṃ hoti. tena vuttaṃ “idamassa satipaṭṭhānabhāvanānurūpasenāsanapariggahaparidīpanan”ti.

‘Giống như một người trói (con bê) vào cây cột rồi tại đó (làm cho) con bê được thuần hoá; hành giả trói tâm mình thật chặt vào đối tượng bằng niệm (rồi tại đó làm cho tâm mình được thuần hoá.)’

Như vậy, nơi ngụ đó là nơi thích hợp cho việc tu tập/phát triển của vị ấy. Do đó, điều này đã được nói: ‘cụm từ này chỉ đến việc nắm bắt nơi ngụ phù hợp cho việc tu tập/phát triển sự lập niệm của vị ấy.’

137

♦ apica yasmā idaṃ kāyānupassanāya muddhabhūtaṃ: sabbabuddhapaccekabuddhabuddhasāvakānaṃ visesādhigamadiṭṭhadhammasukhavihārapadaṭṭhānaṃ ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ itthipurisahatthiassādisaddasamākulaṃ gāmantaṃ apariccajitvā na sukaraṃ sampādetuṃ, saddakaṇṭakattā jhānassa.

Hơn nữa, bởi vì điều này là tối trọng đối với việc quán thân:

đề mục thiền niệm hơi thở ra vô – vốn là nhân gần cho việc sống an lạc trong hiện tại và (đạt được) thành quả đặc biệt – thì không dễ được hoàn thành bởi các Đức Phật Toàn Giác, Đức Phật Độc Giác, các vị đệ tử Phật khi không rời bỏ bìa làng – vốn là nơi đầy những âm thanh của đàn ông, đàn bà, voi, ngựa vân vân – do sự chướng ngại cho tầng thiền, tức là âm thanh.

138

agāmake pana araññe sukaraṃ yogāvacarena idaṃ kammaṭṭhānaṃ pariggahetvā ānāpānacatutthajjhānaṃ nibbattetvā tadeva jhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasitvā aggaphalaṃ arahattaṃ pāpuṇituṃ. tasmāssa anurūpasenāsanaṃ dassento bhagavā “araññagato vā”tiādimāha.

Nhưng việc viên mãn trạng thái A La Hán – quả vị tối cao – lại dễ được làm bởi hành giả ở rừng – vốn là nơi khác làng – bằng cách nắm bắt đề mục thiền đó, làm hiện khởi đệ tứ thiền hơi thở ra vô, biến chính tầng thiền đó trở thành cơ sở, thấu suốt các pháp hữu vi. Cho nên nhằm chỉ đến nơi ngụ phù hợp cho vị ấy (vị hành giả), Đức Thế Tôn đã nói: ‘đi đến rừng’ vân vân.

139

♦ vatthuvijjācariyo viya hi bhagavā. so yathā vatthuvijjācariyo nagarabhūmiṃ passitvā suṭṭhu upaparikkhitvā “ettha nagaraṃ māpethā”ti upadisati, sotthinā ca nagare niṭṭhite rājakulato mahāsakkāraṃ labhati, evameva yogāvacarassa anurūpaṃ senāsanaṃ upaparikkhitvā “ettha kammaṭṭhānaṃ anuyuñjitabban”ti upadisati. tato tattha kammaṭṭhānaṃ anuyuñjantena yoginā anukkamena arahatte patte “sammāsambuddho vata so bhagavā”ti mahantaṃ sakkāraṃ labhati.

Quả thực, Đức Thế Tôn giống như công trình sư(i). Giống như vị công trình sư ấy nhìn thấy một khu đất cho (việc xây dựng) thị trấn, khảo sát chu đáo rồi chỉ đạo rằng: ‘Hãy xây dựng thị trấn tại đây!’ Khi thị trấn được hoàn thành một cách an ổn, vị ấy đạt được vinh dự lớn lao từ hoàng gia; cũng hệt như vậy, (Đức Phật) khảo sát chu đáo nơi ngụ phù hợp đối với hành giả rồi chỉ dẫn rằng: ‘đề mục thiền nên được thực hành tại đây.’ Do đó, khi trạng thái A La Hán được đạt đến một cách tuần tự bởi hành giả thực hành đề mục thiền tại đó, thì Ngài đạt được vinh dự lớn lao là ‘Quả thực, Đức Thế Tôn ấy là bậc Chánh Đẳng Chánh Giác.’  

—–

(i) Nguyên văn: [vatthuvijjācariya] = [bậc thầy về khu vực xây dựng].

140

♦ ayaṃ pana bhikkhu dīpisadisoti vuccati. yathā hi mahādīpirājā araññe tiṇagahanaṃ vā vanagahanaṃ vā pabbatagahanaṃ vā nissāya nilīyitvā vanamahiṃsagokaṇṇasūkarādayo mige gaṇhāti, evameva ayaṃ araññādīsu kammaṭṭhānaṃ anuyuñjanto bhikkhu yathākkamena cattāro magge ceva cattāri ariyaphalāni ca gaṇhāti. tenāhu porāṇā —

Và vị Tỳ Kheo đó được gọi là ‘người giống như con báo.’ Bởi vì giống như con báo chúa to lớn ở trong rừng bắt các con thú như trâu, nai, lợn rừng vân vân bằng cách ẩn nấp dựa vào sự rậm rạp của cỏ, sự rậm rạp của rừng hoặc sự rậm rạp của núi; cũng y như vậy, vị Tỳ Kheo ấy ở trong rừng vân vân, trong khi thực hành đề mục thiền thì bắt được 4 đạo lẫn 4 thánh quả theo tuần tự. Do đó, cổ nhân đã nói:

141

♦ “yathāpi dīpiko nāma, nilīyitvā gaṇhatī mige.

♦ tathevāyaṃ buddhaputto, yuttayogo vipassako.

♦ araññaṃ pavisitvāna, gaṇhāti phalamuttaman”ti.

‘Và giống như con vật được gọi là báo, ẩn nấp rồi bắt lấy muôn thú;

cũng chính như vậy, người Phật tử này – có sự nỗ lực phù hợp, có (năng lực) quán – sau khi đi vào rừng, bắt lấy quả tối thượng.’

142

♦ tenassa parakkamajavayoggabhūmiṃ araññasenāsanaṃ dassento bhagavā “araññagato vā”tiādimāha. ito paraṃ imasmiṃ tāva ānāpānapabbe yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ visuddhimagge vuttameva.

Vì vậy, nhằm chỉ ra nơi ngụ trong rừng – vốn là khu vực phù hợp cho tốc độ nỗ lực cho vị Tỳ Kheo ấy; Đức Thế Tôn đã nói: ‘đi đến rừng’ vân vân. Nội dung nào sẽ được nói từ sau cụm từ này cho đến phần hơi thở ra vô, thì nội dung đó cũng đã được nói trong bộ Thanh Tịnh Đạo.

143

♦ tassa pana imesaṃ “dīghaṃ vā assasanto dīghaṃ assasāmīti pajānāti … pe … passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmīti sikkhatī”ti evaṃ vuttānaṃ assāsapassāsānaṃ vasena sikkhato assāsapassāsanimitte cattāri jhānāni uppajjanti. so jhānā vuṭṭhahitvā assāsapassāse vā pariggaṇhāti jhānaṅgāni vā.

Và 4 tầng thiền sinh lên nơi tướng hơi thở ra vô cho người rèn luyện, do nhờ những phép thở ra vô được nói bởi Ngài rằng: ‘Vị ấy rèn luyện rằng ‘trong khi thở ra dài, vị ấy rõ biết ‘(ta) đang thở ra dài’’… ‘ta sẽ thở vô trong khi tịnh hoá thân hành.’’ Sau khi xuất khỏi tầng thiền, vị ấy khảo sát các chi của tầng thiền và các phép thở ra vô.

144

tattha assāsapassāsakammiko “ime assāsapassāsā kiṃ nissitā, vatthuṃ nissitā, vatthu nāma karajakāyo, karajakāyo nāma cattāri mahābhūtāni upādārūpañcā”ti evaṃ rūpaṃ pariggaṇhāti, tato tadārammaṇe phassapañcamake nāmanti evaṃ nāmarūpaṃ pariggahetvā tassa paccayaṃ pariyesanto avijjādipaṭiccasamuppādaṃ disvā “paccayapaccayuppannadhammamattamevetaṃ, añño satto vā puggalo vā natthī”ti vitiṇṇakaṅkho sappaccayanāmarūpe tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanaṃ vaḍḍhento anukkamena arahattaṃ pāpuṇāti. idaṃ ekassa bhikkhuno yāva arahattā niyyānamukhaṃ.

Ở đó, người thực hành (niệm) hơi thở ra vô khảo sát sắc như thế này: ‘Những hơi thở ra hơi thở vô này nương vào cái gì? Chúng nương vào sắc vật [vatthu]; sắc vật là thân được sinh do nghiệp [karajakāya]; thân được sinh do nghiệp là 4 đại và sắc y sinh.’ Kế đó, vị ấy khảo sát danh và sắc như thế này: ‘Danh ở trong yếu tố thứ 5 là xúc nơi đối tượng đó.’; nhờ thẩm sát duyên của chúng, (vị ấy) nhìn thấy lý duyên khởi – khởi đầu từ vô minh – (vị ấy) có hoài nghi đã được vượt qua rằng: ‘Đây chỉ thuần tuý là pháp sinh lên do các duyên, không có chúng sinh hay con người nào khác.’; (vị ấy) làm hiển hiện 3 đặc tính nơi danh, sắc cùng các duyên (của chúng); trong khi làm tăng trưởng Minh Sát, vị ấy viên mãn trạng thái A La Hán một cách tuần tự. Đó là sự khởi đầu của việc xuất ly(i) cho đến trạng thái A La Hán của vị Tỳ Kheo đó.

—–

(i) [Xuất ly – niyyāna], tức đi ra khỏi vòng luân hồi.

145

♦ jhānakammikopi “imāni jhānaṅgāni kiṃ nissitāni, vatthuṃ nissitāni. vatthu nāma karajakāyoti jhānaṅgāni nāmaṃ, karajakāyo rūpan”ti nāmarūpaṃ vavatthapetvā tassa paccayaṃ pariyesanto avijjādipaccayākāraṃ disvā “paccayapaccayuppannadhammamattamevetaṃ, añño satto vā puggalo vā natthī”ti vitiṇṇakaṅkho sappaccayanāmarūpe tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanaṃ vaḍḍhento anukkamena arahattaṃ pāpuṇāti, idaṃ ekassa bhikkhuno yāva arahattā niyyānamukhaṃ.

Người thực hành tầng thiền xác định danh và sắc rằng: ‘Những thiền chi này nương vào cái gì? Chúng nương vào sắc vật [vatthu]; sắc vật là thân được sinh do nghiệp [karajakāya]. Các thiền chi là danh, thân được sinh do nghiệp là sắc.’; nhờ thẩm sát duyên của chúng, (vị ấy) nhìn thấy phương cách duyên khởi – khởi đầu từ vô minh – (vị ấy) có hoài nghi đã được vượt qua rằng: ‘Đây chỉ thuần tuý là pháp sinh lên do các duyên, không có chúng sinh hay con người nào khác.’; (vị ấy) làm hiển hiện 3 đặc tính nơi danh, sắc cùng các duyên (của chúng); trong khi làm tăng trưởng Minh Sát, vị ấy viên mãn trạng thái A La Hán một cách tuần tự. Đó là sự khởi đầu của việc xuất ly cho đến trạng thái A La Hán của vị Tỳ Kheo đó.

146

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ attano vā assāsapassāsakāye kāyānupassī viharati. bahiddhā vāti parassa vā assāsapassāsakāye. ajjhattabahiddhā vāti kālena attano, kālena parassa assāsapassāsakāye. etenassa paguṇakammaṭṭhānaṃ aṭṭhapetvā aparāparaṃ sañcaraṇakālo kathito. ekasmiṃ kāle panidaṃ ubhayaṃ na labbhati.

[bên trong như vậy] tức là: vị ấy sống quán thân nơi thân của hơi thở ra và hơi thở vô của bản thân mình như vậy. [bên ngoài] tức là: (vị ấy sống quán thân nơi thân của hơi thở ra và hơi thở vô) của người khác. [bên trong và bên ngoài] tức là: (vị ấy sống quán thân nơi thân của hơi thở ra và hơi thở vô) của bản thân mình vào lúc này, của người khác vào lúc khác. Cụm từ đó (bên trong và bên ngoài) chỉ đến thời gian (tâm vị Tỳ Kheo) chuyển hướng tới lui (bên trong và bên ngoài) mà không bỏ mất đề mục thiền quen thuộc của vị ấy. Cả 2 việc đó (quán thân bên trong và bên ngoài) không thể được đạt đến trong cùng một lúc.   

147

♦ samudayadhammānupassī vāti yathā nāma kammārabhastañca gaggaranāḷiñca tajjañca vāyāmaṃ paṭicca vāto aparāparaṃ sañcarati, evaṃ bhikkhuno karajakāyañca nāsāpuṭañca cittañca paṭicca assāsapassāsakāyo aparāparaṃ sañcarati. kāyādayo dhammā samudayadhammā, te passanto “samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharatī”ti vuccati.

[Hoặc quán tính chất sinh lên], giống như không khí luân chuyển tới lui dựa vào túi da của người thợ rèn, ống thổi và nỗ lực phù hợp; tương tự, thân hơi hở ra vô di chuyển tới lui dựa vào thân được sinh do nghiệp, khoang mũi và tâm của vị Tỳ Kheo. Các pháp như thân vân vân có tính chất sinh lên, người quán chúng được gọi là ‘(vị ấy) sống quán tính chất sinh lên nơi thân.’

148

vayadhammānupassī vāti yathā bhastāya apanītāya gaggaranāḷiyā bhinnāya tajje ca vāyāme asati so vāto nappavattati, evameva kāye bhinne nāsāpuṭe viddhaste citte ca niruddhe assāsapassāsakāyo nāma nappavattatīti kāyādinirodhā assāsapassāsanirodhoti evaṃ passanto “vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharatī”ti vuccati.

[Hoặc quán tính chất hoại diệt], giống như khi túi da đã bị lấy đi, ống thổi đã bị bể, nỗ lực phù hợp không còn; thì không khí ấy không diễn tiến. Cũng như vậy, khi thân đã bị tan hoại, khoang mũi bị vỡ và tâm bị diệt mất; thì cái được gọi là thân hơi thở ra vô không diễn tiến.’ Người quán rằng ‘sự diệt hơi thở ra vô xuất phát từ sự diệt của thân vân vân như thế’ được gọi là ‘(vị ấy) sống quán tính chất hoại diệt nơi thân.’

149

samudayavayadhammānupassī vāti kālena samudayaṃ, kālena vayaṃ anupassanto. atthi kāyoti vā panassāti kāyova atthi, na satto, na puggalo, na itthī, na puriso, na attā, na attaniyaṃ, nāhaṃ, na mama, na koci, na kassacīti evamassa sati paccupaṭṭhitā hoti.

[Hoặc quán tính chất sinh lên và hoại diệt] tức: quán sự sinh lên vào lúc này; quán sự hoại diệt vào lúc kia. [Hoặc (niệm lập) cho vị ấy rằng ‘Có thân’] tức: niệm lập cho vị ấy rằng ‘chỉ có thân, không có chúng sinh, không có người nam, không có người nữ, không có người, không có bản ngã, không có cái thuộc về bản ngã, không có ta, không có cái của ta, không có bất kỳ ai, không có bất kỳ cái gì của ai.’ 

150

♦ yāvadevāti payojanaparicchedavavatthāpanametaṃ. idaṃ vuttaṃ hoti — yā sati paccupaṭṭhitā hoti, sā na aññatthāya. atha kho yāvadeva ñāṇamattāya aparāparaṃ uttaruttari ñāṇapamāṇatthāya ceva satipamāṇatthāya ca, satisampajaññānaṃ vuḍḍhatthāyāti attho.

[Chỉ trong chừng mực], đây là thuật ngữ chỉ đến phạm vi áp dụng/tiến hành. Điều này đã được nói: niệm nào đã lập, thì niệm đó đã lập không vì mục đích khác. Niệm đó lập chỉ trong chừng mực vì trí thuần tuý – tức vì mục đích (làm cho) phạm vi trí và mục đích (làm cho) phạm vi niệm ngày càng cao hơn, thuần thục hơn; vì mục đích là sự tăng trưởng của niệm và tỉnh giác. Ý nghĩa là như vậy.

151

anissito ca viharatīti taṇhānissayadiṭṭhinissayānaṃ vasena anissito viharati.

[(Vị ấy) sống không nương tựa] tức vị ấy sống không nương tựa vào chỗ nương tựa là tham ái hay chỗ nương tựa là tà kiến.

152

na ca kiñci loke upādiyatīti lokasmiṃ kiñci rūpaṃ vā … pe … viññāṇaṃ vā “ayaṃ me attā vā attaniyaṃ vā”ti na gaṇhāti.

[(Vị ấy) không bám chấp vào bất kỳ thứ gì trong thế gian] tức vị ấy không nắm giữ bất kỳ sắc gì… thức gì trong thế gian rằng: ‘đây là bản ngã của ta hay cái thuộc bản ngã của ta.’

153

evampīti upariatthaṃ upādāya sampiṇḍanattho pikāro. iminā pana padena bhagavā ānāpānapabbadesanaṃ niyyātetvā dasseti.

[Và như vậy – evampi], từ [và – pi] có chức năng là kết nối với ý nghĩa ở (câu) đằng trước. Và bằng cụm từ này, Đức Thế Tôn đã ấn định và trình bày xong lời dạy về phần hơi thở ra vô. 

154

♦ tattha assāsapassāsapariggāhikā sati dukkhasaccaṃ, tassā samuṭṭhāpikā purimataṇhā samudayasaccaṃ, ubhinnaṃ appavatti nirodhasaccaṃ, dukkhaparijānano samudayapajahano nirodhārammaṇo ariyamaggo maggasaccaṃ. evaṃ catusaccavasena ussakkitvā nibbutiṃ pāpuṇātīti idamekassa assāsapassāsavasena abhiniviṭṭhassa bhikkhuno yāva arahattā niyyānamukhanti.

♦ ānāpānapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

Trong đoạn kinh đó, niệm nắm bắt hơi thở ra hơi thở vô là sự thật về khổ; tham ái trước đó làm khởi sinh nó là sự thật về nguồn gốc của khổ; sự không diễn tiến của cả 2 là sự thật về sự diệt (khổ); con đường cao thượng có đối tượng là sự diệt, có sự thấu biết khổ, có sự từ bỏ nguồn gốc (của khổ) là sự thật về con đường (dẫn tới diệt khổ). Sau khi nỗ lực dựa theo 4 sự thật như vậy, vị ấy đạt đến an tịnh. Đó là sự khởi đầu của việc xuất ly cho đến trạng thái A La Hán của một vị Tỳ Kheo tận tuỵ theo (pháp hành) hơi thở ra vô.

Sự giải thích phần Hơi thở ra vô được hoàn thành.

155

♦ 108. evaṃ assāsapassāsavasena kāyānupassanaṃ vibhajitvā idāni iriyāpathavasena vibhajituṃ puna caparantiādimāha. tattha kāmaṃ soṇasiṅgālādayopi gacchantā “gacchāmā”ti jānanti. na panetaṃ evarūpaṃ jānanaṃ sandhāya vuttaṃ. evarūpañhi jānanaṃ sattūpaladdhiṃ na pajahati, attasaññaṃ na ugghāṭeti, kammaṭṭhānaṃ vā satipaṭṭhānabhāvanā vā na hoti. imassa pana bhikkhuno jānanaṃ sattūpaladdhiṃ pajahati, attasaññaṃ ugghāṭeti, kammaṭṭhānañceva satipaṭṭhānabhāvanā ca hoti. idañhi “ko gacchati, kassa gamanaṃ, kiṃ kāraṇā gacchatī”ti evaṃ sampajānanaṃ sandhāya vuttaṃ. ṭhānādīsupi eseva nayo.

Sau khi giảng rõ phép quán thân dựa theo thể thức hơi thở ra vô như vậy; giờ đây, Đức Phật đã nói ‘và thêm nữa’ vân vân nhằm giảng rõ phép quán thân dựa theo thể thức oai nghi. Trong chủ đề này, chắc chắn những con chó, chó rừng vân vân trong khi đang đi thì biết rằng ‘Chúng ta đang đi.’ Thế nhưng, điều đã được nói đó không liên quan đến cái biết như vậy. Bởi vì cái biết như vậy không từ bỏ quan niệm về chúng sinh, không bứng gốc ngã tưởng; không có đề mục thiền hay sự tu tập/phát triển sự lập niệm (cho chúng sinh có cái biết đó). Còn cái biết của vị Tỳ Kheo đó thì từ bỏ quan niệm về chúng sinh, bứng gốc ngã tưởng; có đề mục thiền và sự tu tập/phát triển sự lập niệm (cho vị Tỳ Kheo đó). Bởi vì điều đó được nói liên quan đến sự tỉnh giác rằng ‘Ai đi? Sự đi của ai? (Vị ấy) đi do nguyên nhân gì?’ Và chính phương pháp (giải thích) đó (nên được áp dụng) ở những chỗ như vậy.

156

♦ tattha ko gacchatīti na koci satto vā puggalo vā gacchati. kassa gamananti na kassaci sattassa vā puggalassa vā gamanaṃ. kiṃ kāraṇā gacchatīti cittakiriyavāyodhātuvipphārena gacchati. tasmā esa evaṃ pajānāti “gacchāmī”ti cittaṃ uppajjati, taṃ vāyaṃ janeti, vāyo viññattiṃ janeti, cittakiriyavāyodhātuvipphārena sakalakāyassa purato abhinīhāro gamananti vuccati. ṭhānādīsupi eseva nayo.

Trong chủ đề này: [Ai đi?], không phải bất kỳ chúng sinh hay bất kỳ người nào đi. [Sự đi của ai?] sự đi không phải của bất kỳ chúng sinh hay bất kỳ người nào. [(Vị ấy) đi do nguyên nhân gì?], vị ấy đi do sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động của tâm. Do đó, khi vị ấy đang rõ biết rằng ‘Tôi đang đi’, thì (trong khi ấy) tâm sinh lên, tâm ấy tạo ra gió, gió tạo ra dấu hiệu, hành vi ở phía trước toàn bộ thân do sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động của tâm được gọi là sự đi. Chính phương pháp (giải thích) đó (nên được áp dụng) ở những chỗ như vậy.

157

♦ tatrāpi hi “tiṭṭhāmī”ti cittaṃ uppajjati, taṃ vāyaṃ janeti, vāyo viññattiṃ janeti, cittakiriyavāyodhātuvipphārena sakalakāyassa koṭito paṭṭhāya ussitabhāvo ṭhānanti vuccati. “nisīdāmī”ti cittaṃ uppajjati, taṃ vāyaṃ janeti, vāyo viññattiṃ janeti, cittakiriyavāyodhātuvipphārena heṭṭhimakāyassa samiñjanaṃ uparimakāyassa ussitabhāvo nisajjāti vuccati. “sayāmī”ti cittaṃ uppajjati, taṃ vāyaṃ janeti, vāyo viññattiṃ janeti, cittakiriyavāyodhātuvipphārena sakalasarīrassa tiriyato pasāraṇaṃ sayananti vuccatīti.

Quả thật tại đó, khi (vị ấy) đang rõ biết rằng ‘Tôi đang đứng’, thì (trong khi ấy) tâm sinh lên, tâm ấy tạo ra gió, gió tạo ra dấu hiệu, trạng thái thẳng đứng tính từ đỉnh của toàn bộ thân trở xuống do sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động của tâm được gọi là sự đứng. Khi (vị ấy) đang rõ biết rằng ‘Tôi đang ngồi’, thì (trong khi ấy) tâm sinh lên, tâm ấy tạo ra gió, gió tạo ra dấu hiệu, trạng thái thẳng đứng của phần thân trên và trạng thái cong lại của phần thân dưới do sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động của tâm được gọi là sự ngồi. Khi (vị ấy) đang rõ biết rằng ‘Tôi đang nằm’, thì (trong khi ấy) tâm sinh lên, tâm ấy tạo ra gió, gió tạo ra dấu hiệu, trạng thái trải ra theo phương ngang của toàn bộ cơ thể do sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động của tâm được gọi là sự nằm.

158

♦ tassa evaṃ pajānato evaṃ hoti “satto gacchati satto tiṭṭhatī”ti vuccati. atthi pana koci satto gacchanto vā ṭhito vā natthi. yathā pana “sakaṭaṃ gacchati sakaṭaṃ tiṭṭhatī”ti vuccati, na ca kiñci sakaṭaṃ nāma gacchantaṃ vā tiṭṭhantaṃ vā atthi. cattāro pana goṇe yojetvā chekamhi sārathimhi pājente “sakaṭaṃ gacchati sakaṭaṃ tiṭṭhatī”ti vohāramattameva hoti, evameva ajānanaṭṭhena sakaṭaṃ viya kāyo. goṇā viya cittajavātā. sārathi viya cittaṃ. gacchāmi tiṭṭhāmīti citte uppanne vāyodhātu viññattiṃ janayamānā uppajjati, cittakiriyavāyodhātuvipphārena gamanādīni pavattanti. tato “satto gacchati, satto tiṭṭhati, ahaṃ gacchāmi, ahaṃ tiṭṭhāmī”ti vohāramattaṃ hotīti. tenāha —

Trong khi vị ấy rõ biết như vậy, thì điều đó xảy ra như vậy (cho vị ấy). (Tiến trình đó) được gọi là ‘Chúng sinh đang đi, chúng sinh đang đứng.’ Vậy nhưng, có chúng sinh nào đang đi, đang đứng hay không có? Giống như điều này đã được nói: ‘Chiếc xe đang đi, chiếc xe đang đứng’; thế nhưng, không có bất kỳ cái gì được gọi là chiếc xe đang đi hay đang đứng. Trong khi người đánh xe lành nghề đang lái (chiếc xe) sau khi đã trói 4 con bò (vào chiếc xe), thì có sự diễn đạt thuần tuý rằng: ‘chiếc xe đang đi, chiếc xe đang đứng.’ Cũng hệt như vậy, thân giống như chiếc xe xét theo nghĩa là vật vô tri. Gió được sinh từ tâm giống như những con bò. Tâm giống như người đánh xe. Khi tâm đã sinh lên rằng ‘Tôi đang đi, tôi đang đứng’, yếu tố gió sinh lên và tạo ra dấu hiệu, sự đi vân vân diễn tiến do sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động của tâm. Do đó, ‘chúng sinh đang đi, chúng sinh đang đứng; tôi đang đi, tôi đang đứng’ chỉ là sự diễn đạt thuần tuý. Do đó, (Đức Phật) đã nói rằng:

159

♦ “nāvā mālutavegena, jiyāvegena tejanaṃ.

♦ yathā yāti tathā kāyo, yāti vātāhato ayaṃ.

♦ yantaṃ suttavaseneva, cittasuttavasenidaṃ.

♦ payuttaṃ kāyayantampi, yāti ṭhāti nisīdati.

♦ ko nāma ettha so satto, yo vinā hetupaccaye.

♦ attano ānubhāvena, tiṭṭhe vā yadi vā vaje”ti.

♦ tasmā evaṃ hetupaccayavaseneva pavattāni gamanādīni sallakkhento esa gacchanto vā gacchāmīti pajānāti, ṭhito vā, nisinno vā, sayāno vā sayānomhīti pajānātīti veditabbo.

‘Con thuyền di chuyển do lực của gió, mũi tên di chuyển do lực của dây cung như thế nào; thì thân này di chuyển do bị tác động bởi gió như thế ấy.

Một cỗ máy đi, đứng, ngồi do tác động từ sợi dây(i); cỗ máy sắc thân này bị ràng buộc; đi, đứng, ngồi do tác động từ sợi dây là tâm.

Ở đây, cái gọi là chúng sinh ấy là ai, kẻ mà – không có các nhân và duyên – lại có thể đứng hay đi bằng sức mạnh của chính mình?’

Do đó, trong khi đang đi, vị ấy quán sát sự đi vân vân diễn tiến do chính nhân và duyên như vậy, thì rõ biết rằng ‘Ta đang đi’ hay trong khi đang đứng, rõ biết rằng ‘Ta đang đứng’, trong khi đang ngồi, rõ biết rằng ‘Ta đang ngồi’, trong khi đang nằm, rõ biết rằng ‘Ta đang nằm.’ Điều đó nên được hiểu như vậy.

—–

(i) Chẳng hạn như con rối.

160

♦ yathā yathā vā panassa kāyo paṇihito hoti, tathā tathā naṃ pajānātīti sabbasaṅgāhikavacanametaṃ. idaṃ vuttaṃ hoti — yena yena vā ākārena tassa kāyo ṭhito hoti, tena tena naṃ pajānāti. gamanākārena ṭhitaṃ gacchatīti pajānāti. ṭhānanisajjāsayanākārena ṭhitaṃ sayānoti pajānātīti.

[Hoặc thân của vị ấy được định hướng như thế nào, thì vị ấy rõ biết nó như thế ấy], đây là lời nói tóm lược tất cả. Điều này đã được nói: ‘Thân của vị ấy tồn tại theo phương cách nào, thì vị ấy rõ biết nó theo phương cách ấy.’ Vị ấy rõ biết (thân) tồn tại theo phương cách đi rằng ‘(Thân) đang đi.’ Vị ấy rõ biết (thân) tồn tại theo phương cách đứng rằng ‘(Thân) đang đứng.’ Vị ấy rõ biết (thân) tồn tại theo phương cách ngồi rằng ‘(Thân) đang ngồi.’ Vị ấy rõ biết (thân) tồn tại theo phương cách nằm rằng ‘(Thân) đang nằm.’       

161

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ attano vā catuiriyāpathapariggaṇhanena kāye kāyānupassī viharati. bahiddhā vāti parassa vā catuiriyāpathapariggaṇhanena. ajjhattabahiddhā vāti kālena attano, kālena parassa catuiriyāpathapariggaṇhanena kāye kāyānupassī viharati.

[Như vậy bên trong – iti ajjhattaṃ vā] tức: vị ấy sống quán thân nơi thân bằng cách ghi nhận 4 oai nghi của bản thân mình như vậy. [Bên ngoài – bahiddhā vā] tức: (vị ấy sống quán thân nơi thân) bằng cách ghi nhận 4 oai nghi của người khác. [Bên trong và bên ngoài – ajjhattabahiddhā vā] tức: vị ấy sống quán thân nơi thân bằng cách ghi nhận 4 oai nghi của bản thân mình vào lúc này, của người khác vào lúc khác.

162

samudayadhammānupassī vātiādīsu pana “avijjāsamudayā rūpasamudayo”tiādinā (paṭi. ma. 1.49) nayena pañcahākārehi rūpakkhandhassa samudayo ca vayo ca nīharitabbo. tañhi sandhāya idha “samudayadhammānupassī vā”tiādi vuttaṃ. atthi kāyoti vā panassātiādi vuttasadisameva.

[Hoặc quán tính chất sinh lên] vân vân, sự sinh lên và hoại diệt của sắc uẩn nên được nắm bắt theo 5 phương cách dựa vào phương pháp (giảng giải): ‘Sự sinh lên của sắc do sự sinh lên của vô minh’ vân vân (paṭi. ma. 1.49). Quả thật, ở đây, cụm từ ‘hoặc quán tính chất sinh lên’ được nói liên quan đến điều đó. [Hoặc (niệm đã lập) cho vị ấy rằng ‘có thân’], cụm từ này cũng giống hệt như cụm từ đã được nói trên.

163

♦ idha pana catuiriyāpathapariggāhikā sati dukkhasaccaṃ, tassā samuṭṭhāpikā purimataṇhā samudayasaccaṃ, ubhinnaṃ appavatti nirodhasaccaṃ, dukkhaparijānano samudayapajahano nirodhārammaṇo ariyamaggo maggasaccaṃ. evaṃ catusaccavasena ussakkitvā nibbutiṃ pāpuṇātīti idamekassa catūiriyāpathapariggāhakassa bhikkhuno yāva arahattā niyyānamukhanti.

♦ iriyāpathapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

Và ở đây, niệm nắm bắt 4 oai nghi là sự thật về khổ; tham ái trước đó làm khởi sinh nó là sự thật về nguồn gốc của khổ; sự không diễn tiến của cả 2 là sự thật về sự diệt (khổ); con đường cao thượng có đối tượng là sự diệt, có sự thấu biết khổ, có sự từ bỏ nguồn gốc (của khổ) là sự thật về con đường (dẫn tới diệt khổ). Sau khi nỗ lực dựa theo 4 sự thật như vậy, vị ấy đạt đến an tịnh. Đó là sự khởi đầu của việc xuất ly cho đến trạng thái A La Hán của một vị Tỳ Kheo ghi nhận 4 oai nghi.

Sự giải thích phần Oai nghi được hoàn thành.

164

♦ 109. evaṃ iriyāpathavasena kāyānupassanaṃ vibhajitvā idāni catusampajaññavasena vibhajituṃ puna caparantiādimāha. tattha abhikkante paṭikkanteti ettha tāva abhikkantaṃ vuccati gamanaṃ. paṭikkantaṃ nivattanaṃ. tadubhayampi catūsu iriyāpathesu labbhati. gamane tāva purato kāyaṃ abhiharanto abhikkamati nāma. paṭinivattento paṭikkamati nāma. ṭhānepi ṭhitakova kāyaṃ purato onāmento abhikkamati nāma. pacchato apanāmento paṭikkamati nāma. nisajjāyapi nisinnakova āsanassa purimāṅgābhimukho saṃsaranto abhikkamati nāma. pacchimāṅgappadesaṃ pacchā saṃsaranto paṭikkamati nāma. nipajjāyapi eseva nayo.

Sau khi giảng rõ phép quán thân dựa theo thể thức oai nghi như vậy; giờ đây, Đức Phật đã nói ‘và thêm nữa’ vân vân nhằm giảng rõ phép quán thân dựa theo thể thức 4 sự tỉnh giác. Ở đó, về cụm từ [khi di chuyển tới, khi di chuyển lui – abhikkante paṭikkante]: [sự di chuyển – gamana] được gọi là [sự di chuyển tới – abhikkanta]. [Sự di chuyển lùi – nivattana] được gọi là [sự di chuyển lui – paṭikkanta]. Và cả 2 (cách di chuyển) đó diễn ra trong 4 oai nghi. Trong quá trình đi, người đưa thân mình về phía trước thì di chuyển tới; người chuyển thân mình về phía sau thì di chuyển lui. Trong tư thế đứng, chính người đứng và nghiêng thân mình về phía trước thì di chuyển tới; chính người đứng và nghiêng thân mình về phía sau thì di chuyển lui. Trong tư thế ngồi, chính người ngồi và chuyển động hướng về phần phía trước của chỗ ngồi thì di chuyển tới; chính người ngồi và chuyển động về sau hướng đến khu vực thuộc phần phía sau của chỗ ngồi thì di chuyển lui. Chính phương pháp (giải thích) đó (cũng được áp dụng) đối với tư thế nằm.

165

♦ sampajānakārī hotīti sampajaññena sabbakiccakārī, sampajaññameva vā kārī. so hi abhikkantādīsu sampajaññaṃ karoteva, na katthaci sampajaññavirahito hoti. tattha sātthakasampajaññaṃ sappāyasampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ asammohasampajaññanti catubbidhaṃ sampajaññaṃ.

[Tỉnh giác – sampajānakārī hoti] tức: thực hiện mọi phận sự bằng sự triệt tri; hoặc thực hiện chính sự triệt tri đó. Bởi vì vị ấy thực hiện sự triệt tri trong các tư thế di chuyển tới vân vân; vị ấy không thiếu sự triệt tri ở bất kỳ nơi nào. Trong chủ đề này, sự triệt tri có 4 loại: (1) Sự triệt tri về tính hữu ích [sātthakasampajañña]; (2) Sự triệt tri về tính phù hợp [sappāyasampajañña]; (3) Sự triệt tri về phạm vi [gocarasampajañña] và (4) Sự triệt tri về tính sáng suốt [asammohasampajañña]. 

166

tattha abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantvā “kiṃ nu me ettha gatena attho atthi natthī”ti atthānatthaṃ pariggaṇhitvā atthapariggahaṇaṃ sātthakasampajaññaṃ.

Trong chủ đề này, [sự triệt tri về tính hữu ích – sātthakasampajañña] là sự nắm bắt lợi ích: khi tâm (muốn) đi tới đã sinh lên; vị ấy không đi do bởi chính tâm ấy, mà nắm bắt điều lợi ích và điều bất lợi ích rằng ‘giờ đây, bằng việc đi lúc này, có điều lợi gì hay không có điều lợi gì cho ta?’    

167

tattha ca atthoti cetiyadassanabodhidassanasaṅghadassanatheradassanāsubhadassanādivasena dhammato vaḍḍhi. cetiyaṃ vā bodhiṃ vā disvāpi hi buddhārammaṇaṃ saṅghadassanena saṅghārammaṇaṃ pītiṃ uppādetvā tadeva khayavayato sammasanto arahattaṃ pāpuṇāti. there disvā tesaṃ ovāde patiṭṭhāya asubhaṃ disvā tattha paṭhamajjhānaṃ uppādetvā tadeva khayavayato sammasanto arahattaṃ pāpuṇāti. tasmā etesaṃ dassanaṃ sātthakaṃ. keci pana “āmisatopi vaḍḍhi atthoyeva, taṃ nissāya brahmacariyānuggahāya paṭipannattā”ti vadanti.

Và ở đó, lợi ích là sự tăng trưởng về mặt pháp do (những việc làm) như nhìn thấy bảo tháp, nhìn thấy cây Bồ Đề, nhìn thấy tăng đoàn, nhìn thấy trưởng lão, quán tính bất tịnh vân vân. Bởi vì sau khi nhìn thấy bảo tháp hay cây Bồ Đề, vị ấy khởi sinh hỉ có đối tượng là Đức Phật; do việc nhìn thấy tăng đoàn, vị ấy khởi sinh hỉ có đối tượng là tăng, rồi vị ấy thấu tri chính đối tượng đó theo tính hoại diệt và đạt đến trạng thái A La Hán. Vị ấy nhìn thấy các trưởng lão, đứng vững trong lời dạy của các vị ấy, quán tính bất tịnh, tại đó khởi sinh sơ thiền, rồi thấu tri chính đối tượng đó theo tính hoại diệt và đạt đến trạng thái A La Hán. Do đó, việc nhìn thấy những đối tượng đó thì hữu ích. Tuy nhiên, một số người nào đó lại nói rằng: ‘Sự tăng trưởng về mặt vật chất cũng chính là lợi ích, do sự tiến hành việc hỗ trợ phạm hạnh dựa vào vật chất.’(i)

—–

(i) Vật chất hỗ trợ việc tu tập/phát triển phạm hạnh.

168

♦ tasmiṃ pana gamane sappāyāsappāyaṃ pariggaṇhitvā sappāyapariggahaṇaṃ sappāyasampajaññaṃ. seyyathidaṃ, cetiyadassanaṃ tāva sātthakaṃ.

Và trong việc đi đó, [sự triệt tri về tính phù hợp – sappāyasampajañña] là sự nắm bắt tính phù hợp bằng cách nắm bắt cái phù hợp và cái không phù hợp. Tức là: việc nhìn thấy bảo tháp như thế là hữu ích.

169

sace pana cetiyassa mahāpūjāya dasadvādasayojanantare parisā sannipatanti. attano vibhavānurūpaṃ itthiyopi purisāpi alaṅkatappaṭiyattā cittakammarūpakāni viya sañcaranti. tatra cassa iṭṭhe ārammaṇe lobho, aniṭṭhe paṭigho, asamapekkhane moho uppajjati, kāyasaṃsaggāpattiṃ vā āpajjati, jīvitabrahmacariyānaṃ vā antarāyo hoti, evaṃ taṃ ṭhānaṃ asappāyaṃ hoti.

Thế nhưng, nếu các hội chúng tụ tập trong khoảng 10 hay 12 yojana do sự kiện đại cúng dường đến chùa; thì những người đàn bà và đàn ông đi đây đó với bộ dạng được trang điểm và chải chuốt – tuỳ theo địa vị của bản thân – giống như những hình ảnh trong tranh vẽ. Thế là tại đó, tham đối với đối tượng đáng hài lòng sinh lên cho vị ấy; sự bất ưng ý đối với đối tượng không đáng hài lòng sinh lên cho vị ấy; khi thiếu sự suy xét, si sinh lên cho vị ấy. Vị ấy thực hiện sự vi phạm là tiếp xúc thân thể, hoặc có sự chướng ngại cho đời sống phạm hạnh của vị ấy; nơi ấy như vậy là không phù hợp.

170

vuttappakārāntarāyābhāve sappāyaṃ. bodhidassanepi eseva nayo. saṅghadassanampi sātthaṃ. sace pana antogāme mahāmaṇḍapaṃ kāretvā sabbarattiṃ dhammassavanaṃ kārentesu manussesu vuttappakāreneva janasannipāto ceva antarāyo ca hoti, evaṃ taṃ ṭhānaṃ asappāyaṃ. antarāyābhāve sappāyaṃ. mahāparisaparivārānaṃ therānaṃ dassanepi eseva nayo.

Sự phù hợp ở trong việc không có chướng ngại theo kiểu được nói trên. Cũng phương pháp (giải thích) đó (được áp dụng) đối với việc nhìn thấy cây Bồ Đề. Việc nhìn thấy tăng đoàn là có lợi ích. Thế nhưng, nếu người ta tổ chức buổi nghe pháp suốt đêm bằng cách cho dựng ngôi lều lớn ở trong làng; thì sẽ có sự tụ tập nhiều người và chướng ngại theo kiểu đã được nói trên; nơi ấy như vậy là không phù hợp. Sự phù hợp ở trong việc không có chướng ngại. Cũng phương pháp (giải thích) đó (được áp dụng) đối với việc nhìn thấy các vị trưởng lão có hội chúng lớn, có nhiều tuỳ tùng.

171

♦ asubhadassanampi sātthaṃ. tadatthadīpanatthañca idaṃ vatthu — eko kira daharabhikkhu sāmaṇeraṃ gahetvā dantakaṭṭhatthāya gato. sāmaṇero maggā okkamitvā purato gacchanto asubhaṃ disvā paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā tadeva pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasanto tīṇi phalāni sacchikatvā uparimaggatthāya kammaṭṭhānaṃ pariggahetvā aṭṭhāsi. daharo taṃ apassanto “sāmaṇerā”ti pakkosi. so “mayā pabbajitadivasato paṭṭhāya bhikkhunā saddhiṃ dve kathā nāma na kathitapubbā. aññasmimpi divase uparivisesaṃ nibbattessāmī”ti cintetvā “kiṃ, bhante”ti paṭivacanaṃ adāsi. ehīti ca vutte ekavacaneneva āgantvā “bhante, iminā tāva maggena gantvā mayā ṭhitokāse muhuttaṃ puratthābhimukho ṭhatvā olokethā”ti āha. so tathā katvā tena pattavisesameva pāpuṇi. evaṃ ekaṃ asubhaṃ dvinnaṃ janānaṃ atthāya jāyati. evaṃ sātthampi panetaṃ purisassa mātugāmāsubhaṃ asappāyaṃ. mātugāmassa ca purisāsubhaṃ sabhāgameva sappāyanti evaṃ sappāyapariggahaṇaṃ sappāyasampajaññaṃ nāma.

Việc quán tính bất tịnh là có lợi ích. Và đây là câu chuyện có ý nghĩa (giúp) soi sáng lợi ích đó. Một vị Tỳ Kheo trẻ dẫn một vị Sa Di ra đi để (tìm gỗ làm) vật dụng đánh răng. Vị Sa Di đi ra khỏi con đường; trong khi đi phía trước, nhìn thấy một vật bất tịnh (thi thể); làm khởi sinh sơ thiền; dùng chính thiền ấy làm nền tảng; trong khi thấu tri các pháp hữu vi, thực chứng 3 quả; rồi đứng lại khi nắm bắt đề mục thiền nhằm (đạt đến) Đạo tối cao (A La Hán Đạo). Vị Tỳ Kheo trẻ khi không thấy vị ấy, đã gọi: ‘Này Sa Di!’. Vị ấy nghĩ rằng ‘Kể từ ngày xuất gia, ta chưa từng nói 2 lần với vị Tỳ Kheo(i). Vậy vào ngày khác, ta sẽ đạt thành tựu cao hơn (A La Hán Đạo Quả)’, rồi đáp lời: ‘Thưa ngài! Có việc gì?’ Và khi điều này đã được nói (bởi vị Tỳ Kheo): ‘Hãy đến!’, vị ấy đến chỉ bằng một lời gọi ấy, rồi nói: ‘Thưa ngài! Ngài hãy đi theo chính con đường này, đứng một chốc ở nơi đã được đứng bởi con với mặt quay về hướng Đông, rồi hãy quán sát!’ Vị Tỳ Kheo làm như vậy, rồi đã đạt cùng thành tựu được đạt bởi vị Sa Di. Như vậy, một vật bất tịnh (thi thể) xuất hiện cho lợi ích của 2 người. Mặc dù vật bất tịnh có lợi ích như thế, nhưng vật bất tịnh của người nữ thì không phù hợp cho người nam; vật bất tịnh của người nam thì không phù hợp cho người nữ; chỉ vật bất tịnh cùng giới tính là phù hợp. [Sự triệt tri về tính phù hợp – sappāyasampajañña] là sự nắm bắt tính phù hợp như vậy.

—–

(i) Tối nghĩa, nếu đảo vị trí về cú pháp của 2 danh từ [mayā] và [bhikkhunā] thì hợp lý hơn: [kể từ ngày xuất gia, vị Tỳ Kheo chưa từng nói 2 lần với ta], tức chỉ cần gọi một lần, vị ấy đã đáp lời.

172

♦ evaṃ pariggahitasātthasappāyassa (nắm bắt tính hữu ích và tính phù hợp) pana aṭṭhatiṃsāya kammaṭṭhānesu (trong 38 đề mục thiền) attano cittarucitakammaṭṭhānasaṅkhātaṃ (được gọi là đề mục thiền theo khuynh hướng) gocaraṃ (phạm vi) uggahetvā bhikkhācāragocare taṃ gahetvā gamanaṃ gocarasampajaññaṃ nāma. tassāvibhāvatthaṃ idaṃ catukkaṃ veditabbaṃ. idhekacco bhikkhu harati na paccāharati, ekacco na harati paccāharati, ekacco neva harati na paccāharati, ekacco harati ca paccāharati ca.

Và khi vị ấy đã nắm bắt tính hữu ích và tính phù hợp như vậy:

[Sự triệt tri về phạm vi – gocarasampajañña] là sự đi của vị ấy sau khi (vị ấy) đã học hỏi và nhận lấy phạm vi – tức đề mục thiền theo khuynh hướng của bản thân vị ấy trong số 38 đề mục thiền(i) – trong khu vực hoạt động khất thực. Nhằm làm rõ sự triệt tri đó, bộ 4 (trường hợp) này nên được hiểu:

(1) Ở đây, một vị Tỳ Kheo nào đó mang đi nhưng không mang về.

(2) Một vị Tỳ Kheo nào đó không mang đi nhưng mang về.

(3) Một vị Tỳ Kheo nào đó không mang đi cũng không mang về.

(4) Một vị Tỳ Kheo nào đó mang đi và mang về.

—–

(i) [Phạm vi – gocara] ở đây là [đề mục thiền – kammaṭṭhāna], chứ không phải phạm vi, khu vực đi khất thực. Vị Tỳ Kheo dù khất thực ở khu vực nào cũng phải tác ý đến đề mục thiền.

173

♦ tattha yo bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetvā tathā rattiyā paṭhamaṃ yāmaṃ majjhime yāme seyyaṃ kappetvā pacchimayāmepi nisajjācaṅkamehi vītināmetvā pageva cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇavattaṃ katvā bodhirukkhe udakaṃ abhisiñcitvā pānīyaṃ paribhojanīyaṃ paccupaṭṭhapetvā ācariyupajjhāyavattādīni sabbāni khandhakavattāni samādāya vattati.

Trong chủ đề này, một vị Tỳ Kheo nào đó vào ban ngày, trong tư thế đi hay ngồi, thanh lọc tâm khỏi các pháp chướng ngại; cũng vậy, vào ban đêm, trong canh đầu và canh cuối, (vị ấy) nỗ lực trong tư thế đi hay ngồi(i) và nằm xuống vào canh giữa; vào sáng sớm, (vị ấy) làm các nhiệm vụ liên quan đến sân bảo tháp và sân trước cội Bồ Đề(ii); (vị ấy) rưới nước vào cây Bồ Đề; (vị ấy) sắp đặt nước phù hợp cho việc sử dụng(iii); (vị ấy) làm tất cả các nhiệm vụ Khandhaka như (nhiệm vụ) liên quan đến giáo sư, tế độ sư vân vân.

—–

(i) Tức thanh lọc tâm khỏi các pháp chướng ngại.

(ii) Quét dọn…

(iii) Nước uống, nước rửa…

174

so sarīraparikammaṃ katvā senāsanaṃ pavisitvā dve tayo pallaṅke usumaṃ gāhāpento kammaṭṭhānaṃ anuyuñjitvā bhikkhācāravelāya uṭṭhahitvā kammaṭṭhānasīseneva pattacīvaramādāya senāsanato nikkhamitvā kammaṭṭhānaṃ manasikarontova cetiyaṅgaṇaṃ gantvā sace buddhānussatikammaṭṭhānaṃ hoti, taṃ avissajjetvāva cetiyaṅgaṇaṃ pavisati.

Vị ấy làm các việc chuẩn bị về thân thể(i); vào chỗ ngụ; thực hành đề mục thiền trong khi giữ ấm trong 2 hay 3 thời ngồi Kiết Già; đứng dậy vào thời điểm đi khất thực; lấy y và bát với tâm trí (hướng đến) đề mục thiền; rời khỏi nơi ngụ; đi đến sân bảo tháp trong khi vẫn tác ý đến đề mục thiền; nếu đó là đề mục thiền niệm Phật; thì vị ấy đi vào sân bảo tháp mà không hề từ bỏ đề mục đó.

—–

(i) Rửa mặt, đánh răng…

175

aññaṃ ce kammaṭṭhānaṃ hoti, sopānapādamūle ṭhatvā hatthena gahitabhaṇḍaṃ viya taṃ ṭhapetvā buddhārammaṇaṃ pītiṃ gahetvā cetiyaṅgaṇaṃ āruyha mahantaṃ cetiyaṃ ce, tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditabbaṃ. khuddakaṃ cetiyaṃ ce, tatheva padakkhiṇaṃ katvā aṭṭhasu ṭhānesu vanditabbaṃ.

Nếu đó là đề mục thiền khác, thì vị ấy đứng tại chân cầu thang; bỏ đề mục ấy giống như (bỏ) một món hàng được nắm bởi bàn tay; nắm bắt hỷ có đối tượng là Đức Phật; đi lên sân bảo tháp; nếu ngôi bảo tháp to lớn, thì (vị ấy) nên đi vòng quanh hướng trái 3 lần rồi đảnh lễ ở 4 góc. Nếu ngôi bảo tháp bé nhỏ, thì vị ấy cũng nên đi vòng quanh hướng trái như vậy rồi đảnh lễ ở 8 góc.

176

cetiyaṃ vanditvā bodhiyaṅgaṇaṃ pattenāpi buddhassa bhagavato sammukhā viya nipaccakāraṃ dassetvā bodhi vanditabbo. so evaṃ cetiyañca bodhiñca vanditvā paṭisāmitaṭṭhānaṃ gantvā paṭisāmitabhaṇḍakaṃ hatthena gaṇhanto viya nikkhittakammaṭṭhānaṃ gahetvā gāmasamīpe kammaṭṭhānasīseneva cīvaraṃ pārupitvā gāmaṃ piṇḍāya pavisati.

Vị ấy đảnh lễ ngôi bảo tháp; rồi vào thời điểm (vị ấy) đến sân trước cội Bồ Đề, vị ấy nên đảnh lễ cây Bồ Đề bằng cách thể hiện hành vi sụp cúi mình giống như (đang ở) trước mặt Đức Thế Tôn – tức Đức Phật. Vị ấy đảnh lễ bảo tháp và cây Bồ Đề như vậy; đi đến nơi đã được chuẩn bị(i); nắm bắt đề mục thiền đã được bỏ lại giống như dùng bàn tay thu lấy món hàng đã được chuẩn bị; ở chỗ gần làng, (vị ấy) quấn y vẫn với tâm trí (hướng đến) đề mục thiền; rồi đi vào làng để khất thực.

—–

(i) [Được chuẩn bị – paṭisāmita] mang nghĩa bóng; ở trên, chú giải ví von đề mục thiền niệm Phật như món hàng, và vị Tỳ Kheo đã bỏ lại ‘món hàng’ đó ở chân cầu thang. Như vậy, ‘món hàng’ đó đã được ‘chuẩn bị’ sẵn tại vị trí đó để vị Tỳ Kheo thu hồi lúc trở ra. 

177

♦ atha naṃ manussā disvā “ayyo no āgato”ti paccuggantvā pattaṃ gahetvā āsanasālāyaṃ vā gehe vā nisīdāpetvā yāguṃ datvā yāva bhattaṃ na niṭṭhāti, tāva pāde dhovitvā telena makkhetvā purato nisīditvā pañhaṃ vā pucchanti, dhammaṃ vā sotukāmā honti. sacepi na kathāpenti, janasaṅgahatthaṃ dhammakathā nāma kātabbāyevāti aṭṭhakathācariyā vadanti.

Thế rồi, người dân nhìn thấy vị ấy; (nghĩ rằng) ‘Quý ngài của chúng ta đã đến’; (họ) đi đến gặp gỡ; đỡ bát (của vị ấy); mời vị ấy ngồi trong nhà hay trong sảnh đường có bệ ngồi; cúng dường cháo; trong lúc bữa ăn chưa kết thúc, (họ) rửa đôi chân (của vị ấy); xức dầu; ngồi trước mặt (vị ấy) rồi đặt câu hỏi, hoặc mong muốn nghe pháp. Ngay cả khi họ không thỉnh (vị ấy) thuyết giảng, vị ấy vẫn nên giảng pháp vì mục đích giúp đỡ người dân. Các chú giải sư nói như vậy.

178

dhammakathā hi kammaṭṭhānavinimuttā nāma natthi. tasmā kammaṭṭhānasīseneva dhammaṃ kathetvā kammaṭṭhānasīseneva āhāraṃ paribhuñjitvā anumodanaṃ katvā nivattiyamānehipi manussehi anugatova gāmato nikkhamitvā tattheva nivattetvā maggaṃ paṭipajjati. atha naṃ puretaraṃ nikkhamitvā bahigāme katabhattakiccā sāmaṇeradaharabhikkhū disvā paccuggantvā pattacīvaramassa gaṇhanti.

Ngay cả việc thuyết pháp cũng không xa rời khỏi đề mục thiền(i). Do đó, vị ấy thuyết pháp vẫn với tâm trí (hướng đến) đề mục thiền; thọ thực vẫn với tâm trí (hướng đến) đề mục thiền; (vị ấy) tuỳ hỷ; được tháp tùng bởi nhiều người dù đã bị khiến cho quay lại(ii), (vị ấy) rời khỏi làng; tại chỗ đó, (vị ấy) khiến (người dân) quay lại rồi bước lên đường. Thế rồi, một số vị Tỳ Kheo trẻ và Sa Di rời khỏi làng trước vị ấy; hoàn thành phận sự về vật thực ở bên ngoài làng; nhìn thấy vị ấy; đi theo và ôm y bát cho vị ấy.

—–

(i) Vị Tỳ Kheo trong lúc thuyết pháp vẫn tác ý đến đề mục thiền.

(ii) Vị ấy khuyên người dân nên quay lại, không cần đi theo vị ấy quá xa.

179

♦ porāṇā bhikkhū kira “na amhākaṃ upajjhāyo ācariyo”ti mukhaṃ ulloketvā vattaṃ karonti. sampattaparicchedeneva karonti. te taṃ pucchanti “bhante, ete manussā tumhākaṃ kiṃ honti mātupakkhato sambandhā pitipakkhato”ti. kiṃ disvā pucchathāti. tumhesu etesaṃ pemaṃ bahumānanti.

Các vị Tỳ Kheo thời xưa làm các phận sự này mà không nhìn mặt (vị Tỳ Kheo ấy) với suy nghĩ ‘Vị này có phải là giáo sư, tế độ sư của chúng ta hay không.’(i) Họ làm (các phận sự ấy) chỉ theo sự phân định về việc đi đến(ii). Họ hỏi vị ấy: ‘Bạch ngài! Những người ấy là gì đối với ngài? Họ là bà con về dòng mẹ chăng? Hay họ là bà con về dòng cha chăng?’ Vị Tỳ Kheo ấy nói: ‘Các con hỏi do nhìn thấy điều gì?’ (Các vị Tỳ Kheo trẻ): ‘(Chúng con nhìn thấy) sự kính trọng và tình yêu thương của những người ấy dành cho ngài.’

—–

(i) Các vị Tỳ Kheo trẻ ôm y bát cho vị Tỳ Kheo kia mà không phân biệt vị kia có phải thầy mình hay không.

(ii) Họ thấy vị Tỳ Kheo nào đến thì làm phận sự ôm y bát cho vị đó; không có vị Tỳ Kheo nào đến thì đương nhiên họ không phải làm. Họ Không phân định theo sự quen biết: người quen thì làm, người không quen thì không làm.

180

āvuso, yaṃ mātāpitūhipi dukkaraṃ, taṃ ete amhākaṃ karonti, pattacīvarampi no etesaṃ santakameva, etesaṃ ānubhāvena neva bhaye bhayaṃ, na chātake chātakaṃ jānāma, edisā nāma amhākaṃ upakārino natthīti tesaṃ guṇe kathento gacchati, ayaṃ vuccati harati na paccāharatīti.

(Vị Tỳ Kheo ấy): ‘Này các con! Điều gì là khó làm ngay cả bởi cha mẹ, thì họ làm được điều ấy cho chúng ta; cả y bát của chúng ta là nhờ họ; nhờ sức mạnh của họ, chúng ta không biết sợ hãi trong cảnh sợ hãi, cũng không biết đói khát trong cảnh đói khát. Không có ân nhân nào cho chúng ta giống như họ.’ Vị Tỳ Kheo ấy vừa đi vừa nói về những phẩm chất của những người dân ấy, vị ấy được gọi là [mang đi nhưng không mang về].

181

♦ yassa pana pageva vuttappakāraṃ vattapaṭipattiṃ karontassa kammajatejo pajjalati, anupādinnakaṃ muñcitvā upādinnakaṃ gaṇhāti, sarīrato sedā muccanti, kammaṭṭhānavīthiṃ nārohati, so pageva pattacīvaramādāya vegasāva cetiyaṃ vanditvā gorūpānaṃ nikkhamanavelāyameva gāmaṃ yāgubhikkhāya pavisitvā yāguṃ labhitvā āsanasālaṃ gantvā pivati.

Một vị Tỳ Kheo nào đó làm các công việc, phận sự theo kiểu được nói trên vào sáng sớm; trong lúc đó, lửa được sinh do nghiệp(i) cháy lên cho vị ấy; (lửa ấy) đang nắm lấy (vật chất) đã được chuyển hoá sau khi không nắm được (vật chất) chưa được chuyển hoá(ii); mồ hôi thoát ra từ cơ thể vị ấy. Vị ấy không đi vào được lộ trình của đề mục thiền. Vị ấy vào sáng sớm lấy y bát; nhanh chóng đảnh lễ bảo tháp; vào đúng thời điểm đi ra ngoài (để ăn cỏ) của lũ gia súc, vị ấy đi vào làng để khất thực món cháo; (vị ấy) có được món cháo, đi đến sảnh đường có bệ ngồi, rồi húp (cháo).

—–

(i) [Lửa – tejo] là yếu tố lửa. Ở đây đề cập đến sự tiêu hoá của cơ thể: khi cơ thể đói nhưng thiếu thức ăn, cảm giác cồn cào nảy sinh là do yếu tố lửa cháy lên.

(ii) [Đã được chuyển hoá – upādinnaka] và [Chưa được chuyển hoá – anupādinnaka]; đây là những từ mang tính thuật ngữ trong lĩnh vực tiêu hoá. Theo lý thuyết về cơ thể của người Ấn Độ xưa, yếu tố lửa giúp tiêu hoá thức ăn; thức ăn mới vào bao tử là vật chất chưa được chuyển hoá; lửa sẽ ‘nắm lấy’ loại vật chất này để xử lý. Khi không có thức ăn, lửa sẽ ‘nắm lấy’ màng nhầy bao tử, màng nhầy này được gọi là vật chất đã được chuyển hoá; chính điều đó gây cảm giác cồn cào khi đói bụng. Tham khảo Soma Thera The Way of Mindfulness The Sattipatthana Sutta and Its Commentary  (http://www.accesstoinsight.org/lib/authors/soma/wayof.html).

182

athassa dvattikkhattuṃ ajjhoharaṇamatteneva kammajatejo upādinnakaṃ muñcitvā anupādinnakaṃ gaṇhāti. ghaṭasatena nhāto viya tejodhātupariḷāhanibbāpanaṃ patvā kammaṭṭhānasīsena yāguṃ paribhuñjitvā pattañca mukhañca dhovitvā antarābhatte kammaṭṭhānaṃ manasikatvā avasesaṭṭhāne piṇḍāya caritvā kammaṭṭhānasīsena āhāraṃ paribhuñjitvā tato paṭṭhāya poṅkhānupoṅkhaṃ upaṭṭhahamānaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvāva āgacchati, ayaṃ vuccati na harati paccāharatīti.

Ngày vào lúc vị ấy húp 2 hay 3 miếng, lửa được sinh do nghiệp buông bỏ (vật chất) đã được chuyển hoá rồi nắm lấy (vật chất) chưa được chuyển hoá(i). Vị ấy đạt đến trạng thái dịu xuống của sự thiêu đốt từ yếu tố lửa giống như một người tắm bằng 100 bình nước; (vị ấy) dùng cháo với tâm trí (hướng đến) đề mục thiền; rửa miệng và bát; tác ý đến đề mục thiền trong khoảng thời gian giữa các bữa ăn; đi khất thực ở những nơi còn lại(ii); dùng bữa với tâm trí (hướng đến) đề mục thiền; nắm bắt đề mục thiền đang khởi liên tục kể từ thời điểm đó; rồi trở về. Vị ấy được gọi là [không mang đi nhưng mang về].

—–

(i) Yếu tố lửa ‘buông bỏ’ màng nhầy bao tử, ‘nắm lấy’ cháo vừa được đưa vào bao tử để xử lý.

(ii) Những nơi mà vị ấy chưa xin được cháo.

183

edisā ca bhikkhū yāguṃ pivitvā vipassanaṃ ārabhitvā buddhasāsane arahattaṃ pattā nāma gaṇanapathaṃ vītivattā, sīhaḷadīpeyeva tesu tesu gāmesu āsanasālāyaṃ na taṃ āsanaṃ atthi, yattha yāguṃ pivitvā arahattappattabhikkhū natthīti.

Những vị Tỳ Kheo như vậy húp cháo; bắt đầu (thực hành) Vipassanā; đạt đến trạng thái A La Hán trong giáo lý của Đức Phật; (họ) vượt ngoài phạm vi đo đếm(i); ngay tại chính hòn đảo Sīhaḷa, ở mọi ngôi làng, trong sảnh đường có bệ ngồi, không có một chỗ ngồi nào mà tại đó không có những vị Tỳ Kheo đạt đến trạng thái A La Hán sau khi húp cháo.

—–

(i) Số lượng họ nhiều không kể xiết.

184

♦ yo pana pamādavihārī hoti nikkhittadhuro, sabbavattāni bhinditvā pañcavidhacetokhilavinibandhacitto viharanto “kammaṭṭhānaṃ nāma atthī”tipi saññaṃ akatvā gāmaṃ piṇḍāya pavisitvā

 ananulomikena gihisaṃsaggena saṃsaṭṭho caritvā ca bhuñjitvā ca tuccho nikkhamati, ayaṃ vuccati neva harati na paccāharatīti.

Một vị Tỳ Kheo nào đó là người sống dễ duôi, có trách nhiệm bị ném bỏ; phá hỏng mọi phận sự (của mình); trong khi sống với tâm có 5 loại trói buộc, hoang hoá, không có nhận thức rằng ‘có cái gọi là đề mục thiền’; (vị ấy) đi vào làng để khất thực; du hành và ăn uống với sự tiếp xúc không phù hợp với cư sĩ; rồi rời đi một cách trống rỗng. Vị ấy được gọi là [không mang đi cũng không mang về].

185

♦ yo panāyaṃ harati ca paccāharati cāti vutto, so gatapaccāgatikavattavasena veditabbo. attakāmā hi kulaputtā sāsane pabbajitvā dasapi vīsampi tiṃsampi cattālīsampi paññāsampi satampi ekato vasantā katikavattaṃ katvā viharanti, āvuso, tumhe na iṇaṭṭhā na bhayaṭṭā na jīvikāpakatā pabbajitā, dukkhā muccitukāmā panettha pabbajitā, tasmā gamane uppannakilesaṃ gamaneyeva niggaṇhatha, ṭhāne, nisajjāyaṃ, sayane uppannakilesaṃ sayaneyeva niggaṇhathāti.

Vị nào được gọi là [mang đi và mang về] thì vị đó nên được hiểu theo phận sự lúc ra đi và lúc trở về. Bởi vì những người con trai của các gia đình xuất gia trong giáo pháp theo mong muốn của bản thân; rồi trong khi sống chung theo nhóm 10 người, 20 người, 30 người, 40 người, 50 người hay 100 người, họ sống tuân thủ với thoả thuận rằng: ‘Này các ông! Các ông đã xuất gia không phải để làm kế sinh nhai, không do bị áp bức bởi nỗi sợ hãi, không do sự nợ nần; mà các ông đã xuất gia ở đây với mong muốn được thoát khỏi khổ. Do đó; chính trong quá trình đi, các ông hãy ngăn trở phiền não sinh lên trong quá trình đi; chính trong quá trình đứng, các ông hãy ngăn trở phiền não sinh lên trong quá trình đứng; chính trong quá trình ngồi, các ông hãy ngăn trở phiền não sinh lên trong quá trình ngồi; chính trong quá trình nằm, các ông hãy ngăn trở phiền não sinh lên trong quá trình nằm.’    

186

te evaṃ katikavattaṃ katvā bhikkhācāraṃ gacchantā aḍḍhausabhausabhāḍḍhagāvutagāvutantaresu pāsāṇā honti. tāya saññāya kammaṭṭhānaṃ manasikarontāva gacchanti. sace kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva naṃ niggaṇhāti. tathā asakkonto tiṭṭhati. athassa pacchato āgacchantopi tiṭṭhati. so “ayaṃ bhikkhu tuyhaṃ uppannavitakkaṃ jānāti, ananucchavikaṃ te etan”ti attānaṃ paṭicodetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā tattheva ariyabhūmiṃ okkamati.

Những vị ấy tuân thủ với thoả thuận như vậy; trong khi họ đi khất thực, có những hòn đá trong khoảng cách nửa Usabha, một Usabha, nửa Gāvuta, một Gāvuta(i); với nhận thức đó(ii), họ vẫn đi đồng thời tác ý đến đề mục thiền. Nếu trong quá trình đi, phiền não sinh lên cho bất kỳ vị nào, thì vị ấy ngăn trở phiền não đó ngay khi đó. Khi không thể (làm được) như vậy, vị ấy đứng lại. Thế rồi, vị đi đằng sau vị ấy cũng đứng lại. Vị ấy (tự nghĩ) rằng ‘Vị Tỳ Kheo này biết được ý nghĩ đã sinh lên của ngươi, điều này thật không phù hợp cho ngươi!’; (vị ấy) phê bình bản thân; phát triển Vipassanā; rồi bước vào thánh vực(iii) ngay khi đó.

—–

(i) Usabha, Gāvuta là đơn vị đo độ dài của người Ấn xưa.

(ii) Họ nhận biết về những hòn đá, nhưng vẫn tác ý đến đề mục thiền chứ không phân tâm.

(iii) [Thánh vực] = [khu vực thuộc bậc thánh], ám chỉ việc đắc đạo quả.

187

tathā asakkonto nisīdati. athassa pacchato āgacchantopi nisīdatīti soyeva nayo. ariyabhūmiṃ okkamituṃ asakkontopi taṃ kilesaṃ vikkhambhetvā kammaṭṭhānaṃ manasikarontova gacchati. na kammaṭṭhānavippayuttena cittena pādaṃ uddharati. uddharati ce, paṭinivattetvā purimapadesaṃ yeva eti āḷindakavāsī mahāphussadevatthero viya.

Khi không thể (làm được) như vậy, vị ấy ngồi xuống. Thế rồi, vị đi đằng sau vị ấy cũng ngồi xuống. Chính đó là phương pháp (thực hành). Còn khi vị ấy không thể bước vào thánh vực, thì vị ấy đi đồng thời tác ý đến đề mục thiền sau khi đã loại trừ phiền não đó. Vị ấy không nhấc chân với tâm lìa khỏi đề mục thiền. Nếu vị ấy nhấc chân (với tâm lìa khỏi đề mục thiền), thì vị ấy xoay lại; đi đến chính nơi trước đó(i) giống như trưởng lão Mahāphussadeva – vị sống ở Āḷindaka.

—–

(i) Nơi vị ấy còn tác ý đến đề mục thiền.  

188

♦ so kira ekūnavīsativassāni gatapaccāgatikavattaṃ pūrento eva vihāsi. manussāpi sudaṃ antarāmagge kasantā ca vapantā ca maddantā ca kammāni ca karontā theraṃ tathāgacchantaṃ disvā “ayaṃ thero punappunaṃ nivattitvā gacchati. kiṃ nu kho maggamūḷho udāhu kiñci pamuṭṭho”ti samullapanti. so taṃ anādiyitvā kammaṭṭhānayuttacitteneva samaṇadhammaṃ karonto vīsativassabbhantare arahattaṃ pāpuṇi.

Quả thật, trong 19 năm, vị ấy sống chỉ để hoàn thành phận sự lúc ra đi và lúc trở về. Ngay cả người dân trên đường trong khi cày cấy, gieo hạt, chà (lúa) hay làm các công việc, nhìn thấy vị trưởng lão ấy đi như vậy; trao đổi (với nhau) rằng: ‘Vị trưởng lão này quay lại rồi đi tới hết lần này đến lần khác. Vị ấy lạc đường hay quên mất (gì đó) chăng?’ Vị ấy không để tâm điều đó(i); trong khi thực hiện pháp của người Sa Môn bằng chính tâm gắn với đề mục thiền, vị ấy đạt đến trạng thái A La Hán trong vòng 20 năm. 

—–

(i) Không chú ý đến sự bàn tán của người dân.

189

arahattappattadivaseyevassa caṅkamanakoṭiyaṃ adhivatthā devatā aṅgulīhi dīpaṃ ujjāletvā aṭṭhāsi. cattāropi mahārājāno sakko ca devānamindo brahmā ca sahampati upaṭṭhānaṃ agamaṃsu. tañca obhāsaṃ disvā vanavāsīmahātissatthero taṃ dutiyadivase pucchi “rattibhāge āyasmato santike obhāso ahosi, kiṃ so obhāso”ti. thero vikkhepaṃ karonto “obhāso nāma dīpobhāsopi hoti maṇiobhāsopī”ti evamādimāha. tato paṭicchādetha tumheti nibaddho āmāti paṭijānitvā ārocesi kālavallimaṇḍapavāsī mahānāgatthero viya ca.

Vào chính ngày đạt đến trạng thái A La Hán của vị ấy, vị thiên sống ở cuối con đường kinh hành của vị ấy đã đứng và phát ra ánh sáng từ những ngón tay của mình. Tứ Đại Thiên Vương, Đế Thích – thiên tử và Phạm Thiên Sahampati đã đến phục vụ (vị ấy). Trưởng lão Mahātissa – vị sống ở rừng – nhìn thấy ánh sáng đó; vào ngày thứ 2 đã hỏi vị ấy rằng: ‘Vào buổi đêm, có ánh sáng ở gần chỗ đại đức, ánh sáng đó là gì?’ Vị trưởng lão ấy muốn gây sự mù mờ (cho trưởng lão Mahātissa)(i), đã nói rằng: ‘Cái gọi là ánh sáng đó là ánh sáng từ đèn hay ánh sáng từ ngọc Maṇi’ vân vân. (Trưởng lão Mahātissa): ‘Vậy thì đại đức đang che giấu (sự thật) rồi.’ Bị hỏi (liên tục), vị ấy thừa nhận ‘Vâng’ rồi kể lại (tiến trình tu tập của mình). Hoặc giống như trưởng lão Mahānāga – vị sống ở Kālavallimaṇḍapa.

—–

(i) Vị ấy không muốn thừa nhận thành quả tu tập của mình trước trưởng lão Mahātissa.

190

♦ sopi kira gatapaccāgatikavattaṃ pūrento paṭhamaṃ tāva bhagavato mahāpadhānaṃ pūjessāmīti satta vassāni ṭhānacaṅkamanameva adhiṭṭhāsi. puna soḷasa vassāni gatapaccāgatikavattaṃ pūretvā arahattaṃ pāpuṇi. so kammaṭṭhānayutteneva cittena pādaṃ uddharanto viyuttena uddhate paṭinivattanto gāmassa samīpaṃ gantvā “gāvī nu pabbajito nū”ti āsaṅkanīyapadese ṭhatvā cīvaraṃ pārupitvā kacchakantarato udakena pattaṃ dhovitvā udakagaṇḍūsaṃ karoti.

Quả thật, trong khi hoàn thành phận sự lúc ra đi và lúc trở về, (vị ấy nghĩ rằng) ‘Trước tiên, ta sẽ tôn vinh sự nỗ lực lớn lao của Đức Thế Tôn’ nên chỉ thực hành mỗi tư thế đứng và tư thế đi trong suốt 7 năm. Vị ấy hoàn thành phận sự lúc ra đi và lúc trở về trong suốt 16 năm nữa rồi đạt đến trạng thái A La Hán. Vị ấy đi đến phạm vi gần làng: khi đó, (vị ấy) nhấc chân với tâm chỉ gắn với đề mục thiền, khi (chân) được nhấc với tâm không gắn với đề mục thiền thì vị ấy quay lại; vị ấy đứng ở nơi (với khoảng cách) có thể khởi lên nghi ngờ rằng ‘Đó là con bò hay vị xuất gia?’(i); (vị ấy) quấn y; rửa bình bát bằng nước từ (bình đựng nước được treo) ở bên dưới nách; rồi húp nước đầy miệng.

—–

(i) Tức vị ấy ở xa làng một khoảng không trông rõ chi tiết người, vật; cho nên chỉ thấy hình dáng lờ mờ, không rõ là con bò hay con người.

191

kiṃ kāraṇā? mā me bhikkhaṃ dātuṃ vandituṃ vā āgate manusse dīghāyukā hothāti vacanamattenāpi kammaṭṭhānavikkhepo ahosīti. ajja, bhante, katimīti divasaṃ vā bhikkhugaṇanaṃ vā pañhe vā pucchito pana udakaṃ gilitvā ārocesi.

sace divasādipucchakā na honti, nikkhamanavelāya gāmadvāre niṭṭhubhitvāva yāti kalambatitthavihāre vassūpagatapaññāsabhikkhū viya.

Do nguyên nhân gì? (Do vị ấy nghĩ rằng) ‘Chớ có sự nhiễu động đề mục thiền của ta chỉ bởi lời nói ‘Mong các vị sống lâu!’(i) khi người dân đi đến để đảnh lễ hay cúng vật thực cho ta.’ Nhưng khi được hỏi câu hỏi về ngày rằng ‘Thưa đại đức! Hôm nay là ngày nào của bán nguyệt?’ hay câu hỏi về số lượng Tỳ Kheo, thì vị ấy nuốt ngụm nước rồi giải đáp. Nếu không có ai hỏi về ngày vân vân, thì vào lúc rời khỏi (làng), vị ấy nhổ (ngụm nước) tại cổng làng rồi đi. Hoặc giống như 50 vị Tỳ Kheo nhập hạ tại tu viện Kalambatittha.

—–

(i) Người dân đảnh lễ, cúng vật thực cho vị Tỳ Kheo, vị Tỳ Kheo cũng phải có đôi câu đối đáp theo phép lịch sự.

192

♦ te kira āsāḷhīpuṇṇamāyaṃ katikavattaṃ akaṃsu “arahattaṃ appatvā aññamaññaṃ na ālapissāmā”ti. gāmañca piṇḍāya pavisantā udakagaṇḍūsaṃ katvā pavisiṃsu. divasādīsu pucchitesu vuttanayeneva paṭipajjiṃsu. tattha manussā niṭṭhubhanaṃ disvā jāniṃsu, “ajjeko āgato, ajja dve”ti. evañca cintesuṃ “kiṃ nu kho ete amhehiyeva saddhiṃ na sallapanti, udāhu aññamaññampi, yadi aññamaññaṃ na sallapanti, addhā vivādajātā bhavissanti, etha ne aññamaññaṃ khamāpessāmā”ti sabbe vihāraṃ gantvā paññāsāya bhikkhusu dvepi bhikkhū ekokāse nāddasaṃsu.

Quả thật, vào đêm trăng tròn của tháng Āsāḷhā, những vị ấy đã tuân thủ với thoả thuận rằng ‘Khi chưa đạt đến trạng thái A La Hán, chúng ta sẽ không nói chuyện với nhau.’ Trong khi đi vào làng để khất thực, họ húp nước đầy miệng rồi đi vào (làng). Khi những chủ đề như ngày vân vân được hỏi, họ tiến hành theo chính phương pháp đã được nói. Tại đó, người dân nhìn thấy bãi nhổ nước (của các vị Tỳ Kheo ấy) thì biết rằng ‘Trong hôm nay, một vị đã đến; trong hôm nay, 2 vị đã đến.’(i) Và người dân nghĩ rằng ‘Tại sao những vị Tỳ Kheo ấy không nói chuyện với chính chúng ta? Cũng không nói chuyện với nhau? Nếu họ không nói chuyện với nhau, thì chắc hẳn họ có tranh cãi; nào! chúng ta sẽ khiến họ chấp nhận lẫn nhau.’ Tất cả người dân đi đến tu viện; nhưng không thấy 2 vị Tỳ Kheo nào trong số 50 vị Tỳ Kheo ấy ở cùng một chỗ.

—–

(i) Mỗi vị nhổ một bãi nước, nhìn số lượng bãi nhổ thì biết số lượng các vị.

193

tato yo tesu cakkhumā puriso, so āha “na bho kalahakārakānaṃ okāso īdiso hoti, susammaṭṭhaṃ cetiyaṅgaṇaṃ bodhiyaṅgaṇaṃ, sunikkhittā sammajjaniyo, sūpaṭṭhapitaṃ pānīyaṃ paribhojanīyan”ti. te tatova nivattā, tepi bhikkhū antotemāseyeva arahattaṃ patvā mahāpavāraṇāya visuddhipavāraṇaṃ pavāresuṃ.

Thế rồi, trong số những người dân đó, người nào là người có trí(i), thì người đó đã nói rằng: ‘Này các ông! Một nơi như thế này không phải là nơi của những người gây tranh cãi. Sân bảo tháp và sân trước cội Bồ Đề được quét dọn chu đáo. Những cây chổi được đặt cẩn thận; nước thích hợp cho việc sử dụng được khéo sắp đặt.’ Thế là những người dân ấy quay về. Còn các vị Tỳ Kheo ấy chỉ trong vòng 3 tháng, đạt đến trạng thái A La Hán, rồi tổ chức một lễ Tự Tứ thanh tịnh trong dịp Đại Tự Tứ.

—–

(i) [Cakkhumant – có mắt (con mắt trí tuệ)].

194

♦ evaṃ kālavallimaṇḍapavāsī mahānāgatthero viya kalambatitthavihāre vassūpagatabhikkhū viya ca kammaṭṭhānayutteneva cittena pādaṃ uddharanto gāmasamīpaṃ patvā udakagaṇḍūsaṃ katvā vīthiyo sallakkhetvā yattha surāsoṇḍadhuttādayo kalahakārakā caṇḍahatthiassādayo vā natthi, taṃ vīthiṃ paṭipajjati.

Như vậy, giống như trưởng lão Mahānāga – vị sống ở Kālavallimaṇḍapa – hoặc giống như các vị Tỳ Kheo nhập hạ ở tu viện Kalambatittha, vị Tỳ Kheo (chu toàn phận sự lúc ra đi và lúc trở về) khi vào phạm vi gần làng thì nhấc chân với tâm chỉ gắn với đề mục thiền; húp nước đầy miệng; quan sát các con đường: tại đâu, không có những kẻ say rượu, những kẻ cướp vân vân; những kẻ gây cãi vã; hay ngựa, voi hung dữ vân vân; thì vị ấy đi theo con đường đó.

195

tattha ca piṇḍāya caramāno na turitaturito viya javena gacchati. na hi javena piṇḍapātiyadhutaṅgaṃ nāma kiñci atthi. visamabhūmibhāgappattaṃ pana udakasakaṭaṃ viya niccalo hutvā gacchati. anugharaṃ paviṭṭho ca taṃ dātukāmaṃ vā adātukāmaṃ vā sallakkhetuṃ tadanurūpaṃ kālaṃ āgamento bhikkhaṃ gahetvā antogāme vā bahigāme vā vihārameva vā āgantvā yathāphāsuke patirūpe okāse nisīditvā kammaṭṭhānaṃ manasikaronto āhāre paṭikūlasaññaṃ upaṭṭhāpetvā akkhabbhañjanavaṇalepanaputtamaṃsūpamāvasena naṃ paccavekkhanto aṭṭhaṅgasamannāgataṃ āhāraṃ āhāreti, neva davāya na madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya.

Thế rồi, trong khi du hành để khất thực, vị ấy không đi với tốc độ giống như một kẻ hối hả gấp gáp. Bởi vì việc đi khất thực một cách hối hả không phải là pháp Dhutaṅga. Trái lại, vị ấy đi một cách không rúng động (thân mình) giống như chiếc xe chở nước đi đến vùng đất không bằng phẳng(i). Vị ấy ghé thăm tuần tự từng nhà; chờ đợi trong khoảng thời gian đủ để quan sát gia đình ấy có ý muốn bố thí hay không có ý muốn bố thí; (vị ấy) nhận vật thực; đi vào trong làng hay đi đến bên ngoài làng hay thậm chí đi đến tu viện; ngồi ở nơi phù hợp và thoải mái; khi tác ý đến đề mục thiền, (vị ấy) thiết lập tưởng nhàm gớm đối với vật thực và suy xét nó (vật thực) theo các ví dụ như ví dụ về sự gãy vỡ trục xe, ví dụ về việc xức dầu vào vết thương, ví dụ về thịt của con trai mình; rồi dùng vật thực có 8 yếu tố (và dùng vật thực) không phải vì sự vui đùa, không phải vì sự say xưa, không phải vì sự tô điểm, không phải vì sự trang điểm.

—–

(i) Xe chở nước đi vào vùng đất không bằng phẳng thì phải đi chậm, hạn chế rung lắc gây đổ tràn nước.

196

bhuttāvī ca udakakiccaṃ katvā muhuttaṃ bhattakilamathaṃ paṭippassambhetvā yathā purebhattaṃ, evaṃ pacchābhattaṃ yathā purimayāmaṃ, evaṃ pacchimayāmañca kammaṭṭhānameva manasi karoti, ayaṃ vuccati harati ca paccāharati cāti.

Vị ấy ăn xong; rửa ráy; trong phút chốc, làm lắng dịu mệt mỏi do thức ăn; rồi tác ý đến đề mục thiền sau bữa ăn hệt như khi tác ý đến đề mục thiền trước bữa ăn, tác ý đến đề mục thiền trong canh cuối hệt như khi tác ý đến đề mục thiền trong canh đầu. Vị ấy được gọi là [mang đi và mang về].

197

♦ idaṃ pana haraṇapaccāharaṇasaṅkhātaṃ gatapaccāgatikavattaṃ pūrento yadi upanissayasampanno hoti. paṭhamavaye eva arahattaṃ pāpuṇāti. no ce paṭhamavaye pāpuṇāti, atha majjhimavaye. no ce majjhimavaye pāpuṇāti, atha pacchimavaye. no ce pacchimavaye pāpuṇāti, atha maraṇasamaye. no ce maraṇasamaye pāpuṇāti, atha devaputto hutvā. no ce devaputto hutvā pāpuṇāti, anuppanne buddhe nibbatto paccekabodhiṃ sacchikaroti.

Trong lúc hoàn thành phận sự lúc ra đi và lúc trở về đó – vốn được gọi là sự mang đi và sự mang về – nếu vị ấy có được điều kiện đầy đủ thì vị ấy đạt đến trạng thái A La Hán ngay ở giai đoạn tuổi thọ đầu tiên(i). Nếu vị ấy không đạt đến ở giai đoạn tuổi thọ đầu tiên, thì vị ấy đạt đến ở giai đoạn tuổi thọ trung niên. Nếu vị ấy không đạt đến ở giai đoạn tuổi thọ trung niên, thì vị ấy đạt đến ở giai đoạn tuổi thọ sau cùng. Nếu vị ấy không đạt đến ở giai đoạn tuổi thọ sau cùng, thì vị ấy đạt đến vào lúc chết. Nếu vị ấy không đạt đến vào lúc chết, thì vị ấy đạt đến sau khi trở thành thiên tử. Nếu vị ấy không đạt đến sau khi trở thành thiên tử, thì khi Đức Phật (Toàn Giác) không sinh lên, vị ấy thực chứng quả vị độc giác.

—–

(i) Tuổi thanh niên. 

198

no ce paccekabodhiṃ sacchikaroti, atha buddhānaṃ sammukhībhāve khippābhiñño vā hoti seyyathāpi thero bāhiyo dārucīriyo, mahāpañño vā seyyathāpi thero sāriputto, mahiddhiko vā seyyathāpi thero mahāmoggallāno, dhutaṅgadharo vā seyyathāpi thero mahākassapo, dibbacakkhuko vā seyyathāpi thero anuruddho, vinayadharo vā seyyathāpi thero upāli, dhammakathiko vā seyyathāpi thero puṇṇo mantāṇiputto, āraññiko vā seyyathāpi thero revato, bahussuto vā seyyathāpi thero ānando, sikkhākāmo vā seyyathāpi thero rāhulo buddhaputtoti. iti imasmiṃ catukke yvāyaṃ harati ca paccāharati ca, tassa gocarasampajaññaṃ sikhāpattaṃ hoti.

Nếu vị ấy không thực chứng quả vị độc giác, thì trong sự hiện diện của các vị Phật (Toàn Giác), vị ấy là người có trí nhanh nhạy giống như trưởng lão Bāhiya Dārucīriya; là người có đại trí tuệ giống như trưởng lão Sāriputta; là người có đại thần thông giống như trưởng lão Mahāmoggallāna; là người gìn giữ Dhutaṅga giống như trưởng lão Mahākassapa; là người có thiên nhãn giống như trưởng lão Anuruddha; là người gìn giữ luật giống như trưởng lão Upāli; là người thuyết pháp giống như trưởng lão Puṇṇa Mantāṇiputta; là người sống ở rừng giống như trưởng lão Revata; là người đa văn giống như trưởng lão Ānanda; là người ham học giống như trưởng lão Rāhula – con trai Đức Phật. Như vậy, trong bộ 4 (trường hợp) này, người nào mang đi và mang về, thì sự triệt tri về phạm vi của vị ấy đã đạt đến đỉnh điểm. 

199

♦ abhikkamādīsu pana asammuyhanaṃ asammohasampajaññaṃ. taṃ evaṃ veditabbaṃ — idha bhikkhu abhikkamanto vā paṭikkamanto vā yathā andhaputhujjanā abhikkamādīsu “attā abhikkamati, attanā abhikkamo nibbattito”ti vā “ahaṃ abhikkamāmi, mayā abhikkamo nibbattito”ti vā sammuyhanti. tathā asammuyhanto “abhikkamāmī”ti citte uppajjamāne teneva cittena saddhiṃ cittasamuṭṭhānā vāyodhātu viññattiṃ janayamānā uppajjati, iti cittakiriyavāyodhātuvipphāravasena ayaṃ kāyasammato aṭṭhisaṅghāto abhikkamati, tassevaṃ abhikkamato ekekapāduddharaṇe pathavīdhātu āpodhātūti dve dhātuyo omattā honti mandā, itarā dve adhimattā honti balavatiyo, tathā atiharaṇavītiharaṇesu.

Và sự không mê mờ trong các tiến trình đi tới trước vân vân là [Sự triệt tri về tính sáng suốt – asammohasampajañña]. Điều đó nên được hiểu như thế này: ở đây, những thường nhân mù quáng, mê mờ trong các tiến trình đi tới trước vân vân rằng ‘Bản ngã đi tới; hành vi đi tới được tạo ra bởi bản ngã’ hay ‘Ta đang đi tới; hành vi đi tới được tạo ra bởi ta’; một vị Tỳ Kheo trong khi đi tới hay trong khi đi lui là người Không mê mờ giống như vậy. Khi tâm đang sinh lên rằng ‘Tôi đang đi tới’, yếu tố gió – khởi lên do tâm – sinh lên cùng với chính tâm ấy và tạo ra dấu hiệu. Như vậy, khối xương – được xem là thân – này đi tới do sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động của tâm. Trong khi vị ấy đi tới như vậy, trong tiến trình nhấc chân(i) từng bước, 2 yếu tố – yếu tố đất và yếu tố nước – thì chậm chạp và thấp kém hơn, 2 yếu tố kia thì mạnh mẽ và vượt trội hơn; sự việc cũng như vậy trong các tiến trình trải chân và sang chân(ii).

—–

(i) Sớ giải Trung Bộ: [Tattha akkantaṭṭhānato pādassa ukkhipanaṃ uddharaṇaṃ] = [Trong chủ đề này, sự nhấc chân: sự đưa chân lên khỏi vị trí đã bước chân tới].

(ii) Sớ giải Trung Bộ: [ṭhitaṭṭhānaṃ atikkamitvā purato haraṇaṃ atiharaṇaṃ] = [Sự trải chân: sự mang chân về phía trước bằng cách đi qua vị trí đang đứng]. Hoặc [Yāva patiṭṭhitapādo, tāva āharaṇaṃ atiharaṇaṃ] = [Sự trải chân: chân (kia) trụ ở vị trí đến đâu, thì mang (chân này) đến đó].

Sớ giải Trung Bộ: [khāṇuādipariharaṇatthaṃ, patiṭṭhitapādaghaṭṭanapariharaṇatthaṃ vā passena haraṇaṃ vītiharaṇaṃ] = [Sự sang chân: sự đưa chân sang bên (trái hay phải thân mình) nhằm mục đích bảo vệ (chân mình) khỏi (va vào) cột vân vân hoặc nhằm mục đích bảo vệ (chân này của mình) khỏi đụng vào chân trụ]. Hoặc [(yāva patiṭṭhitapādo) tato paraṃ haraṇaṃ vītiharaṇanti] = [sự sang chân: chân trụ ở vị trí đến đâu, thì đưa chân ra xa khỏi đó].

200

vossajjane tejovāyodhātuyo omattā honti mandā, itarā dve adhimattā honti balavatiyo. tathā sannikkhepanasannirumbhanesu. tattha uddharaṇe pavattā rūpārūpadhammā atiharaṇaṃ na pāpuṇanti. tathā atiharaṇe pavattā vītiharaṇaṃ, vītiharaṇe pavattā vossajjanaṃ, vossajjane pavattā sannikkhepanaṃ, sannikkhepane pavattā sannirumbhanaṃ na pāpuṇanti. tattha tattheva pabbaṃ pabbaṃ sandhi sandhi odhi odhi hutvā tattakapāle pakkhittatilāni viya paṭapaṭāyantā bhijjanti. tattha ko eko abhikkamati? kassa vā ekassa abhikkamanaṃ? paramatthato hi dhātūnaṃyeva gamanaṃ, dhātūnaṃ ṭhānaṃ, dhātūnaṃ nisajjanaṃ, dhātūnaṃ sayanaṃ, tasmiṃ tasmiñhi koṭṭhāse saddhiṃ rūpena —

Trong tiến trình thả chân xuống, các yếu tố lửa và gió thì chậm chạp và thấp kém hơn; 2 yếu tố kia thì mạnh mẽ và vượt trội hơn. Sự việc cũng như vậy trong các tiến trình hạ chân xuống (đất) và ấn chân xuống (đất). Ở đó, các sắc pháp và phi sắc pháp diễn tiến trong tiến trình nhấc chân không đạt đến(i) tiến trình trải chân. Theo cách như vậy, các sắc pháp và phi sắc pháp diễn tiến trong tiến trình trải chân không đạt đến tiến trình sang chân; các sắc pháp và phi sắc pháp diễn tiến trong tiến trình sang chân không đạt đến tiến trình thả chân; các sắc pháp và phi sắc pháp diễn tiến trong tiến trình thả chân không đạt đến tiến trình hạ chân xuống; các sắc pháp và phi sắc pháp diễn tiến trong tiến trình hạ chân xuống không đạt đến tiến trình ấn chân xuống. Sau khi xuất hiện từng phần, từng mối liên kết, từng bộ phận(ii), chúng bị tan vỡ và rạn vỡ ngay tại đó giống như những hạt vừng bị ném vào chảo nóng. Trong chủ đề này, người nào đi tới? Hay tiến trình đi tới của người nào? Thực sự, trên bình diện chân đế, chỉ có tiến trình đi của các yếu tố; tiến trình đứng của các yếu tố; tiến trình ngồi của các yếu tố; tiến trình nằm của các yếu tố trong từng nhóm cùng với sắc: 

—–

(i) Tức các sắc pháp và phi sắc pháp thuộc tiến trình nhấc chân sinh lên rồi diệt đi trong cùng tiến trình nhấc chân đó; không kéo dài sang tiến trình trải chân.

(ii) Tức các sắc pháp và phi sắc pháp xuất hiện theo dạng từng phần, từng mối liên kết, từng bộ phận.

201

♦ aññaṃ uppajjate cittaṃ, aññaṃ cittaṃ nirujjhati.

♦ avīcimanusambandho, nadīsotova vattatīti.

♦ evaṃ abhikkamādīsu asammuyhanaṃ asammohasampajaññaṃ nāmāti.

♦ niṭṭhito abhikkante paṭikkante sampajānakārī hotīti padassa attho.

Tâm này sinh lên; tâm kia diệt đi.

Sự tiếp nối diễn tiến một cách không ngắt quãng giống như dòng chảy của con sông.

Như vậy, sự không mê mờ trong các tiến trình đi tới trước vân vân là [Sự triệt tri về tính sáng suốt – asammohasampajañña]. Ý nghĩa của cụm từ [(vị ấy) tỉnh giác trong sự di chuyển tới, di chuyển lui] đã hoàn chỉnh.

202

♦ ālokite vilokiteti ettha pana ālokitaṃ nāma purato pekkhanaṃ. vilokitaṃ nāma anudisāpekkhanaṃ. aññānipi heṭṭhā upari pacchato pekkhanavasena olokitaullokitāpalokitāni nāma honti, tāni idha na gahitāni. sāruppavasena pana imāneva dve gahitāni, iminā vā mukhena sabbānipi tāni gahitānevāti.

Và ở đây, về cụm từ [khi nhìn tới, khi nhìn xéo – ālokite, vilokite]: [Sự nhìn về phía trước] được gọi là [Sự nhìn tới – ālokita]. [Sự nhìn theo hướng trung gian](i) được gọi là [Sự nhìn xéo – vilokita]. Còn những (cách nhìn) khác theo nghĩa là sự nhìn theo hướng dưới, sự nhìn theo hướng trên, sự nhìn ra phía sau thì được gọi là sự nhìn xuống, sự nhìn lên và sự nhìn sau; ở đây, chúng không được đề cập. Mà chỉ 2 (cách nhìn) đó được đề cập do tính chất phù hợp (của chúng); hoặc bằng cách thức đó, tất cả các (cách nhìn) đó cũng được đề cập(ii).

—–

(i) Bốn hướng chính là Đông, Tây, Nam, Bắc. 4 hướng trung gian là: Đông Bắc, Đông Nam, Tây Bắc, Tây Nam.  

(ii) Tức 2 cách nhìn – nhìn tới và nhìn xéo – đại diện cho mọi cách nhìn.

203

♦ tattha “ālokessāmī”ti citte uppanne cittavaseneva anoloketvā atthapariggahaṇaṃ sātthakasampajaññaṃ. taṃ āyasmantaṃ nandaṃ kāyasakkhiṃ katvā veditabbaṃ. vuttañhetaṃ bhagavatā — “sace, bhikkhave, nandassa puratthimā disā āloketabbā hoti, sabbaṃ cetasā samannāharitvā nando puratthimaṃ disaṃ āloketi, evaṃ me puratthimaṃ disaṃ ālokayato na abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyunti iti so tattha sampajāno hoti, sace, bhikkhave, nandassa pacchimā disā, uttarā disā, dakkhiṇā disā, uddhaṃ, adho, anudisā āloketabbā hoti, sabbaṃ cetaso samannāharitvā nando anudisaṃ āloketi. evaṃ me anudisaṃ ālokayato … pe … sampajāno hotī”ti (a. ni. 8.9).

Trong chủ đề này, khi tâm sinh lên rằng ‘Ta sẽ nhìn trước’, thì sự triệt tri về tính hữu ích là sự nắm bắt lợi ích bằng cách không nhìn chỉ do tác động từ tâm(i). Điều đó nên được hiểu bằng cách lấy ngài đại đức Nanda làm ví dụ về bậc thân chứng. Quả thật, điều này đã được nói bởi Đức Thế Tôn: ‘Này các Tỳ Kheo! Nếu hướng Đông nên được/sẽ được nhìn tới bởi Nanda, thì Nanda nhìn tới hướng Đông sau khi suy xét hoàn toàn bằng tâm rằng ‘Trong khi ta nhìn tới hướng Đông như vậy; sự khao khát và sự ưu – tức các ác, bất thiện pháp – không thể len vào (tâm ta).’ Khi đó, vị ấy tỉnh giác như vậy. Này các Tỳ Kheo! Nếu hướng Tây… hướng Bắc… hướng Nam… hướng trên… hướng dưới… hướng trung gian nên được/sẽ được nhìn tới bởi Nanda, thì Nanda nhìn tới hướng trung gian sau khi suy xét hoàn toàn bằng tâm rằng ‘Trong khi ta nhìn tới hướng trung gian như vậy…’ Khi đó, vị ấy tỉnh giác như vậy. (a. ni. 8.9)

—–

(i) Tức tâm hành giả có ý muốn nhìn, nhưng hành giả phải xét lợi ích nhìn như vậy có lợi ích gì không: nếu có thì nhìn, không thì không nhìn; chứ không mù quáng làm ngay theo ý muốn nhìn của tâm.

204

♦ apica idhāpi pubbe vuttacetiyadassanādivaseneva sātthakatā ca sappāyatā ca veditabbā. kammaṭṭhānassa pana avijahanameva gocarasampajaññaṃ. tasmā khandhadhātuāyatanakammaṭṭhānikehi attano kammaṭṭhānavaseneva, kasiṇādikammaṭṭhānikehi vā pana kammaṭṭhānasīseneva ālokanavilokanaṃ kātabbaṃ.

Và ở đây, tính hữu ích và tính phù hợp nên được hiểu theo cách thức nhìn thấy bảo tháp vân vân được nói ở trước đó. Còn sự triệt tri về phạm vi chính là sự không từ bỏ đề mục thiền. Do đó, việc nhìn tới & việc nhìn xéo nên được làm bởi những hành giả có đề mục thiền là uẩn, giới, xứ hoặc bởi những hành giả có đề mục thiền là Kasiṇa vân vân với tâm trí chỉ (hướng đến) đề mục thiền – theo chính đề mục thiền của bản thân mình.

205

abbhantare attā nāma āloketā vā viloketā vā natthi, ālokessāmīti pana citte uppajjamāne teneva cittena saddhiṃ cittasamuṭṭhānā vāyodhātu viññattiṃ janayamānā uppajjati. iti cittakiriyavāyodhātuvipphāravaseneva heṭṭhimaṃ akkhidalaṃ adho sīdati, uparimaṃ uddhaṃ laṅgheti, koci yantakena vivaranto nāma natthi, tato cakkhuviññāṇaṃ dassanakiccaṃ sādhentaṃ uppajjatīti. evaṃ sampajānanaṃ panettha asammohasampajaññaṃ nāma.

Không có người nhìn tới và người nhìn xéo – tức bản ngã ở bên trong (thân). Mà khi tâm đang sinh lên rằng ‘Ta sẽ nhìn tới’, thì yếu tố gió – khởi lên do tâm – sinh lên cùng với chính tâm ấy sinh lên và tạo ra dấu hiệu. Như vậy, chính do sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động của tâm, mi mắt dưới hạ xuống; mi mắt trên hướng lên. Không có bất kỳ người nào mở (mi mắt) bằng một thứ thiết bị nào đó. Kế đó, nhãn thức sinh lên và thực hiện phận sự nhìn. Và khi đó, sự tỉnh giác như vậy là sự triệt tri về tính sáng suốt.

206

apica mūlapariññāāgantukatāvakālikabhāvavasenapettha asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ. mūlapariññāvasena tāva —

♦ bhavaṅgāvajjanañceva, dassanaṃ sampaṭicchanaṃ.

♦ santīraṇaṃ voṭṭhabbanaṃ, javanaṃ bhavati sattamaṃ.

Và hơn nữa, trong chủ đề này, sự triệt tri về tính sáng suốt nên được hiểu theo các phương diện: (1) Sự thấu triệt nguồn gốc; (2) Điều kiện dị biệt; và (3) Điều kiện tạm thời. (Được hiểu) theo sự thấu triệt nguồn gốc như sau:

Có tâm hữu phần và hướng tâm; tâm thấy, tiếp thọ tâm.

Suy đạc tâm, xác định tâm và tốc hành tâm – là cái thứ 7(i).

—–

(i) Đây là các khái niệm thuộc Vi Diệu Pháp.

207

♦ tattha bhavaṅgaṃ upapattibhavassa aṅgakiccaṃ sādhayamānaṃ pavattati, taṃ āvaṭṭetvā kiriyamanodhātu āvajjanakiccaṃ sādhayamānā, tannirodhā cakkhuviññāṇaṃ dassanakiccaṃ sādhayamānaṃ, tannirodhā vipākamanodhātu sampaṭicchanakiccaṃ sādhayamānā, tannirodhā vipākamanoviññāṇadhātu santīraṇakiccaṃ sādhayamānā, tannirodhā kiriyamanoviññāṇadhātu voṭṭhabbapanakiccaṃ sādhayamānā, tannirodhā sattakkhattuṃ javanaṃ javati.

Trong chủ đề này, tâm hữu phần diễn tiến và thực hiện nhiệm vụ là (làm) thành phần (chính yếu) cho kiếp tái sinh. Sau khi tâm đó (tâm hữu phần) mất đi; ý giới chủ động diễn tiến và thực hiện nhiệm vụ hướng (tâm). Sau (thời điểm) đoạn diệt của tâm đó, nhãn thức diễn tiến và thực hiện nhiệm vụ nhìn. Sau (thời điểm) đoạn diệt của tâm đó, quả ý giới diễn tiến và thực hiện nhiệm vụ tiếp thọ. Sau (thời điểm) đoạn diệt của tâm đó, quả ý thức giới diễn tiến và thực hiện nhiệm vụ suy đạc. Sau (thời điểm) đoạn diệt của tâm đó, ý thức giới chủ động diễn tiến và thực hiện nhiệm vụ xác định. Sau (thời điểm) đoạn diệt của tâm đó, tốc hành tâm vận hành 7 lần.                                       

208

tattha paṭhamajavanepi “ayaṃ itthī, ayaṃ puriso”ti rajjanadussanamuyhanavasena ālokitavilokitaṃ na hoti. dutiyajavanepi … pe … sattamajavanepi. etesu pana yuddhamaṇḍale yodhesu viya heṭṭhupariyavasena bhijjitvā patitesu “ayaṃ itthī, ayaṃ puriso”ti rajjanādivasena ālokitavilokitaṃ hoti. evaṃ tāvettha mūlapariññāvasena asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ.

Khi đó, vào thời điểm tốc hành tâm thứ nhất, không có tiến trình nhìn tới và nhìn xéo chịu tác động từ sự tham lam, sự sân giận, sự mờ mịt(i) (đi kèm với suy nghĩ rằng) ‘Đây là người đàn bà, đây là người đàn ông’. Vào thời điểm tốc hành tâm thứ 2… vào thời điểm tốc hành tâm thứ 7, không có tiến trình nhìn tới và nhìn xéo chịu tác động từ sự tham lam, sự sân giận, sự mờ mịt (đi kèm với suy nghĩ rằng) ‘Đây là người đàn bà, đây là người đàn ông’. Nhưng khi những tâm đó tan hoại rồi rơi rụng lần lượt trước sau giống như những chiến sĩ nơi vũ đài thì có tiến trình nhìn tới và nhìn xéo chịu tác động từ sự tham lam vân vân (đi kèm với suy nghĩ rằng) ‘Đây là người đàn bà, đây là người đàn ông’. Cho đến đây, sự triệt tri về tính sáng suốt nên được hiểu theo phương diện thấu triệt nguồn gốc như vậy.

—–

(i) Đồng nghĩa với tham, sân, si.

209

♦ cakkhudvāre pana rūpe āpāthagate bhavaṅgacalanato uddhaṃ sakakiccaṃ nipphādanavasena āvajjanādīsu uppajjitvā niruddhesu avasāne javanaṃ uppajjati. taṃ pubbe uppannānaṃ āvajjanādīnaṃ gehabhūte cakkhudvāre āgantukapuriso viya hoti. tassa yathā paragehe kiñci yācituṃ paviṭṭhassa āgantukapurisassa gehasāmikesu tuṇhīmāsinesu āṇākaraṇaṃ na yuttaṃ.

Và khi sắc đi vào phạm vi (giác quan) nơi nhãn môn, kể từ (thời điểm) hữu phần rúng động trở đi, các tâm như hướng tâm vân vân sinh lên rồi diệt đi và hoàn thành nhiệm vụ của mình; tốc hành tâm sinh lên ở (giai đoạn) cuối cùng (của tiến trình đó). Tốc hành tâm đó giống như một người khách lạ ở nơi nhãn môn – (nhãn môn này) là ngôi nhà của các tâm như hướng tâm vân vân đã sinh lên trước đó. Giống như đối với người khách lạ bước vào nhà người khác đó, việc ra yêu cầu để đòi hỏi bất kỳ điều gì là không phù hợp trong khi những người chủ ngôi nhà chỉ ngồi im lặng(i).

—–

(i) Tức chủ nhà chỉ ngồi im, không tiếp đón, thì khách không nên yêu cầu gì. 

210

evaṃ āvajjanādīnaṃ gehabhūte cakkhudvāre āvajjanādīsupi arajjantesu adussantesu amuyhantesu ca rajjanadussanamuyhanaṃ ayuttanti evaṃ āgantukabhāvavasena asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ.

Cũng như vậy, sự tham lam, sự sân giận, sự mờ mịt là không phù hợp ở nhãn môn – vốn là ngôi nhà của các tâm như hướng tâm vân vân – trong khi các tâm như hướng tâm vân vân thì không có (đặc tính) tham lam, sân giận hay mờ mịt. Sự triệt tri về tính sáng suốt nên được hiểu theo phương diện là điều kiện dị biệt như vậy.

211

♦ yāni pana tāni cakkhudvāre voṭṭhabbapanapariyosānāni cittāni uppajjanti, tāni saddhiṃ sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, aññamaññaṃ na passantīti ittarāni tāvakālikāni honti. tattha yathā ekasmiṃ ghare sabbesu mānusakesu matesu avasesassa ekassa taṅkhaṇeññeva maraṇadhammassa na yuttā naccagītādīsu abhirati nāma, evameva ekadvāre sasampayuttesu āvajjanādīsu tattha tattheva matesu avasesassa taṅkhaṇeññeva maraṇadhammassa javanassāpi rajjanadussanamuyhanavasena abhirati nāma na yuttāti evaṃ tāvakālikabhāvavasena asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ.

Và chính những tâm nào sinh lên ở nhãn môn vào giai đoạn kết thúc xác định tâm; thì những tâm ấy tan vỡ ngay tại đó cùng với các pháp hiệp hành. Chúng không nhìn thấy nhau. Chúng có tính ngắn ngủi, tạm thời. Khi đó, giống như ở một ngôi nhà, khi tất cả mọi người đều đã chết; thì đối với một người còn sót lại – vốn cũng sẽ chết ngay lập tức – sự mừng vui trong cảnh múa hát vân vân là không phù hợp. Cũng như vậy, ở một môn nào đó (nhãn môn, nhĩ môn…), khi các tâm như hướng tâm vân vân cùng với các pháp hiệp hành đã diệt ngay tại đó; thì đối với loại tâm còn sót lại – tức là tốc hành tâm, vốn cũng sẽ diệt ngay lập tức – sự thoả thích do tác động từ sự tham lam, sự sân giận hay sự mờ mịt là không phù hợp. Sự triệt tri về tính sáng suốt nên được hiểu theo phương diện là điều kiện tạm thời như vậy. 

212

♦ apica khandhāyatanadhātupaccayapaccavekkhaṇavasenapetaṃ veditabbaṃ. ettha hi cakkhu ceva rūpañca rūpakkhandho, dassanaṃ viññāṇakkhandho, taṃsampayuttā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, phassādikā saṅkhārakkhandho. evametesaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ samavāye ālokanavilokanaṃ paññāyati. tattha ko eko āloketi, ko viloketi? tathā cakkhu cakkhāyatanaṃ, rūpaṃ rūpāyatanaṃ, dassanaṃ manāyatanaṃ, vedanādayo sampayuttadhammā dhammāyatanaṃ. evametesaṃ catunnaṃ āyatanānaṃ samavāye ālokanavilokanaṃ paññāyati. tattha ko eko āloketi, ko viloketi? tathā cakkhu cakkhudhātu, rūpaṃ rūpadhātu, dassanaṃ cakkhuviññāṇadhātu, taṃsampayuttā vedanādayo dhammadhātu. evametāsaṃ catunnaṃ dhātūnaṃ samavāye ālokanavilokanaṃ paññāyati. tattha ko eko āloketi, ko viloketi? tathā cakkhu nissayapaccayo, rūpaṃ ārammaṇapaccayo, āvajjanaṃ anantarasamanantarūpanissayanatthivigatapaccayo, āloko upanissayapaccayo vedanādayo sahajātapaccayo. evametesaṃ paccayānaṃ samavāye ālokanavilokanaṃ paññāyati. tattha ko eko āloketi, ko viloketīti?

evamettha khandhāyatanadhātupaccayapaccavekkhaṇavasenapi asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ.

Hơn nữa, nó (sự triệt tri về tính sáng suốt) nên được hiểu bằng cách suy xét các phương diện là: (1) Uẩn; (2) Xứ; (3) Giới; (4) Duyên. Quả thật, trong chủ đề này, mắt và sắc thuộc sắc uẩn; sự thấy thuộc thức uẩn; thọ hiệp hành với nó (sự thấy) thuộc thọ uẩn; tưởng thuộc tưởng uẩn; các pháp như xúc vân vân thuộc hành uẩn. Sự nhìn tới và sự nhìn xéo hiển hiện trong sự kết hợp của 5 uẩn đó như vậy. Ở đó, cá thể nào nhìn tới? Cá thể nào nhìn xéo? Cũng như thế, mắt là nhãn xứ; sắc là sắc xứ; sự thấy là ý xứ; thọ vân vân – vốn là các pháp hiệp hành với nó (sự thấy) – là pháp xứ. Sự nhìn tới và sự nhìn xéo hiển hiện trong sự kết hợp của 4 xứ đó như vậy. Ở đó, cá thể nào nhìn tới? Cá thể nào nhìn xéo? Cũng như thế, mắt là nhãn giới; sắc là sắc giới; sự thấy là nhãn thức giới; thọ vân vân – vốn là các pháp hiệp hành với nó (sự thấy) – là pháp giới. Sự nhìn tới và sự nhìn xéo hiển hiện trong sự kết hợp của 4 giới đó như vậy. Ở đó, cá thể nào nhìn tới? Cá thể nào nhìn xéo? Cũng như thế, mắt là y chỉ duyên; sắc là cảnh duyên; hướng tâm là vô gián duyên, đẳng vô gián duyên, cận y duyên, vô hữu duyên và ly khứ duyên; ánh sáng là cận y duyên; thọ vân vân là câu sanh duyên. Sự nhìn tới và sự nhìn xéo hiển hiện trong sự kết hợp của các duyên đó như vậy. ‘Ở đó, cá thể nào nhìn tới? Cá thể nào nhìn xéo?’ Trong chủ đề này, sự triệt tri về tính sáng suốt nên được hiểu bằng cách suy xét các phương diện là: (1) Uẩn; (2) Xứ; (3) Giới; (4) Duyên như vậy.

213

♦ samiñjite pasāriteti pabbānaṃ samiñjanapasāraṇe. tattha cittavaseneva samiñjanapasāraṇaṃ akatvā hatthapādānaṃ samiñjanapasāraṇapaccayā atthānatthaṃ pariggahetvā atthapariggahaṇaṃ sātthakasampajaññaṃ. tattha hatthapāde aticiraṃ samiñjetvā pasāretvā eva vā ṭhitassa khaṇe khaṇe vedanā uppajjanti, cittaṃ ekaggaṃ na labhati, kammaṭṭhānaṃ paripatati, visesaṃ nādhigacchati. kāle samiñjentassa kāle pasārentassa pana tā vedanā na uppajjanti, cittaṃ ekaggaṃ hoti, kammaṭṭhānaṃ phātiṃ gacchati, visesamadhigacchatīti evaṃ atthānatthapariggahaṇaṃ veditabbaṃ.

[Trong lúc gập lại, trong lúc duỗi ra] tức là: trong lúc gập lại, trong lúc duỗi ra các khớp (xương tứ chi). Trong chủ đề này, sự triệt tri về tính hữu ích là sự nắm bắt lợi ích bằng cách phân định điều lợi ích và điều bất lợi do duyên là hành vi gập lại và hành vi duỗi ra chân tay, đồng thời không thực hiện hành vi gập lại cũng như hành vi duỗi ra chỉ do tác động từ tâm(i). Trong trường hợp này, các cảm giác khó chịu(ii) sinh lên hết thời điểm này đến thời điểm khác khi (hành giả) đứng trong tư thế gập lại hay duỗi ra chân tay quá lâu; tâm (vị ấy) không đạt được (trạng thái) nhất điểm; đề mục thiền trượt mất(iii); (vị ấy) không gặt hái được thành quả. Nhưng các cảm giác khó chịu ấy không sinh lên cho người gập lại (chân tay) đúng thời điểm, duỗi ra (chân tay) đúng thời điểm; tâm (vị ấy) có trạng thái nhất điểm; đề mục thiền đi đến sự tăng trưởng; (vị ấy) gặt hái được thành quả. Sự phân định điều lợi ích và điều bất lợi nên được hiểu như vậy.

—–

(i) Khi tâm hành giả muốn gập hay duỗi chân tay, thì hành giả không mù quáng làm theo ý muốn đó ngay, mà suy xét xem làm như thế có lợi hay không.

(ii) Tức khi đứng trong tư thế gập hay duỗi chân tay quá lâu, thì hành giả có thể có nhiều loại cảm giác khó chịu như đau, nhức, tê, cứng, ngứa…

(iii) Chỉ là cách diễn đạt: vị ấy thiếu định lực nên không ghi nhận rõ đề mục thiền.

214

♦ atthe pana satipi sappāyāsappāyaṃ pariggaṇhitvā sappāyapariggahaṇaṃ sappāyasampajaññaṃ. tatrāyaṃ nayo — mahācetiyaṅgaṇe kira daharabhikkhū sajjhāyaṃ gaṇhanti. tesaṃ piṭṭhipasse daharabhikkhuniyo dhammaṃ suṇanti. tatreko daharo hatthaṃ pasārento kāyasaṃsaggaṃ patvā teneva kāraṇena gihī jāto. aparopi bhikkhu pādaṃ pasārento aggimhi pasāresi, aṭṭhiṃ āhacca pādo jhāyi. aparo vammike pasāresi, so āsīvisena daṭṭho. aparo cīvarakuṭidaṇḍake pasāresi, taṃ maṇisappo ḍaṃsi. tasmā evarūpe asappāye apasāretvā sappāye pasāretabbaṃ. idamettha sappāyasampajaññaṃ.

Còn sự triệt tri về tính phù hợp là sự nắm bắt điều phù hợp bằng cách phân định điều phù hợp và điều không phù hợp ngay cả khi lợi ích tồn tại(i). Trong chủ đề này, đây là phương pháp (được thể hiện qua các tình huống sau): quả thật, khi các vị Tỳ Kheo trẻ tụng đọc tại sân ngôi đại bảo tháp; thì các vị Tỳ Kheo Ni trẻ lắng nghe pháp (được tụng đọc đó) ở khu vực phía sau các vị Tỳ Kheo ấy. Tại đó, một vị Tỳ Kheo trẻ trong khi duỗi tay ra đã tiếp xúc về thân thể (với một vị Tỳ Kheo Ni) và chỉ vì nguyên nhân đó, trở thành người cư sĩ(ii). Một vị Tỳ Kheo khác trong khi duỗi chân ra đã duỗi chân vào lửa; chân (của vị ấy) bị thiêu đốt đến xương. Một vị Tỳ Kheo khác trong khi duỗi chân ra đã duỗi chân vào ổ kiến; vị ấy đã bị cắn bởi một con rắn. Một vị Tỳ Kheo khác trong khi duỗi tay ra đã duỗi tay vào cây sào chăng lều vải; một con rắn lục (ở cây sào) đã cắn vị ấy. Do đó, người ta nên duỗi ra (chân tay) theo cách phù hợp và không duỗi ra (chân tay) theo cách không phù hợp như thế. Ở đây, đó là sự triệt tri về tính phù hợp.

—–

(i) Khi suy xét thấy việc làm, hành vi… nào đó có lợi ích; thì cần suy xét tiếp thực hiện việc đó có phù hợp hay không.

(ii) Theo bối cảnh, ta có thể hiểu vị Tỳ Kheo ấy hoàn tục.

215

♦ gocarasampajaññaṃ pana mahātheravatthunā dīpetabbaṃ — mahāthero kira divāṭṭhāne nisinno antevāsikehi saddhiṃ kathayamāno sahasā hatthaṃ samiñjetvā puna yathāṭhāne ṭhapetvā saṇikaṃ samiñjesi. taṃ antevāsikā pucchiṃsu “kasmā bhante sahasā hatthaṃ samiñjetvā puna yathāṭhāne ṭhapetvā saṇikaṃ samiñjayitthā”ti.

yato paṭṭhāyāhaṃ, āvuso, kammaṭṭhānaṃ manasikātuṃ āraddho, na me kammaṭṭhānaṃ muñcitvā hattho samiñjitapubbo, idāni pana tumhehi saddhiṃ kathayamānena kammaṭṭhānaṃ muñcitvā samiñjito, tasmā puna yathāṭhāne ṭhapetvā samiñjesinti. sādhu, bhante, bhikkhunā nāma evarūpena bhavitabbanti. evametthāpi kammaṭṭhānāvijahanameva gocarasampajaññanti veditabbaṃ.

Còn sự triệt tri về phạm vi sẽ được giải thích thông qua câu chuyện về một vị đại trưởng lão: quả thật, vào ban ngày, một vị đại trưởng lão nọ trong khi ngồi và nói chuyện với các đồ đệ, thì nhanh chóng gập một tay lại; đặt tay ấy trở lại vị trí cũ; rồi mới từ tốn gập tay ấy lại(i). Các đồ đệ hỏi vị ấy rằng: ‘Bạch ngài! Vì sao ngài nhanh chóng gập một tay lại; đặt tay ấy trở lại vị trí cũ; rồi mới từ tốn gập tay ấy lại?’ (Đại trưởng lão) ‘Này các con! Kể từ lúc ta bắt đầu tác ý đến đề mục thiền; tay của ta chưa bao giờ được gập lại khi ta bỏ mất đề mục thiền. Vậy mà giờ đây, vào lúc đang nói chuyện với các con, tay ta đã được gập lại khi ta bỏ mất đề mục thiền; do đó, ta đặt tay ấy trở lại vị trí cũ; rồi mới gập tay ấy lại.’ (Các đồ đệ) ‘Lành thay, thưa ngài! (Một vị Tỳ Kheo) nên trở thành vị Tỳ Kheo như vậy.’ Như vậy trong chủ đề này, chính việc không từ bỏ đề mục thiền nên được hiểu là sự triệt tri về phạm vi.   

—–

(i) Vị ấy gập tay lại một cách nhanh chóng, thất niệm; nên đưa tay trở lại vị trí ban đầu trước khi gập, rồi mới thực hiện lại động tác gập tay một cách chậm rãi, từ tốn.

216

♦ abbhantare attā nāma koci samiñjento vā pasārento vā natthi. vuttappakāracittakiriyavāyodhātuvipphārena pana suttakaḍḍhanavasena dāruyantassa hatthapādalaḷanaṃ viya samiñjanapasāraṇaṃ hotīti evaṃ parijānanaṃ panettha asammohasampajaññanti veditabbaṃ.

Không có bất kỳ người gập lại, người duỗi ra nào – tức bản ngã ở bên trong. Sự gập lại và sự duỗi ra xảy ra do sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động từ tâm theo cách thức đã được nói (ở trên) giống như sự chơi đùa bằng tay chân của cỗ máy bằng gỗ(i) dựa vào việc kéo bằng sợi dây. Trong chủ đề này, sự thấu biết như vậy nên được hiểu là sự triệt tri về tính sáng suốt.

—–

(i) Chẳng hạn như con rối.

217

♦ saṅghāṭipattacīvaradhāraṇeti ettha saṅghāṭicīvarānaṃ nivāsanapārupanavasena pattassa bhikkhāpaṭiggahaṇādivasena paribhogo dhāraṇaṃ nāma. tattha saṅghāṭicīvaradhāraṇe tāva nivāsetvā pārupitvā ca piṇḍāya carato āmisalābho “sītassa paṭighātāyā”tiādinā nayena bhagavatā vuttappakāroyeva ca attho attho nāma. tassa vasena sātthakasampajaññaṃ veditabbaṃ.

[Trong lúc mang y Tăng Già Lê, y thượng hạ và bát], trong chủ đề này, [sự mang – dhāraṇa] là [sự sử dụng – paribhoga] theo nghĩa nhận vật thực vân vân bằng bát và mặc, quấn y Tăng Già Lê, y thượng hạ. Trong chủ đề đó, trong lúc mang y Tăng Già Lê, y thượng hạ và bát; sự đạt được vật chất(i) đối với (vị Tỳ Kheo) đi khất thực sau khi đã mặc, quấn y có lợi ích theo phương thức là ‘nhằm khắc chế sự lạnh’ vân vân và theo chính đường lối đã được nói bởi Đức Thế Tôn(ii). Sự triệt tri về tính hữu ích nên được hiểu theo phương diện đó.

—–

(i) Tức tứ vật dụng.

(ii) Việc đạt được vật chất chỉ có lợi ích cho vị Tỳ Kheo trong việc khắc chế cái nóng, cái lạnh… hỗ trợ những điều kiện cần thiết cho việc tu tập mà thôi.

218

♦ uṇhapakatikassa pana dubbalassa ca cīvaraṃ sukhumaṃ sappāyaṃ. sītālukassa ghanaṃ dupaṭṭaṃ. viparītaṃ asappāyaṃ. yassa kassaci jiṇṇaṃ asappāyameva. aggaḷādidāne hissa taṃ palibodhakaraṃ hoti. tathā paṭṭuṇṇadukūlādibhedaṃ lobhanīyacīvaraṃ. tādisañhi araññe ekakassa nivāsantarāyakaraṃ jīvitantarāyakaraṃ vāpi hoti. nippariyāyena pana yaṃ nimittakammādimicchājīvavasena uppannaṃ, yañcassa sevamānassa akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti, taṃ asappāyaṃ. viparītaṃ sappāyaṃ. tassa vasenettha sappāyasampajaññaṃ, kammaṭṭhānāvijahanavaseneva ca gocarasampajaññaṃ veditabbaṃ.

Y mịn thì phù hợp cho người có thể trạng nóng(i) và cả người yếu sức. Y dày, có 2 lớp thì phù hợp cho người nhạy cảm với cái lạnh. (Việc chọn y) nghịch lại (với nguyên tắc đó) thì không phù hợp. Y cũ rách thì hoàn toàn không phù hợp cho bất kỳ vị nào. Bởi vì nó (tấm y cũ rách) là thứ gây trở ngại cho vị ấy về việc khâu vá vân vân(ii). Tương tự(ii) là loại y gợi lòng tham gồm y bằng lụa, y bằng len, y bằng sợi đay thượng hạng vân vân. Bởi vì loại y như vậy là thứ gây trở ngại cho mạng sống và sự ăn mặc của vị (Tỳ Kheo) độc cư trong rừng. Tấm y nào sinh lên do tà mạng như nghề xem bói vân vân thì tấm y đó chắc chắn không phù hợp; và trong khi vị ấy sử dụng tấm y nào, các bất thiện pháp tăng trưởng, các thiện pháp suy giảm thì tấm y đó chắc chắn không phù hợp. Điều ngược lại (với điều đó) là phù hợp. Ở đây, sự triệt tri về tính phù hợp nên được hiểu theo thể thức đó; còn sự triệt tri về phạm vi nên được hiểu theo chính thể thức là sự không bỏ mất đề mục thiền(iii).

—–

(i) Tức thân nhiệt nóng.

(ii) Tức cũng gây trở ngại.

(iii) Tức trong khi sử dụng một bộ y nào đó, vị ấy không bỏ mất đề mục thiền thì lúc đó vị ấy có sự triệt tri về phạm vi.

219

♦ abbhantare attā nāma koci cīvaraṃ pārupanto natthi. vuttappakāracittakiriyavāyodhātuvipphāreneva pana cīvarapārupanaṃ hoti. tattha cīvarampi acetanaṃ, kāyopi acetano. cīvaraṃ na jānāti “mayā kāyo pāruto”ti. kāyopi na jānāti “ahaṃ cīvarena pāruto”ti, dhātuyova dhātusamūhaṃ paṭicchādenti paṭapilotikāya potthakarūpapaṭicchādane viya. tasmā neva sundaraṃ cīvaraṃ labhitvā somanassaṃ kātabbaṃ, na asundaraṃ labhitvā domanassaṃ. nāgavammikacetiyarukkhādīsu hi keci mālāgandhadhūmavatthādīhi sakkāraṃ karonti, keci gūthamuttakaddamadaṇḍasatthappahārādīhi asakkāraṃ, na te nāgavammikarukkhādayo somanassaṃ vā domanassaṃ vā karonti; evameva neva sundaraṃ cīvaraṃ labhitvā somanassaṃ kātabbaṃ, na asundaraṃ labhitvā domanassanti evaṃ pavattapaṭisaṅkhānavasena panettha asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ.

Không có bất kỳ người quấn y nào – tức bản ngã ở bên trong. Mà tiến trình quấn y tồn tại do sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động từ tâm theo cách đã được nói trên. Trong chủ đề này, tấm y thì vô tri, sắc thân cũng vô tri. Tấm y không biết rằng ‘Sắc thân được quấn bởi ta.’ Còn sắc thân cũng không biết rằng ‘Ta được quấn bởi tấm y.’ Chỉ những yếu tố bao bọc một khối yếu tố(i) giống như sự bao bọc một hình nhân bằng mảnh vải. Do đó, khi đạt được tấm y tốt, người ta hoàn toàn không nên vui mừng; khi đạt đạt được tấm y không tốt, người ta không nên buồn phiền. Bởi vì một số người tôn kính đối với những nơi như cội cây, đền tháp, tổ kiến có rắn mang bành vân vân bằng vòng hoa, hương thơm, vải vóc vân vân. Một số người không tôn kính đối với những nơi đó thông qua phân, nước tiểu, bùn đất, việc đánh đập bằng dao, gậy vân vân(ii). Những sự vật như cội cây, tổ kiến có rắn mang bành vân vân thì không vui mừng cũng không buồn phiền (khi được tôn kính hay bất tôn kính). Tương tự như vậy, khi đạt được tấm y tốt, người ta hoàn toàn không nên vui mừng; khi đạt đạt được tấm y không tốt, người ta không nên buồn phiền. Trong chủ đề này, sự triệt tri về tính sáng suốt nên được hiểu theo phương thức là sự cân nhắc diễn ra như vậy(iii).

—–

(i) Tức về mặt chân đế, tấm y chỉ là những yếu tố, bao bọc lấy thân của vị Tỳ Kheo – vốn cũng chỉ là một khối các yếu tố hợp thành.

(ii) Một số người tôn kính những nơi đó thì mang lễ vật đến tôn thờ; một số người không tôn kính thì thải phân, nước tiểu… tại đó, mang dao gậy đến đạp đổ những nơi đó.

(iii) Tức vị Tỳ Kheo dùng y nên cân nhắc rằng y và sắc thân chỉ là các yếu tố, không nên vui mừng hay buồn phiền như được giải thích ở trên.

220

♦ pattadhāraṇepi pattaṃ sahasāva aggahetvā imaṃ gahetvā piṇḍāya caramāno bhikkhaṃ labhissāmīti

evaṃ pattagahaṇapaccayā paṭilabhitabbātthavasena sātthakasampajaññaṃ veditabbaṃ.

Và trong khi mang bát, sự triệt tri về tính hữu ích nên được hiểu theo lợi ích nên được đạt đến dựa vào việc cầm bát như vầy ‘Ta sẽ nhận vật thực trong khi du hành khất thực bằng cách cầm cái bát này thật từ tốn.’(i)

—–

(i) Khi mang bát, vị Tỳ Kheo nên nghĩ đến lợi ích có được khi cầm bát một cách từ tốn: tạo tư thế trang nghiêm, xứng phẩm cách vị Tỳ Kheo; cầm bát được chắc chắn không rơi đổ…

221

♦ kisadubbalasarīrassa pana garu patto asappāyo. yassa kassaci catupañcagaṇḍikāhato dubbisodhanīyo asappāyova. duddhotapatto hi na vaṭṭati, taṃ dhovantasseva cassa palibodho hoti. maṇivaṇṇapatto pana lobhanīyo cīvare vuttanayeneva asappāyo. nimittakammādivasena laddho pana yañcassa sevamānassa akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti, ayaṃ ekantāsappāyova. viparīto sappāyo. tassa vasenettha sappāyasampajaññaṃ, kammaṭṭhānāvijahanavaseneva ca gocarasampajaññaṃ veditabbaṃ.

Bát nặng thì không phù hợp cho người có thân hình gầy yếu. Bát bị thủng 4, 5 chỗ và khó được chùi rửa thì hoàn toàn không phù hợp cho bất kỳ vị nào. Bởi vì bát khó được chùi rửa thì không phù hợp; và có sự trở ngại cho chính vị chùi rửa chiếc bát ấy. Còn bát có màu sắc như pha lê – vốn gợi lòng tham – thì không phù hợp thể theo chính cách thức đã được nói trong phần nói về y. Bát được đạt được dựa vào nghề bói toán vân vân thì chắc chắn hoàn toàn không phù hợp; và trong khi vị ấy sử dụng chiếc bát nào, các bất thiện pháp tăng trưởng, các thiện pháp suy giảm, thì bát đó chắc chắn hoàn toàn không phù hợp. Điều ngược lại (với điều đó) thì phù hợp. Ở đây, sự triệt tri về tính phù hợp nên được hiểu theo thể thức đó; còn sự triệt tri về phạm vi nên được hiểu theo chính thể thức là sự không bỏ mất đề mục thiền(i).

—–

(i) Tức trong khi sử dụng chiếc bát nào đó, vị ấy không bỏ mất đề mục thiền thì lúc đó vị ấy có sự triệt tri về phạm vi.

222

♦ abbhantare attā nāma koci pattaṃ gaṇhanto natthi. vuttappakāracittakiriyavāyodhātuvipphāreneva pana pattaggahaṇaṃ nāma hoti. tattha pattopi acetano, hatthāpi acetanā. patto na jānāti “ahaṃ hatthehi gahito”ti. hatthāpi na jānanti “patto amhehi gahito”ti. dhātuyova dhātusamūhaṃ gaṇhanti saṇḍāsena aggivaṇṇapattaggahaṇe viyāti evaṃ pavattapaṭisaṅkhānavasenettha asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ.

Không có bất kỳ người cầm bát nào – tức bản ngã ở bên trong. Mà tiến trình cầm bát tồn tại do sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động từ tâm theo cách đã được nói trên. Trong chủ đề này, cái bát thì vô tri, đôi tay cũng vô tri. Cái bát không biết rằng ‘Ta được cầm bởi đôi tay.’ Còn đôi tay cũng không biết rằng ‘Cái bát được cầm bởi chúng ta.’ Chỉ những yếu tố cầm nắm một khối yếu tố(i) giống như việc cầm nắm cái bát (nóng) như lửa bằng cái kềm. Trong chủ đề này, sự triệt tri về tính sáng suốt nên được hiểu theo phương thức là sự cân nhắc diễn ra như vậy.

—–

(i) Tức về mặt chân đế, đôi tay chỉ gồm những yếu tố hợp thành, cầm nắm cái bát – vốn cũng được hợp thành từ các yếu tố.

223

♦ apica yathā chinnahatthapāde vaṇamukhehi paggharitapubbalohitakimikule nīlamakkhikasamparikiṇṇe anāthasālāyaṃ nipanne anāthamanusse disvā dayālukā purisā tesaṃ vaṇapaṭṭacoḷakāni ceva kapālādīhi ca bhesajjāni upanāmenti. tattha coḷakānipi kesañci saṇhāni, kesañci thūlāni pāpuṇanti. bhesajjakapālakānipi kesañci susaṇṭhānāni, kesañci dussaṇṭhānāni pāpuṇanti, na te tattha sumanā vā dummanā vā honti. vaṇappaṭicchādanamatteneva hi coḷakena bhesajjapaṭiggahaṇamatteneva ca kapālakena tesamattho, evameva yo bhikkhu vaṇacoḷakaṃ viya cīvaraṃ, bhesajjakapālakaṃ viya pattaṃ, kapāle bhesajjamiva ca patte laddhaṃ bhikkhaṃ sallakkheti. ayaṃ saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe asammohasampajaññena uttamasampajānakārīti veditabbo.

Và giống như: sau khi nhìn thấy những người không chỗ nương tựa có chân tay bị cắt đứt, đang nằm ở ngôi nhà dành cho người không chỗ nương tựa, (những người ấy) bị bu lấy bởi những con ruồi đen, có dòi, máu, mủ chảy ra từ miệng những vết thương; những kẻ thương cảm bèn mang thuốc bằng những cái bát đựng thuốc hoặc mang những mảnh vải băng vết thương cho họ. Khi đó, một số người có được những mảnh vải (băng vết thương) mịn; một số người có được những mảnh vải (băng vết thương) thô. Một số người có được những cái bát đựng thuốc có hình dáng đẹp; một số người có được những cái bát đựng thuốc có hình dáng xấu. Khi đó, họ không vui cũng không buồn. Bởi vì lợi ích đến cho họ bởi chiếc bát – vốn chỉ là vật đựng thuốc – và bởi mảnh vải – vốn chỉ là vật băng vết thương(i). Cũng giống như vậy, vị Tỳ Kheo nào suy xét tấm y giống như mảnh vải băng vết thương, cái bát giống như chiếc bát đựng thuốc và vật thực được đạt được ở trong cái bát giống như món thuốc ở trong chiếc bát (đựng thuốc); thì vị Tỳ Kheo đó là người thực hành sự tỉnh giác tối thượng trong việc mang y Tăng Già Lê, y thượng hạ và bát bằng sự triệt tri về tính sáng suốt. Điều đó nên được hiểu như vậy.  

—–

(i) Họ chỉ cần thuốc, không quan tâm bát đẹp xấu; họ cần vết thương được băng bó, không quan tâm vải mịn thô.

224

♦ asitādīsu asiteti piṇḍapātabhojane. pīteti yāguādipāne. khāyiteti piṭṭhakhajjakādikhādane. sāyiteti madhuphāṇitādisāyane. tattha “neva davāyā”tiādinā nayena vutto aṭṭhavidhopi attho attho nāma. tassa vasena sātthakasampajaññaṃ veditabbaṃ. lūkhapaṇītatittamadhurādīsu pana yena bhojanena yassa aphāsu hoti, taṃ tassa asappāyaṃ. yaṃ pana nimittakammādivasena paṭiladdhaṃ, yañcassa bhuñjato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti, taṃ ekantāsappāyameva. viparītaṃ sappāyaṃ. tassa vasenettha sappāyasampajaññaṃ, kammaṭṭhānāvijahanavaseneva ca gocarasampajaññaṃ veditabbaṃ.

Về những cụm từ ‘trong lúc ăn’ vân vân: [trong lúc ăn], tức trong bữa ăn đồ khất thực. [Trong lúc uống], tức trong lúc húp cháo vân vân. [Trong lúc nhai], tức trong lúc nhai thịt, bột vân vân. [Trong lúc nếm], tức trong lúc nếm mật ong, đường vân vân. Tại đó, mục đích của từng (hành vi) có 8 thứ, được nói theo cách thức: ‘không vì niềm vui’ vân vân. Sự triệt tri về tính hữu ích nên được hiểu theo thể thức đó. Và trong số những món ăn ngọt, đắng, tế, thô vân vân: do món ăn nào, vị Tỳ Kheo có sự không thoải mái; thì món ăn đó là không phù hợp cho vị ấy. Còn món ăn nào được đạt được do nghề bói toán vân vân; thì món ăn ấy chắc chắn hoàn toàn không phù hợp (cho vị ấy). Và trong khi vị ấy thọ dụng món ăn nào, các bất thiện pháp tăng trưởng, các thiện pháp suy giảm; thì món ăn ấy chắc chắn hoàn toàn không phù hợp (cho vị ấy). Điều ngược lại (với điều trên) thì phù hợp. Ở đây, sự triệt tri về tính phù hợp nên được hiểu theo thể thức đó; còn sự triệt tri về phạm vi nên được hiểu theo chính thể thức là sự không bỏ mất đề mục thiền(i).

—–

(i) Tức khi dùng bữa ăn, nếu vị Tỳ Kheo không quên mất đề mục thiền thì khi đó vị ấy có sự triệt tri về phạm vi.

225

♦ abbhantare attā nāma koci bhuñjako natthi, vuttappakāracittakiriyavāyodhātuvipphāravaseneva pana pattapaṭiggahaṇaṃ nāma hoti. cittakiriyavāyodhātuvipphāreneva hatthassa patte otāraṇaṃ nāma hoti. cittakiriyavāyodhātuvipphāreneva ālopakaraṇaṃ ālopauddharaṇaṃ mukhavivaraṇañca hoti. na koci kuñcikāya yantakena ca hanukaṭṭhīni vivarati, cittakiriyavāyodhātuvipphāreneva ālopassa mukhe ṭhapanaṃ, uparidantānaṃ musalakiccasādhanaṃ, heṭṭhādantānaṃ udukkhalakiccasādhanaṃ, jivhāya hatthakiccasādhanañca hoti.

Không có bất kỳ người thọ dụng (vật thực) nào – tức bản ngã ở bên trong. Mà tiến trình lấy bát tồn tại do chính sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động từ tâm theo cách đã được nói trên. Tiến trình hạ tay xuống bát tồn tại do chính sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động từ tâm. Tiến trình vo (thức ăn), tiến trình đưa (thức ăn) lên và tiến trình mở miệng tồn tại do chính sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động từ tâm. Không (có) ai dùng chìa khoá hay cái chốt mở bộ xương hàm; mà tiến trình đặt miếng ăn vào miệng tồn tại do chính sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động từ tâm. Tiến trình thực hiện chức năng như cái chày của hàm răng trên, tiến trình thực hiện chức năng như cái cối của hàm răng dưới và tiến trình thực hiện chức năng như bàn tay của lưỡi tồn tại do chính sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động từ tâm.

226

♦ iti taṃ tattha aggajivhāya tanukakheḷo mūlajivhāya bahalakheḷo makkheti. taṃ heṭṭhādantaudukkhale jivhāhatthaparivattitaṃ kheḷaudakatemitaṃ uparidantamusalasañcuṇṇitaṃ koci kaṭacchunā vā dabbiyā vā antopavesento nāma natthi, vāyodhātuyāva pavisati. paviṭṭhaṃ paviṭṭhaṃ koci palālasantharaṃ katvā dhārento nāma natthi, vāyodhātuvaseneva tiṭṭhati. ṭhitaṃ ṭhitaṃ koci uddhanaṃ katvā aggiṃ jāletvā pacanto nāma natthi, tejodhātuyāva paccati. pakkaṃ pakkaṃ koci daṇḍena vā yaṭṭhiyā vā bahi nīhārako nāma natthi, vāyodhātuyeva nīharati.

Như vậy, tại đó, nước bọt mỏng ở đầu lưỡi, nước bọt dày(i) ở gốc lưỡi thấm vào miếng ăn. Miếng ăn đó bị nghiền bởi cái chày là hàm răng trên, bị thấm ướt bởi nước bọt, bị nhào trộn bởi bàn tay là cái lưỡi tại cái cối là hàm răng dưới. Không có bất kỳ người nào đưa (thức ăn) đi vào bên trong bằng cái muỗng hay cái môi. Nó đi vào dựa vào yếu tố gió. Không có bất kỳ người nào mang từng miếng ăn đi vào (miệng) bằng cách làm một tấm nệm rơm (để chở miếng ăn). Miếng ăn tồn tại dựa vào chính yếu tố gió. Không có bất kỳ người nào nấu từng miếng ăn bằng cách làm lò và nhóm lửa. Miếng ăn được nấu dựa vào chính yếu tố gió. Không có bất kỳ người nào thải từng miếng phân ra ngoài bằng gậy hay bằng cây. Chính yếu tố gió thải (nó). 

—–

(i) [Nước bọt mỏng – tanukakheḷa], [nước bọt dày – bahalakheḷa]: không rõ ý nghĩa về mặt y học hiện đại.

227

♦ iti vāyodhātu atiharati ca vītiharati ca dhāreti ca parivatteti ca sañcuṇṇeti visoseti ca nīharati ca. pathavīdhātu dhāreti ca parivatteti ca sañcuṇṇeti ca visoseti ca. āpodhātu sineheti ca allattañca anupāleti. tejodhātu antopaviṭṭhaṃ paripāceti. ākāsadhātu añjaso hoti. viññāṇadhātu tattha tattha sammāpayogamanvāya ābhujatīti evaṃpavattapaṭisaṅkhānavasenettha asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ.

Như vậy, yếu tố gió mang đến, mang đi, chuyên chở, nhào trộn, nghiền, phá nát và đào thải. Yếu tố đất chuyên chở, nhào trộn, nghiền và phá nát. Yếu tố nước thấm ướt và duy trì trạng thái ẩm. Yếu tố lửa làm chín miếng ăn đã đi vào bên trong. Yếu tố hư không là con đường(i). Yếu tố thức cân nhắc từng thời điểm bằng cách tuân theo phương thức tiến hành chân chánh. Trong chủ đề này, sự triệt tri về tính sáng suốt nên được hiểu theo phương thức là sự cân nhắc diễn ra như vậy.

—–

(i) Hư không là con đường vì miếng ăn – và vật chất nói chung – chỉ có thể di chuyển qua những nơi không có chướng ngại, không có vật nào choáng không gian – gây cản trở việc di chuyển.

228

♦ apica gamanato pariyesanato paribhogato āsayato nidhānato aparipakkato paripakkato phalato nissandato sammakkhaṇatoti evaṃ dasavidhapaṭikūlabhāvapaccavekkhaṇatopettha asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ. vitthārakathā panettha visuddhimagge āhārapaṭikūlasaññāniddesato gahetabbā.

Hơn nữa, trong chủ đề này, sự triệt tri về tính sáng suốt nên được hiểu theo phương thức là sự cân nhắc trạng thái không dễ chịu gồm 10 loại như vầy:

(1) Trạng thái di chuyển(i).

(2) Trạng thái tìm kiếm (thức ăn).

(3) Trạng thái thọ dụng (thức ăn).

(4) Trạng thái chứa đựng (chất thải như mật, dãi, mủ, máu).

(5) Trạng thái dạ dày.

(6) Trạng thái chưa được tiêu hoá đầy đủ.

(7) Trạng thái được tiêu hoá đầy đủ.

(8) Trạng thái kết quả (của việc thọ thực).

(9) Trạng thái rỉ chảy (chất thải).

(10) Trạng thái vấy bẩn.

Và trong chủ đề này, bài giảng chi tiết mô tả về tưởng không dễ chịu đối với vật thực nên được nắm bắt trong bộ Thanh Tịnh Đạo.

—–

(i) Phải di chuyển để tìm vật thực…

229

♦ uccārapassāvakammeti uccārassa ca passāvassa ca karaṇe. tattha pattakāle uccārapassāvaṃ akarontassa sakalasarīrato sedā muccanti, akkhīni bhamanti, cittaṃ na ekaggaṃ hoti, aññe ca rogā uppajjanti. karontassa pana sabbaṃ taṃ na hotīti ayamettha attho. tassa vasena sātthakasampajaññaṃ veditabbaṃ. aṭṭhāne uccārapassāvaṃ karontassa pana āpatti hoti, ayaso vaḍḍhati, jīvitantarāyo hoti. patirūpe ṭhāne karontassa sabbaṃ taṃ na hotīti idamettha sappāyaṃ. tassa vasena sappāyasampajaññaṃ, kammaṭṭhānāvijahanavaseneva ca gocarasampajaññaṃ veditabbaṃ.

[Trong lúc đại tiện, tiểu tiện], tức trong khi thực hiện việc đại tiện, tiểu tiện. Trong chủ đề này: khi thời điểm đến mà vị ấy không thực hiện việc đại tiện, tiểu tiện, thì mồ hôi túa ra từ toàn thân vị ấy; đôi mắt vị ấy quay cuồng; tâm vị ấy không chuyên nhất; và các loại bệnh khác sinh lên (cho vị ấy). Còn khi thời điểm đến mà vị ấy thực hiện việc đại tiện, tiểu tiện; thì tất cả những điều đó không phát sinh (cho vị ấy). Đó là ý nghĩa trong chủ đề này. Sự triệt tri về tính hữu ích nên được hiểu theo thể thức đó. Và khi vị ấy thực hiện việc đại tiện, tiểu tiện ở nơi không phù hợp, thì có sự vi phạm (của vị ấy); tiếng xấu tăng trưởng (cho vị ấy); sự trở ngại trong đời sống phát sinh cho vị ấy. Khi vị ấy thực hiện việc đại tiện, tiểu tiện ở nơi phù hợp; thì tất cả những điều đó không phát sinh (cho vị ấy). Đó là sự phù hợp trong chủ đề này. Sự triệt tri về tính phù hợp nên được hiểu theo thể thức đó; còn sự triệt tri về phạm vi nên được hiểu theo chính thể thức là sự không bỏ mất đề mục thiền.

230

♦ abbhantare attā nāma koci uccārapassāvaṃ karonto natthi. cittakiriyavāyodhātuvipphāreneva pana uccārapassāvakammaṃ hoti. yathā pana pakke gaṇḍe gaṇḍabhedena pubbalohitaṃ akāmatāya nikkhamati, yathā ca atibharitā udakabhājanā udakaṃ akāmatāya nikkhamati, evaṃ pakkāsayamuttavatthīsu sannicitā uccārapassāvā vāyuvegasamuppīḷitā akāmatāyapi nikkhamanti. so panāyaṃ evaṃ nikkhamanto uccārapassāvo neva tassa bhikkhuno attano hoti, na parassa. kevalaṃ sarīranissandova hoti. yathā kiṃ? yathā udakakumbhato purāṇaudakaṃ chaḍḍentassa neva taṃ attano hoti, na paresaṃ. kevalaṃ paṭijagganamattameva hoti. evaṃpavattapaṭisaṅkhānavasenettha asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ.

Không có bất kỳ người thực hiện việc đại tiện, tiểu tiện nào – tức bản ngã ở bên trong. Mà tiến trình thực hiện đại tiện tiểu tiện tồn tại do chính sự lan toả của yếu tố gió bởi tác động từ tâm. Giống như khi một cái mụt nhọt đã chín muồi, do sự vỡ mụt nhọt đó, máu và mủ chảy ra không do sự cố ý(i). Hoặc giống như nước chảy ra từ một cái bình nước quá đầy không do sự cố ý. Cũng vậy, phân và nước tiểu được tích tụ trong bụng và bọng đái chảy ra do bị ép mạnh bởi lực của gió, chứ không do sự cố ý. Mà chính phân và nước tiểu chảy ra như vậy không thuộc về bản thân vị Tỳ Kheo đó, cũng không thuộc về người khác. Nó chỉ là chất rỉ chảy từ cơ thể. Theo cách thức nào? Giống như một người đổ đi nước cũ từ bình đựng nước; nước đó không thuộc về bản thân người ấy, cũng không thuộc về những người khác. Nó chỉ là một phần của việc dọn dẹp mà thôi. Trong chủ đề này, sự triệt tri về tính sáng suốt nên được hiểu theo phương thức là sự cân nhắc diễn ra như vậy.

—–

(i) Khi mụt nhọt vỡ, thì máu và mủ tự nhiên chảy ra, không do ý muốn của bất kỳ ai. Đó chỉ là quy luật tự nhiên.

231

♦ gatādīsu gateti gamane. ṭhiteti ṭhāne. nisinneti nisajjāya. sutteti sayane. jāgariteti jāgaraṇe. bhāsiteti kathane. tuṇhībhāveti akathane. “gacchanto vā gacchāmīti pajānāti, ṭhito vā ṭhitomhīti pajānāti, nisinno vā nisinnomhīti pajānāti, sayāno vā sayānomhīti pajānātī”ti imasmiñhi ṭhāne addhānairiyāpathā kathitā. “abhikkante paṭikkante ālokite vilokite samiñjite pasārite”ti imasmiṃ majjhimā. “gate ṭhite nisinne sutte jāgarite”ti idha pana khuddakacuṇṇikairiyāpathā kathitā. tasmā etesupi vuttanayeneva sampajānakāritā veditabbā.

Ở những cụm từ [trong khi đi vân vân]: [trong khi đi – gata] tức [trong tiến trình di chuyển – gamana]. [Trong khi đứng – ṭhita] tức [trong tiến trình đứng – ṭhāna]. [Trong khi ngồi – nisinna] tức [trong tiến trình ngồi – nisajjā]. [Trong khi ngủ – sutta] tức [trong tiến trình ngủ – sayana]. [Trong khi thức  – jāgarita] tức [trong tiến trình thức – jāgaraṇa]. [Trong khi nói – bhāsita] tức [trong tiến trình nói – kathana]. [Trong khi im lặng – tuṇhībhāva] tức [trong tiến trình im lặng – akathana]. ‘Trong khi đang đi, vị ấy rõ biết rằng ‘Ta đang đi.’ Trong khi đang đứng, vị ấy rõ biết rằng ‘Ta đang đứng.’ Trong khi đang ngồi, vị ấy rõ biết rằng ‘Ta đang ngồi.’ Trong khi đang ngủ, vị ấy rõ biết rằng ‘Ta đang ngủ.’’ Quả thực, ở đoạn kinh đó, những tư thế mang tính kéo dài đã được nói đến. ‘Trong khi di chuyển tới, trong khi di chuyển lui, trong khi nhìn tới, trong khi nhìn xéo, trong khi gập lại, trong khi duỗi ra’; ở đoạn kinh đó, những tư thế trung bình đã được nói đến. ‘Trong khi đi, trong khi đứng, trong khi ngồi, trong khi ngủ, trong khi thức’; còn ở đoạn kinh này, những tư thế ngắn, nhanh đã được nói đến(i). Do đó, việc thực hành sự tỉnh giác nên được hiểu theo chính cách thức được nói ở những đoạn chú giải đó.

—–

(i) Sự phân biệt ở đây là về độ dài thời gian diễn ra tư thế. Cùng là hành động ‘đi’, nhưng có thể đi một hành trình dài, hoặc đi tí chút.

232

♦ tipiṭakamahāsīvatthero panāha — yo ciraṃ gantvā vā caṅkamitvā vā aparabhāge ṭhito iti paṭisañcikkhati “caṅkamanakāle pavattā rūpārūpadhammā ettheva niruddhā”ti, ayaṃ gate sampajānakārī nāma. yo sajjhāyaṃ vā karonto pañhaṃ vā vissajjento kammaṭṭhānaṃ vā manasikaronto ciraṃ ṭhatvā aparabhāge nisinno iti paṭisañcikkhati “ṭhitakāle pavattā rūpārūpadhammā ettheva niruddhā”ti, ayaṃ ṭhite sampajānakārī nāma. yo sajjhāyādikaraṇavaseneva ciraṃ nisīditvā aparabhāge nipanno iti paṭisañcikkhati “nisinnakāle pavattā rūpārūpadhammā ettheva niruddhā”ti, ayaṃ nisinne sampajānakārī nāma. yo pana nipannako sajjhāyaṃ vā karonto kammaṭṭhānaṃ vā manasikaronto niddaṃ okkamitvā aparabhāge vuṭṭhāya iti paṭisañcikkhati “sayanakāle pavattā rūpārūpadhammā ettheva niruddhā”ti, ayaṃ sutte jāgarite ca sampajānakārī nāma. kiriyamayacittānañhi appavattaṃ suttaṃ nāma, pavattaṃ jāgaritaṃ nāmāti. yo pana bhāsamāno “ayaṃ saddo nāma oṭṭhe ca paṭicca dante ca jivhañca tāluñca paṭicca cittassa tadanurūpaṃ payogaṃ paṭicca jāyatī”ti sato sampajāno bhāsati, ciraṃ vā pana kālaṃ sajjhāyaṃ vā katvā dhammaṃ vā kathetvā kammaṭṭhānaṃ vā parivattetvā pañhaṃ vā vissajjetvā aparabhāge tuṇhībhūto iti paṭisañcikkhati “bhāsitakāle uppannā rūpārūpadhammā ettheva niruddhā”ti, ayaṃ bhāsite sampajānakārī nāma. yo tuṇhībhūto ciraṃ dhammaṃ vā kammaṭṭhānaṃ vā manasikatvā aparabhāge iti paṭisañcikkhati “tuṇhībhūtakāle pavattā rūpārūpadhammā ettheva niruddhā, upādārūpapavattiyā sati bhāsati nāma, asati tuṇhī bhavati nāmā”ti, ayaṃ tuṇhībhāve sampajānakārī nāmāti.

Và trưởng lão Tipiṭaka Mahāsīva đã nói rằng: ‘Người nào sau khi đi hay đi qua lại một thời gian dài, kế đó đứng lại, rồi suy xét rằng ‘Những sắc & phi sắc pháp diễn tiến trong thời gian đi qua lại đã hoại diệt ngay lúc đó’; thì người đó được gọi là người thực hành sự tỉnh giác trong lúc đi.’ ‘Người nào trong khi học tập, trả lời câu hỏi, hay tác ý đến đề mục thiền đã đứng một thời gian dài, kế đó ngồi xuống, rồi suy xét rằng ‘Những sắc & phi sắc pháp diễn tiến trong thời gian đứng đã hoại diệt ngay lúc đó’; thì người đó được gọi là người thực hành sự tỉnh giác trong lúc đứng.’ ‘Người nào đã ngồi xuống một thời gian dài để học vân vân, kế đó nằm xuống, rồi suy xét rằng ‘Những sắc & phi sắc pháp diễn tiến trong thời gian ngồi đã hoại diệt ngay lúc đó’; thì người đó được gọi là người thực hành sự tỉnh giác trong lúc ngồi.’ ‘Người nào nằm trong khi học tập hay tác ý đến đề mục thiền, rồi đi vào giấc ngủ; kế đó thức dậy, rồi suy xét rằng ‘Những sắc & phi sắc pháp diễn tiến trong thời gian ngủ đã hoại diệt ngay lúc đó’; thì người đó được gọi là người thực hành sự tỉnh giác trong lúc ngủ và thức.’ Bởi vì sự ngủ là sự không diễn tiến những tâm được tạo ra từ hành động(i); sự thức là sự diễn tiến những tâm được tạo ra từ hành động. ‘Còn người nào trong khi nói, suy xét rằng ‘Âm thanh này được sinh ra dựa vào đôi môi, dựa vào bộ răng, lưỡi và vòm họng, dựa vào hành vi của tâm phù hợp với âm thanh ấy’; thì người đó nói một cách có niệm, có tỉnh giác.’ ‘Còn người nào học tập, thuyết pháp, tụng đề mục thiền(ii), hay trả lời câu hỏi suốt một thời gian dài; kế đó im lặng, rồi suy xét rằng ‘Những sắc & phi sắc pháp sinh lên trong thời gian nói đã hoại diệt ngay lúc đó’; thì người đó được gọi là người thực hành sự tỉnh giác trong lúc nói.’ ‘Người nào tác ý đến pháp hay đề mục thiền một cách im lặng suốt một thời gian dài; rồi kế đó, suy xét rằng ‘Những sắc & phi sắc pháp diễn tiến trong thời gian im lặng đã hoại diệt ngay lúc đó; do sự diễn tiến của sắc y sinh, vị ấy nói; do sự không diễn tiến của sắc y sinh, vị ấy im lặng ’; thì người đó được gọi là người thực hành sự tỉnh giác trong lúc im lặng.’

—–

(i) Hành động ở đây hiểu là các hành vi về thân và khẩu: đi, đứng, cử động tứ chi, cười, nói… Những tâm đi kèm với các hành vi đó được gọi là tâm được tạo ra từ hành động.

(ii) Chẳng hạn: tụng ‘Buddho’, ‘Buddho’…

233

♦ tayidaṃ mahāsīvattherena vuttaṃ asammohadhuraṃ imasmiṃ satipaṭṭhānasutte adhippetaṃ. sāmaññaphale pana sabbampi catubbidhaṃ sampajaññaṃ labbhati. tasmā visesato ettha asammohasampajaññasseva vasena sampajānakāritā veditabbā. sampajānakārī sampajānakārīti ca sabbapadesu satisampayuttasseva sampajaññassa vasenattho veditabbo. vibhaṅgappakaraṇe pana, “sato sampajāno abhikkamati, sato sampajāno paṭikkamatī”ti (vibha. 523) evametāni padāni vibhattāneva.

Chính điều được nói bởi trưởng lão Mahāsīva được hàm ý là phận sự (triệt tri) về tính sáng suốt trong bài kinh Satipaṭṭhāna này. Thế nhưng trong bài kinh Sāmaññaphala, toàn bộ 4 loại triệt tri cũng xuất hiện. Do đó, ở đây, sự thực hành tỉnh giác nên được hiểu một cách đặc thù theo chính thể thức là sự triệt tri về tính sáng suốt(i). Đối với mỗi cụm từ [người thực hành sự tỉnh giác – sampajānakārī], ở mọi câu kinh, ý nghĩa của nó nên được hiểu theo thể thức là sự triệt tri hiệp hành với niệm. Còn trong bộ Vibhaṅgappakaraṇa, những cụm từ ấy lại được giải thích rằng ‘Vị ấy đi tới một cách có niệm, có tỉnh giác; vị ấy đi lui một cách có niệm, có tỉnh giác.’ (vibha. 523).

—–

(i) Trong bài kinh Sāmaññaphala – một bài kinh không chuyên về chủ đề tu tập 4 Niệm Xứ – cũng đề cập đến cả 4 loại tỉnh giác ở một mức độ nào đó. Do đó, bài kinh Satipaṭṭhāna này – vốn chuyên cho việc tu tập 4 Niệm Xứ – phải nói được những nội dung đặc biệt, đặc sắc hơn bài kinh Sāmaññaphala về chủ đề Tỉnh Giác mới hợp lẽ. Những nội dung đặc sắc ấy thuộc về loại Tỉnh Giác thứ 4: Sự Triệt Tri Về Tính Sáng Suốt.

234

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ catusampajaññapariggahaṇena attano vā kāye, parassa vā kāye, kālena vā attano, kālena vā parassa kāye kāyānupassī viharati. idha samudayavayadhammānupassītiādīsu rūpakkhandhasseva samudayo ca vayo ca nīharitabbo. sesaṃ vuttasadisameva.

[Bên trong như vậy], tức vị ấy sống quán thân nơi thân của bản thân mình dựa vào sự nắm bắt 4 sự triệt tri như vậy; hoặc vị ấy sống quán thân nơi thân của người khác dựa vào sự nắm bắt 4 sự triệt tri như vậy; hoặc vị ấy sống quán thân nơi thân của bản thân mình vào lúc này, quán thân nơi thân của người khác vào lúc khác, dựa vào sự nắm bắt 4 sự triệt tri như vậy. Ở đây, ở những cụm từ như [quán tính chất sinh lên và diệt đi], tính chất sinh lên và tính chất diệt đi của chính sắc uẩn nên được hiểu. (Nội dung) còn lại cũng giống như chính (nội dung) đã được nói đó.

235

♦ idha catusampajaññapariggāhikā sati dukkhasaccaṃ, tassā samuṭṭhāpikā purimataṇhā samudayasaccaṃ, ubhinnaṃ appavatti nirodhasaccaṃ, vuttappakāro ariyamaggo maggasaccaṃ.

evaṃ catusaccavasena ussakkitvā nibbutiṃ pāpuṇātīti idamekassa catusampajaññapariggāhakassa bhikkhuno vasena yāva arahattā niyyānamukhanti.

♦ catusampajaññapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

Ở đây, niệm nắm bắt 4 loại triệt tri là sự thật về khổ; tham ái trước đó làm khởi sinh nó là sự thật về nguồn gốc của khổ; sự không diễn tiến của cả 2 là sự thật về sự diệt (khổ); con đường cao thượng theo phương thức đã được nói trên là sự thật về con đường (dẫn tới diệt khổ).

Sau khi nỗ lực dựa theo 4 sự thật như vậy, vị ấy đạt đến an tịnh. Đó là sự khởi đầu của việc xuất ly cho đến trạng thái A La Hán của một vị Tỳ Kheo nắm bắt 4 loại triệt tri.

Sự giải thích phần nói về 4 loại Triệt Tri được hoàn thành.

236

♦ 110. evaṃ catusampajaññavasena kāyānupassanaṃ vibhajitvā idāni paṭikūlamanasikāravasena vibhajituṃ puna caparantiādimāha. tattha imameva kāyantiādīsu yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ sabbākārena vitthārato visuddhimagge kāyagatāsatikammaṭṭhāne vuttaṃ. ubhatomukhāti heṭṭhā ca upari cāti dvīhi mukhehi yuttā. nānāvihitassāti nānāvidhassa.

Sau khi giảng rõ phép quán thân dựa theo thể thức 4 loại triệt tri như vậy; giờ đây, Đức Phật đã nói ‘và thêm nữa’ vân vân nhằm giảng rõ phép quán thân dựa theo thể thức tác ý đến sự ghê tởm. Tại đoạn kinh đó, ở những cụm từ [chính thân này] vân vân, điều gì nên được nói (về ý nghĩa của những cụm từ đó), thì tất cả những điều đó đã được nói một cách chi tiết theo đủ mọi phương diện trong phần đề mục niệm thân trong bộ Thanh Tịnh Đạo. [Có miệng ở cả 2 (đầu)], tức: được nối liền với 2 cái miệng – tức (miệng) trên và (miệng) dưới. [Có nhiều chủng loại – nānāvihita], tức: [đa dạng chủng loại – nānāvidha].

237

♦ idaṃ panettha opammasaṃsandanaṃ — ubhatomukhā putoḷi viya hi cātumahābhūtiko kāyo, tattha missetvā pakkhittanānāvidhadhaññaṃ viya kesādayo dvattiṃsākārā, cakkhumā puriso viya yogāvacaro, tassa taṃ putoḷiṃ muñcitvā paccavekkhato nānāvidhadhaññassa pākaṭakālo viya yogino dvattiṃsākārassa vibhūtākāro veditabbo.

Và ở đây, đây là cách áp dụng ví dụ ấy: cái bao có miệng ở 2 (đầu) quả giống như thân có 4 đại. Ngũ cốc đa dạng chủng loại được đặt vào đó (trong bao) theo cách trộn lẫn giống như 32 thể trược như tóc vân vân. Người có mắt giống như hành giả; người ấy mở cái bao đó ra, rồi trong khi người ấy quán xét, thời điểm hiện ra của ngũ cốc đa dạng chủng loại (cho người ấy) nên được hiểu theo lối là sự hiển hiện của 32 thể trược cho hành giả. 

238

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ kesādipariggahaṇena attano vā kāye, parassa vā kāye, kālena vā attano, kālena vā parassa kāye kāyānupassī viharati, ito paraṃ vuttanayameva. kevalañhi idha dvattiṃsākārapariggāhikā sati dukkhasaccanti evaṃ yojanaṃ katvā niyyānamukhaṃ veditabbaṃ. sesaṃ purimasadisamevāti.

♦ paṭikūlamanasikārapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

[Bên trong như vậy], tức vị ấy sống quán thân nơi thân của bản thân mình bằng cách nắm bắt tóc vân vân như vậy; hoặc vị ấy sống quán thân nơi thân của người khác bằng cách nắm bắt tóc vân vân như vậy; hoặc vị ấy sống quán thân nơi thân của bản thân mình vào lúc này, quán thân nơi thân của người khác vào lúc khác bằng cách nắm bắt tóc vân vân như vậy. (Đoạn kinh) kế đến cũng theo chính phương pháp (giải thích) đã được nói trên. ‘Ở đây, quả thực, niệm ghi nhận toàn bộ 32 thể trược là sự thật về khổ.’ Sau khi giải thích như vậy, thì sự khởi đầu của việc xuất ly nên được hiểu. Phần còn lại cũng giống hệt như phần trước đó.

Sự giải thích phần nói về sự tác ý đến sự ghê tởm được hoàn thành.

239

♦ 111. evaṃ paṭikūlamanasikāravasena kāyānupassanaṃ vibhajitvā idāni dhātumanasikāravasena vibhajituṃ puna caparantiādimāha. tatrāyaṃ opammasaṃsandanena saddhiṃ atthavaṇṇanā —

yathā koci goghātako vā tasseva vā bhattavetanabhato antevāsiko gāviṃ vadhitvā vinivijjhitvā catasso disā gatānaṃ mahāpathānaṃ vemajjhaṭṭhānasaṅkhāte catumahāpathe koṭṭhāsaṃ koṭṭhāsaṃ katvā nisinno assa, evameva bhikkhu catunnaṃ iriyāpathānaṃ yena kenaci ākārena ṭhitattā yathāṭhitaṃ, yathāṭhitattā ca yathāpaṇihitaṃ kāyaṃ — “atthi imasmiṃ kāye pathavīdhātu … pe … vāyodhātū”ti evaṃ paccavekkhati.

Sau khi giảng rõ phép quán thân dựa theo thể thức tác ý đến sự ghê tởm như vậy; giờ đây, Đức Phật đã nói ‘và thêm nữa’ vân vân nhằm giảng rõ phép quán thân dựa theo thể thức tác ý đến yếu tố. Tại đoạn kinh đó, đây là sự giải thích ý nghĩa cùng với cách áp dụng ví dụ:

Giống như một người giết bò hay học trò của chính người ấy – kẻ phục vụ (đổi lấy) thực phẩm và tiền công(i) – đâm và giết một con bò; chia thành từng phần; rồi ngồi ở chỗ 4 đại lộ – (chỗ ấy) được gọi là giao điểm – các đại lộ hướng về 4 phương(ii). Cũng như vậy, vị Tỳ Kheo suy xét về thân theo một tư thế bất kỳ trong 4 tư thế dựa theo trạng thái (của thân), dựa theo cách thân được định hướng, rằng: ‘Trong thân này, có yếu tố đất… có yếu tố gió.’

—–

(i) Tức người học trò ấy phục vụ người thầy vừa để học việc vừa để đổi lấy thực phẩm và tiền lương.

(ii) 4 đại lộ này hướng về 4 phương: Đông, Tây, Nam, Bắc.

240

♦ kiṃ vuttaṃ hoti —  

yathā goghātakassa gāviṃ posentassāpi āghātanaṃ āharantassāpi āharitvā tattha bandhitvā ṭhapentassāpi vadhentassāpi vadhitaṃ mataṃ passantassāpi tāvadeva gāvīti saññā na antaradhāyati, yāva naṃ padāletvā bīlaso na vibhajati. vibhajitvā nisinnassa pana gāvīti saññā antaradhāyati, maṃsasaññā pavattati, nāssa evaṃ hoti “ahaṃ gāviṃ vikkiṇāmi, ime gāviṃ harantī”ti. atha khvassa “ahaṃ maṃsaṃ vikkiṇāmi, ime maṃsaṃ haranti”cceva hoti, evameva imassāpi bhikkhuno pubbe bālaputhujjanakāle gihibhūtassāpi pabbajitassāpi tāvadeva sattoti vā puggaloti vā saññā na antaradhāyati, yāva imameva kāyaṃ yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ ghanavinibbhogaṃ katvā dhātuso na paccavekkhati. dhātuso paccavekkhato panassa sattasaññā antaradhāyati, dhātuvaseneva cittaṃ santiṭṭhati.

tenāha bhagavā — “imameva kāyaṃ yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ dhātuso paccavekkhati, atthi imasmiṃ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātūti. seyyathāpi, bhikkhave, dakkho goghātako vā … pe … vāyodhātū”ti.

Điều đã được nói là gì(i)?

Giống như người giết bò nuôi dưỡng con bò, mang (nó) tới lò mổ; sau khi mang (nó) tới, cột (nó) tại đó; chuẩn bị, giết (nó) và nhìn thấy con vật bị giết đã chết; cho tới khi ấy, tưởng ‘con bò’ của vị ấy vẫn chưa biến mất; vì vị ấy chưa mổ nó ra và phân chia xác nó thành những tảng(ii). Nhưng khi đã phân chia xác nó và ngồi (ở giao lộ), thì tưởng ‘con bò’ của vị ấy biến mất; tưởng ‘đống thịt’ diễn tiến cho vị ấy(iii). (Suy nghĩ này) không tồn tại cho vị ấy – rằng ‘Ta bán con bò; họ (khách hàng) mang đi con bò.’ Mà chính (suy nghĩ này) tồn tại cho vị ấy ‘Ta bán thịt; họ (khách hàng) mang thịt đi.’ Cũng tương tự, vào giai đoạn làm thường nhân ngu muội trước kia – dù vị Tỳ Kheo ấy (lúc đó) là cư sĩ hay bậc xuất gia – thì trong khi ấy, tưởng ‘chúng sinh’ hay tưởng ‘con người’ của vị ấy vẫn chưa biến mất; vì vị ấy chưa phá vỡ tưởng về khối và suy xét thông qua các yếu tố về chính thân này dựa theo trạng thái (của thân), dựa theo cách thân được định hướng. Còn khi vị ấy suy xét (về thân) thông qua các yếu tố, thì tưởng ‘chúng sinh‘ của vị ấy biến mất; tâm vị ấy đứng vững nhờ chính phương thức (suy xét thông qua) các yếu tố. Do đó, Đức Thế Tôn đã nói rằng: ‘Vị ấy suy xét thông qua các yếu tố về chính thân này dựa theo trạng thái (của thân), dựa theo cách thân được định hướng, rằng: ‘Trong thân này, có yếu tố đất, có yếu tố nước, có yếu tố lửa, có yếu tố gió.’ Giống như, này các Tỳ Kheo! Người giết bò khéo léo hay… yếu tố gió.’

—–

(i) Điều đã được nói có ý nghĩa gì?

(ii) Tức chia thân xác con bò thành thịt, mỡ, da, nội tạng…

(iii) Vị ấy không còn nhận thức thân xác đó là ‘con bò’ nữa, mà chỉ là ‘đống thịt’ mà thôi.

241

♦ goghātako viya hi yogī, gāvīti saññā viya sattasaññā, catumahāpatho viya catuiriyāpatho, bīlaso vibhajitvā nisinnabhāvo viya dhātuso paccavekkhaṇanti ayamettha pāḷivaṇṇanā, kammaṭṭhānakathā pana visuddhimagge vitthāritā.

Quả thật, người giết bò giống như vị hành giả; tưởng ‘con bò’ giống như tưởng ‘chúng sinh’; 4 đại lộ giống như 4 tư thế; trạng thái ngồi (của người giết bò) sau khi chia (xác con bò) thành những tảng giống như sự suy xét (của vị Tỳ Kheo) thông qua các yếu tố. Trong chủ đề này, đó là sự giải thích văn bản (chánh tạng); phần nói về đề mục thiền đã được giảng giải trong bộ Thanh Tịnh Đạo.

242

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ catudhātupariggahaṇena attano vā kāye, parassa vā kāye, kālena vā attano, kālena vā parassa kāye kāyānupassī viharati. ito paraṃ vuttanayameva. kevalañhi idha catudhātupariggāhikā sati dukkhasaccanti evaṃ yojanaṃ katvā niyyānamukhaṃ veditabbaṃ. sesaṃ purimasadisamevāti.

♦ dhātumanasikārapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

[Bên trong như vậy], tức vị ấy sống quán thân nơi thân của bản thân mình bằng cách nắm bắt 4 yếu tố như vậy; hoặc vị ấy sống quán thân nơi thân của người khác bằng cách nắm bắt 4 yếu tố như vậy; hoặc vị ấy sống quán thân nơi thân của bản thân mình vào lúc này, quán thân nơi thân của người khác vào lúc khác bằng cách nắm bắt 4 yếu tố như vậy. (Đoạn kinh) kế đến cũng theo chính phương pháp (giải thích) đã được nói trên. ‘Ở đây, quả thực, niệm ghi nhận toàn bộ 4 yếu tố là sự thật về khổ.’ Sau khi giải thích như vậy, thì sự khởi đầu của việc xuất ly nên được hiểu. Phần còn lại cũng giống hệt như phần trước đó.

Sự giải thích phần nói về tác ý đến yếu tố được hoàn thành.

243

♦ 112. evaṃ dhātumanasikāravasena kāyānupassanaṃ vibhajitvā idāni navahi sivathikapabbehi vibhajituṃ, puna caparantiādimāha. tattha seyyathāpi passeyyāti yathā passeyya. sarīranti matasarīraṃ. sivathikāya chaḍḍītanti susāne apaviddhaṃ. ekāhaṃ matassa assāti ekāhamataṃ. dvīhaṃ matassa assāti dvīhamataṃ. tīhaṃ matassa assāti tīhamataṃ. bhastā viya vāyunā uddhaṃ jīvitapariyādānā yathānukkamaṃ samuggatena sūnabhāvena uddhumātattā uddhumātakaṃ. vinīlaṃ vuccati viparibhinnavaṇṇaṃ. vilīnameva vinīlakaṃ. paṭikūlattā vā kucchitaṃ vinīlanti vinīlakaṃ. maṃsussadaṭṭhānesu rattavaṇṇassa pubbasannicayaṭṭhānesu setavaṇṇassa yebhuyyena ca nīlavaṇṇassa nīlaṭṭhānesu nīlasāṭakapārutasseva chavasarīrassetaṃ adhivacanaṃ. paribhinnaṭṭhānehi navahi vā vaṇamukhehi visandamānaṃ pubbaṃ vipubbaṃ. vipubbameva vipubbakaṃ, paṭikūlattā vā kucchitaṃ vipubbanti vipubbakaṃ. vipubbakaṃ jātaṃ tathābhāvaṃ gatanti vipubbakajātaṃ.

Sau khi giảng rõ phép quán thân dựa theo thể thức tác ý đến yếu tố như vậy; giờ đây, Đức Phật đã nói ‘và thêm nữa’ vân vân nhằm giảng rõ (phép quán thân) thông qua 9 đoạn kinh (nói về) nghĩa địa. Ở đó, [giống như (một người nào đó) thấy – seyyathāpi passeyya] tức [như (một người nào đó) thấy – yathā passeyya]. [Xác – sarīra] tức [xác chết – matasarīra]. [Bị quăng vào nghĩa địa – sivathikāya chaḍḍītaṃ] tức [bị ném vào nghĩa trang – susāne apaviddhaṃ]. [Đã chết một ngày – ekāhamata] tức: xác đó đã chết một ngày. [Đã chết 2 ngày – dvīhamata] tức: xác đó đã chết 2 ngày. [Đã chết 3 ngày – tīhamata] tức: xác đó đã chết 3 ngày. [Trương phồng – uddhumātaka] do trạng thái trương phồng bởi bản chất trương lên, bởi sự phình lên theo trình tự của quá trình phân huỷ sự sống, giống như cái túi da phồng lên bởi gió. [Trạng thái có màu da bị huỷ hoại] được gọi là [(có) màu xanh nhợt]. [Có màu xanh nhợt – vinīlaka] chính là [phân huỷ – vilīna]. Hoặc [có màu xanh nhợt – vinīlaka] là [phân huỷ – vilīna], [kinh tởm – kucchita] do trạng thái ghê tởm. Đó là tên gọi của xác chết có màu đỏ ở những chỗ nhiều thịt, có màu trắng ở những chỗ tích chứa mủ, và có màu gần như xanh ở những chỗ xanh xạm giống như được quấn bằng tấm vải xanh. Mưng mủ là (hiện tượng) mủ chảy ra từ 9 chỗ hở (của cơ thể) hoặc từ những miệng vết thương. [Có sự mưng mủ – vipubbaka] chính là [mưng mủ – vipubba]. Hoặc [có sự mưng mủ – vipubbaka] là [mưng mủ – vipubba], [kinh tởm – kucchita] do trạng thái ghê tởm. [Trở nên mưng mủ – vipubbakajāta] là đi đến trạng thái đó (mưng mủ), trở nên mưng mủ.  

244

♦ so imameva kāyanti so bhikkhu imaṃ attano kāyaṃ tena kāyena saddhiṃ ñāṇena upasaṃharati upaneti. kathaṃ? ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatītoti. idaṃ vuttaṃ hoti — āyu, usmā, viññāṇanti imesaṃ tiṇṇaṃ dhammānaṃ atthitāya ayaṃ kāyo ṭhānagamanādikhamo hoti imesaṃ pana vigamā ayampi evaṃdhammo evaṃpūtikasabhāvoyeva, evaṃbhāvī evaṃuddhumātādibhedo bhavissati, evaṃanatīto evaṃuddhumātādibhāvaṃ anatikkantoti.

[Vị ấy… chính thân này] tức: vị Tỳ Kheo ấy so sánh, đối chiếu chính thân của mình với thân đó (xác chết) bằng trí. Như thế nào? Thân này có tính chất như vậy, có trạng thái như vậy, không vượt qua (điều kiện) như vậy. Điều này đã được nói: thân này có thể đi, đứng vân vân do sự tồn tại của 3 yếu tố này: sự sống, nhiệt và thức. Và do sự thiếu vắng các yếu tố đó, thân này có tính chất như vậy, có chính trạng thái thối rữa như vậy. [Có trạng thái như vậy – evaṃbhāvī] tức: (thân này) sẽ trở thành thứ trương phồng vân vân như vậy. [Không vượt qua (điều kiện) như vậy – evaṃanatīta] tức: không vượt quá điều kiện trương phồng vân vân như vậy.

245

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ uddhumātādipariggahaṇena attano vā kāye, parassa vā kāye, kālena vā attano, kālena vā parassa kāye kāyānupassī viharati.

[Bên trong như vậy], tức vị ấy sống quán thân nơi thân của bản thân mình bằng cách nắm bắt tính chất trương phồng vân vân như vậy; hoặc vị ấy sống quán thân nơi thân của người khác bằng cách nắm bắt tính chất trương phồng vân vân như vậy; hoặc vị ấy sống quán thân nơi thân của bản thân mình vào lúc này, quán thân nơi thân của người khác vào lúc khác bằng cách nắm bắt tính chất trương phồng vân vân như vậy.

246

♦ khajjamānanti udarādīsu nisīditvā udaramaṃsaoṭṭhamaṃsākkhikūṭādīni luñcitvā luñcitvā khādiyamānaṃ. samaṃsalohitanti sesāvasesamaṃsalohitayuttaṃ. nimaṃsalohitamakkhitanti maṃse khīṇepi lohitaṃ na sussati, taṃ sandhāya vuttaṃ “nimaṃsalohitamakkhitan”ti. aññenāti aññena disābhāgena. hatthaṭṭhikanti catusaṭṭhibhedampi hatthaṭṭhikaṃ pāṭiyekkaṃ vippakiṇṇaṃ. pādaṭṭhikādīsupi eseva nayo. terovassikānīti atikkantasaṃvaccharāni. pūtīnīti abbhokāse ṭhitāni vātātapavuṭṭhisamphassena terovassikāneva pūtīni honti. antobhūmigatāni pana cirataraṃ tiṭṭhanti. cuṇṇakajātānīti cuṇṇaṃ cuṇṇaṃ hutvā vippakiṇṇāni. sabbattha so imamevāti vuttanayena khajjamānādīnaṃ vasena yojanā kātabbā.

[Bị ăn – khajjamāna] tức: [bị ăn – khādiyamāna] (bởi chim muông): lũ chim muông ngồi lên bụng vân vân (của tử thi), rồi móc lấy thịt bụng, thịt môi, đỉnh mắt vân vân. [Có thịt và máu] tức: dính thịt và máu còn sót lại. [Vấy máu nhưng không thịt] tức: trong khi thịt đã hết, máu vẫn chưa khô. Do đó, (điều đó) được gọi là ‘vấy máu nhưng không thịt.’ [Ở (nơi) khác] tức: ở hướng khác. [Xương tay], xương tay gồm 64 loại, rải rác phân tán. Ở những đoạn về xương chân vân vân, chính phương pháp (giải thích) đó (cũng nên được áp dụng). [Hơn một năm] tức: vượt quá một năm. [Thối rữa] tức: những phần (thi thể) ở mặt ngoài thì thối rữa do sự tiếp xúc với gió, nhiệt và mưa trong suốt thời gian hơn một năm. Những phần đi vào bên trong đất thì tồn tại lâu hơn. [Trở thành bụi] tức: trở thành cát bụi rồi phân tán. Sự giải thích về ý nghĩa đoạn kinh [bị ăn – khajjamāna] vân vân nên được làm dựa theo phương pháp đã được nói trên: ‘Vị ấy so sánh, đối chiếu chính thân này (của mình)…’ ở mọi chỗ(i).

—–

(i) Tức với mọi đặc điểm nhận thấy ở một xác chết: trương phồng, hôi thối, bị chim muông ăn, tan rã thành cát bụi…; vị Tỳ Kheo đều so sánh với chính thân xác của mình, biết rằng thân xác mình cũng sẽ giống như vậy.

247

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ khajjamānādipariggahaṇena yāva cuṇṇakabhāvā attano vā kāye, parassa vā kāye, kālena vā attano, kālena vā parassa kāye kāyānupassī viharati.

[Bên trong như vậy], tức vị ấy sống quán thân nơi thân của bản thân mình bằng cách nắm bắt tính chất ‘bị ăn’ vân vân cho đến tính chất ‘trở thành bụi’ như vậy; hoặc vị ấy sống quán thân nơi thân của người khác bằng cách nắm bắt tính chất ‘bị ăn’ vân vân cho đến tính chất ‘trở thành bụi’ như vậy; hoặc vị ấy sống quán thân nơi thân của bản thân mình vào lúc này, quán thân nơi thân của người khác vào lúc khác bằng cách nắm bắt tính chất ‘bị ăn’ vân vân cho đến tính chất ‘trở thành bụi’ như vậy.

248

♦ idha pana ṭhatvā navasivathikā samodhānetabbā. “ekāhamataṃ vā”tiādinā nayena vuttā sabbāpi ekā, “kākehi vā khajjamānan”tiādikā ekā, “aṭṭhikasaṅkhalikaṃ samaṃsalohitaṃ nhārusambandhan”ti ekā, “nimaṃsalohitamakkhitaṃ nhārusambandhan”ti ekā, “apagatamaṃsalohitaṃ nhārusambandhan”ti ekā, “aṭṭhikāni apagatasambandhānī”tiādikā ekā, “aṭṭhikāni setāni saṅkhavaṇṇapaṭibhāgānī”ti ekā, “puñjakitāni terovassikānī”ti ekā, “pūtīni cuṇṇakajātānī”ti ekā.

Thế rồi, sau khi dừng lại ở đây, (độc giả) nên xâu chuỗi 9 đoạn kinh nói về nghĩa địa: toàn bộ (các câu kinh) được nói theo trình tự bắt đầu từ ‘đã chết một ngày’ là một (đoạn kinh). Toàn bộ (các câu kinh) được nói theo trình tự bắt đầu từ ‘bị ăn bởi lũ quạ’ là một (đoạn kinh). Toàn bộ (các câu kinh) được nói theo trình tự bắt đầu từ ‘có thịt và máu, có khung xương, được liên kết bởi gân’ là một (đoạn kinh). Toàn bộ (các câu kinh) được nói theo trình tự bắt đầu từ ‘vấy máu nhưng không thịt, được liên kết bởi gân’ là một (đoạn kinh). Toàn bộ (các câu kinh) được nói theo trình tự bắt đầu từ ‘hết thịt và máu, được liên kết bởi gân’ là một (đoạn kinh). Toàn bộ (các câu kinh) được nói theo trình tự bắt đầu từ ‘những khúc xương không còn sự liên kết’ là một (đoạn kinh). Toàn bộ (các câu kinh) được nói theo trình tự bắt đầu từ ‘những khúc xương trắng như màu vỏ sò’ là một (đoạn kinh). Toàn bộ (các câu kinh) được nói theo trình tự bắt đầu từ ‘những khối đã quá một năm’ là một (đoạn kinh). Toàn bộ (các câu kinh) được nói theo trình tự bắt đầu từ ‘thối rữa, trở thành bụi’ là một (đoạn kinh).

249

♦ evaṃ kho, bhikkhaveti idaṃ navasivathikā dassetvā kāyānupassanaṃ niṭṭhapento āha. tattha navasivathikapariggāhikā sati dukkhasaccaṃ, tassā samuṭṭhāpikā purimataṇhā samudayasaccaṃ, ubhinnaṃ appavatti nirodhasaccaṃ, dukkhaparijānano samudayapajahano nirodhārammaṇo ariyamaggo maggasaccaṃ. evaṃ catusaccavaseneva ussakkitvā nibbutiṃ pāpuṇātīti idaṃ navasivathikapariggāhakānaṃ bhikkhūnaṃ yāva arahattā niyyānamukhanti.

♦ navasivathikapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

[Này các Tỳ Kheo!… như vậy], sau khi trình bày 9 (đoạn kinh nói về) nghĩa địa, Đức Phật đã nói câu này để kết thúc phần quán thân. Ở đó, niệm nắm bắt 9 (loại quán tử thi) ở nghĩa địa là sự thật về khổ. Tham ái trước đó làm khởi sinh nó là sự thật về nguồn gốc của khổ. Sự không diễn tiến của cả 2 là sự thật về sự diệt (khổ). Con đường cao thượng có đối tượng là sự diệt (khổ); thấu biết khổ; từ bỏ nguồn gốc (của khổ) chính là sự thật về con đường (dẫn tới diệt khổ). Sau khi nỗ lực dựa theo 4 sự thật như vậy, vị ấy đạt đến an tịnh. Đó là sự khởi đầu của việc xuất ly cho đến trạng thái A La Hán của các vị Tỳ Kheo tận tuỵ theo 9 (loại quán tử thi) ở nghĩa địa.

Sự giải thích 9 phần nói về (quán tử thi) ở nghĩa địa được hoàn thành.

250

♦ ettāvatā ca ānāpānapabbaṃ iriyāpathapabbaṃ catusampajaññapabbaṃ paṭikūlamanasikārapabbaṃ dhātumanasikārapabbaṃ navasivathikapabbānīti cuddasapabbā kāyānupassanā niṭṭhitā hoti.

♦ tattha ānāpānapabbaṃ paṭikūlamanasikārapabbanti imāneva dve appanākammaṭṭhānāni. sivathikānaṃ pana ādīnavānupassanāvasena vuttattā sesāni dvādasāpi upacārakammaṭṭhānānevāti.

♦ kāyānupassanā niṭṭhitā.

Cho đến đây, sự quán thân – gồm 14 phần: phần hơi thở ra vô, phần oai nghi, phần về 4 loại triệt tri, phần về tác ý đến sự ghê tởm, phần về tác ý đến yếu tố, 9 phần về (quán tử thi) ở nghĩa địa – được hoàn thành.

Trong chủ đề này, chỉ 2 phần này – phần về hơi thở ra vô và phần về tác ý đến sự ghê tởm – là những đề mục thiền dẫn đến an chỉ định. 12 phần còn lại – theo cách trình bày dựa theo phương diện quán sát tính chất nguy hiểm (của các tử thi) ở nghĩa địa – chỉ là những đề mục thiền dẫn đến cận định.

(Phần nói về) quán thân được hoàn thành.

251

♦ 113. evaṃ bhagavā cuddasavidhena kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ kathetvā idāni navavidhena vedanānupassanaṃ kathetuṃ kathañca, bhikkhavetiādimāha. tattha sukhaṃ vedananti kāyikaṃ vā cetasikaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno “ahaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī”ti pajānātīti attho. tattha kāmaṃ uttānaseyyakāpi dārakā thaññapivanādikāle sukhaṃ vedayamānā “sukhaṃ vedayāmā”ti pajānanti, na panetaṃ evarūpaṃ jānanaṃ sandhāya vuttaṃ. evarūpaṃ jānanaṃ hi sattūpaladdhiṃ na jahati, sattasaññaṃ na ugghāṭeti, kammaṭṭhānaṃ vā satipaṭṭhānabhāvanā vā na hoti. imassa pana bhikkhuno jānanaṃ sattūpaladdhiṃ jahati, sattasaññaṃ ugghāṭeti, kammaṭṭhānaṃ ceva satipaṭṭhānabhāvanā ca hoti. idañhi “ko vedayati, kassa vedanā, kiṃ kāraṇā vedanā”ti evaṃ sampajānavediyanaṃ sandhāya vuttaṃ.

Sau khi thuyết giảng sự thiết lập niệm dựa theo phương pháp quán thân gồm 14 loại như vậy; giờ đây, Đức Thế Tôn đã nói [Này các Tỳ Kheo, như thế nào] vân vân nhằm thuyết giảng phương pháp quán thọ gồm 9 loại. Trong chủ đề này, [lạc thọ] tức: trong khi cảm thọ lạc thọ thuộc về thân hay thuộc về tâm, vị Tỳ Kheo rõ biết rằng ‘Ta đang cảm thọ lạc thọ.’ Ý nghĩa là như vậy. Trong chủ đề này, chắc chắn những đứa bé còn nằm dựa lưng (nằm ngửa), vào thời điểm bú vú mẹ vân vân, chúng cảm thọ lạc và biết rằng ‘Chúng ta đang cảm thọ lạc’; thế nhưng, điều đã được nói đó (quán lạc thọ) không liên quan đến cái biết như vậy. Bởi vì cái biết như vậy không từ bỏ quan niệm về chúng sinh, không bứng gốc ngã tưởng; không có đề mục thiền hay sự tu tập/phát triển sự lập niệm (cho chúng sinh có cái biết đó). Còn cái biết của vị Tỳ Kheo đó thì từ bỏ quan niệm về chúng sinh, bứng gốc ngã tưởng; có đề mục thiền và sự tu tập/phát triển sự lập niệm (cho vị Tỳ Kheo đó). Bởi vì điều đó được nói liên quan đến việc cảm thọ một cách tỉnh giác rằng ‘Ai cảm thọ? Thọ của ai? Thọ tồn tại do nguyên nhân gì?’

252

♦ tattha ko vedayatīti na koci satto vā puggalo vā vedayati. kassa vedanāti na kassaci sattassa vā puggalassa vā vedanā. kiṃ kāraṇā vedanāti vatthuārammaṇāva panassa vedanā. tasmā esa evaṃ pajānāti — “taṃ taṃ sukhādīnaṃ vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā vedanāva vedayati. taṃ pana vedanāpavattiṃ upādāya ‘ahaṃ vedayāmī’ti vohāramattaṃ hotī”ti. evaṃ vedanāva vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā vedanāva vedayatīti sallakkhento esa “sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī”ti pajānātīti veditabbo. cittalapabbate aññataro thero viya. thero kira aphāsukakāle balavavedanāya nitthunanto aparāparaṃ parivattati. tameko daharo āha “kataraṃ vo, bhante, ṭhānaṃ rujjatī”ti. āvuso, pāṭiyekkaṃ rujjanaṭṭhānaṃ nāma natthi, vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā vedanāva vedayatīti. evaṃ jānanakālato paṭṭhāya adhivāsetuṃ vaṭṭati no, bhanteti. adhivāsemi āvusoti. adhivāsanā, bhante, seyyāti. thero adhivāsesi. tato vāto yāva hadayā phālesi, mañcake antāni rāsikatāni ahesuṃ. thero daharassa dassesi “vaṭṭatāvuso, ettakā adhivāsanā”ti. daharo tuṇhī ahosi. thero vīriyasamataṃ yojetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇitvā samasīsī hutvā parinibbāyi.

Trong chủ đề này: [Ai cảm thọ?], không phải bất kỳ chúng sinh hay bất kỳ người nào cảm thọ. [Thọ của ai?], thọ không phải của bất kỳ chúng sinh hay bất kỳ người nào. [Thọ tồn tại do nguyên nhân gì?], thọ tồn tại cho vị ấy do đối tượng là vật nào đó(i). Do đó, vị ấy rõ biết rằng ‘Chính thọ cảm thọ(ii) dựa trên đối tượng là vật nào đó – thuộc về lạc, khổ, phi lạc phi khổ.’ Dựa trên sự diễn tiến của thọ đó, ý nghĩ/câu nói ‘Tôi đang cảm thọ’ chỉ mang tính quy ước mà thôi. Vị Tỳ Kheo ấy rõ biết rằng ‘Ta đang cảm thọ lạc thọ’ theo phương thức suy xét rằng ‘Chính thọ cảm thọ dựa trên đối tượng là vật nào đó như vậy.’ Điều đó nên được hiểu như vậy(iii). Giống như một trưởng lão nọ ở Cittalapabbata. Quả thật, vào lúc bệnh, vị trưởng lão ấy rên rĩ do các thọ khốc liệt và lăn qua lăn lại. Một (vị Tỳ Kheo) trẻ đã nói với vị ấy rằng: ‘Thưa ngài! Chỗ nào gây đau cho ngài?’ (Trưởng lão): ‘Này ông! Không có một chỗ đau đớn tách biệt nào. Chính thọ cảm thọ dựa vào đối tượng là vật nào đó.’ (Vị Tỳ Kheo): ‘Kể từ lúc biết như vậy, chúng ta nên nhẫn chịu (thọ đau đớn), thưa ngài!’ (Trưởng lão): ‘Ta đang nhẫn chịu, này ông!’ (Vị Tỳ Kheo): ‘Thưa ngài! Sự nhẫn chịu là tối hảo.’ Vị trưởng lão ấy đã nhẫn chịu. Sau đó, gió đã cắt xé đến tim (của vị trưởng lão)(iv), những khúc ruột (của vị ấy) đã trở thành đống ở trên giường(v). Vị trưởng lão đã chỉ cho vị Tỳ Kheo trẻ rằng ‘Này ông! Sự nhẫn chịu đến như thế đủ chứ?’ Vị Tỳ Kheo trẻ im lặng. Vị trưởng lão khơi dậy sự cân bằng trong tinh tấn, đạt đến trạng thái A La Hán cùng tuệ phân tích, trở thành vị đồng tận(vi), rồi tịch diệt.

—–

(i) Vật ở đây là đối tượng cho các giác quan: hình ảnh, âm thanh…

(ii) [Thọ – vedanā] là danh từ; từ [cảm thọ – vedayati] là động từ. Chính thọ cảm thọ – chứ không có người nào, chúng sinh nào cảm thọ.

(iii) Không có người, không có chúng sinh nào cảm thọ. Vị Tỳ Kheo có thể nói theo lối quy ước ‘Ta/tôi đang cảm thọ lạc thọ’, nhưng trong thâm tâm, vị ấy biết cảm thọ chỉ là một quá trình: chính thọ cảm thọ mà thôi.

(iv) Đây là lối giải thích bệnh học thời xưa ở Ấn Độ.

(v) Vị ấy đổ ruột ra giường.

(vi) [Đồng tận]: tức vị ấy đắc đạo quả A La Hán rồi lập tức chết ngay; vừa tận cùng kiếp sống vừa tận cùng con đường tu chứng.

253

♦ yathā ca sukhaṃ, evaṃ dukkhaṃ … pe … nirāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno “nirāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī”ti pajānāti. iti bhagavā rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā arūpakammaṭṭhānaṃ kathento vedanāvasena kathesi. duvidhañhi kammaṭṭhānaṃ rūpakammaṭṭhānañca arūpakammaṭṭhānañca. rūpapariggaho arūpapariggahotipi etadeva vuccati. tattha bhagavā rūpakammaṭṭhānaṃ kathento saṅkhepamanasikāravasena vā vitthāramanasikāravasena vā catudhātuvavatthānaṃ kathesi. tadubhayampi sabbākārato visuddhimagge dassitameva.

Giống như khi vị Tỳ Kheo cảm thọ lạc thọ, khổ thọ… phi dục phi lạc phi khổ thọ như vậy; vị ấy rõ biết rằng ‘Ta đang cảm thọ phi dục phi lạc phi khổ thọ.’ Sau khi Đức Thế Tôn thuyết về đề mục thiền thuộc nhóm sắc uẩn, Ngài đã nói về thọ nhằm thuyết về đề mục thiền thuộc nhóm phi sắc uẩn như vậy. Bởi vì đề mục thiền có 2 loại: đề mục thiền thuộc nhóm sắc uẩn và đề mục thiền thuộc nhóm phi sắc uẩn. Chính nó (đề mục thiền) cũng được gọi là: sự nắm bắt sắc và sự nắm bắt phi sắc. Trong chủ đề này, khi thuyết về đề mục thiền thuộc nhóm sắc uẩn, Đức Thế Tôn đã thuyết về sự phân tích 4 yếu tố theo cách tác ý tóm lược và theo cách tác ý chi tiết. Và cả 2 cách đó đều đã được trình bày theo mọi phương diện trong bộ Thanh Tịnh Đạo.

254

♦ arūpakammaṭṭhānaṃ pana kathento yebhuyyena vedanāvasena katheti. tividho hi arūpakammaṭṭhāne abhiniveso phassavasena vedanāvasena cittavasenāti. kathaṃ? ekaccassa hi saṃkhittena vā vitthārena vā pariggahite rūpakammaṭṭhāne tasmiṃ ārammaṇe cittacetasikānaṃ paṭhamābhinipāto taṃ ārammaṇaṃ phusanto uppajjamāno phasso pākaṭo hoti. ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ anubhavantī uppajjamānā vedanā pākaṭā hoti. ekaccassa taṃ ārammaṇaṃ pariggahetvā vijānantaṃ uppajjamānaṃ viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti. tattha yassa phasso pākaṭo hoti, sopi “na kevalaṃ phassova uppajjati, tena saddhiṃ tadeva ārammaṇaṃ anubhavamānā vedanāpi uppajjati, sañjānanamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi, vijānanamānaṃ viññāṇampi uppajjatī”ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. yassa vedanā pākaṭā hoti. so “na kevalaṃ vedanāva uppajjati, tāya saddhiṃ tadevārammaṇaṃ phusamāno phassopi uppajjati, sañjānanamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi, vijānanamānaṃ viññāṇampi uppajjatī”ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti. yassa viññāṇaṃ pākaṭaṃ hoti, so “na kevalaṃ viññāṇameva uppajjati, tena saddhiṃ tadevārammaṇaṃ phusamāno phassopi uppajjati, anubhavamānā vedanāpi, sañjānanamānā saññāpi, cetayamānā cetanāpi uppajjatī”ti phassapañcamakeyeva pariggaṇhāti.

Còn để thuyết về đề mục thiền thuộc nhóm phi sắc uẩn, thông thường Ngài nói về thọ. Quả thật, khuynh hướng đối với đề mục thiền thuộc nhóm phi sắc có 3 loại: (khuynh hướng) về xúc, (khuynh hướng) về thọ và (khuynh hướng) về tâm. Như thế nào? Quả thật, khi một đề mục thiền thuộc nhóm sắc uẩn được nắm bắt dù lâu hay mau bởi một (hành giả) nào đó; thì xúc hiển lộ bằng cách sinh lên và xúc chạm đối tượng đó – (xúc ấy) vốn là sự va chạm đầu tiên của tâm và các tâm sở nơi đối tượng đó. Khi một đề mục thiền thuộc nhóm sắc uẩn được nắm bắt dù lâu hay mau bởi một (hành giả) nào đó; thì thọ hiển lộ bằng cách sinh lên và trải nghiệm đối tượng đó. Khi một đề mục thiền thuộc nhóm sắc uẩn được nắm bắt dù lâu hay mau bởi một (hành giả) nào đó; thì thức hiển lộ bằng cách sinh lên và tỏ biết sau khi đã nắm bắt đối tượng đó. Trong chủ đề này, khi xúc của hành giả đó hiển lộ; thì nó không sinh lên đơn độc. Thọ sinh lên cùng với nó và trải nghiệm chính đối tượng đó. Tưởng sinh lên cùng với nó và tri nhận chính đối tượng đó. Tư sinh lên cùng với nó và cố quyết đối với chính đối tượng đó. Thức sinh lên cùng với nó và tỏ biết chính đối tượng đó. Vị ấy nắm bắt chúng (thọ, tưởng, tư, thức) ở nơi xúc – chính là cái thứ 5 như vậy. Khi thọ của hành giả đó hiển lộ; thì nó không sinh lên đơn độc. Xúc sinh lên cùng với nó và xúc chạm chính đối tượng đó. Tưởng sinh lên cùng với nó và tri nhận chính đối tượng đó. Tư sinh lên cùng với nó và cố quyết đối với chính đối tượng đó. Thức sinh lên cùng với nó và tỏ biết chính đối tượng đó. Vị ấy nắm bắt chúng (thọ, tưởng, tư, thức) ở nơi xúc – chính là cái thứ 5 như vậy. Khi thức của hành giả đó hiển lộ; thì nó không sinh lên đơn độc. Xúc sinh lên cùng với nó và xúc chạm chính đối tượng đó. Thọ sinh lên cùng với nó và trải nghiệm chính đối tượng đó. Tưởng sinh lên cùng với nó và tri nhận chính đối tượng đó. Tư sinh lên cùng với nó và cố quyết đối với chính đối tượng đó. Vị ấy nắm bắt chúng (thọ, tưởng, tư, thức) ở nơi xúc – chính là cái thứ 5 như vậy.

255

♦ so “ime phassapañcamakā dhammā kiṃ nissitā”ti upadhārento “vatthuṃ nissitā”ti pajānāti. vatthu nāma karajakāyo, yaṃ sandhāya vuttaṃ “idañca me viññāṇaṃ ettha sitaṃ ettha paṭibaddhan”ti (dī. ni. 1.234,235; ma. ni. 2.252). so atthato bhūtāni ceva upādārūpāni ca. evamettha “vatthu rūpaṃ, phassapañcamakā nāman”ti nāmarūpamattameva passati. rūpaṃ cettha rūpakkhandho, nāmaṃ cattāro arūpino khandhāti pañcakkhandhamattaṃ hoti. nāmarūpavinimuttā hi pañcakkhandhā, pañcakkhandhavinimuttañca nāmarūpaṃ natthi.

Trong khi suy xét ‘Những pháp này – vốn có xúc là cái thứ 5 – thì nương vào cái gì?’, vị ấy rõ biết rằng ‘(Chúng) nương vào sắc vật [vatthu].’ Sắc vật là thân được sinh do nghiệp [karajakāya]; đây là điều được nói liên quan đến chuyện đó: ‘Thức này của ta lệ thuộc vào đây (sắc vật), phụ thuộc vào đây (sắc vật).’ (dī. ni. 1.234,235; ma. ni. 2.252). Về ý nghĩa, nó (sắc vật) chính là các đại và các sắc y sinh. Như vậy, ở đây, vị ấy đang quán chính danh sắc rằng ‘Sắc vật là sắc, (các pháp còn lại) – với xúc là cái thứ 5 – là danh.’ Hoặc ở đây, sắc là sắc uẩn; danh là 4 phi sắc uẩn. (Danh và sắc) chỉ là 5 uẩn. Quả thật, không có 5 uẩn ra ngoài danh sắc và không có danh sắc ra ngoài 5 uẩn.

256

♦ so “ime pañcakkhandhā kiṃ hetukā”ti upaparikkhanto “avijjādihetukā”ti passati. tato paccayo ceva paccayuppannañca idaṃ, añño satto vā puggalo vā natthi, suddhasaṅkhārapuñjamattamevāti sappaccayanāmarūpavasena tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā “aniccaṃ dukkhaṃ anattā”ti sammasanto vicarati.

Trong khi khảo sát ‘5 uẩn này có nhân là gì?’, vị ấy thấy rằng ‘(chúng) có nhân là vô minh.’ Do đó, vị ấy chứng tam tướng dựa vào danh, sắc cùng các nhân của chúng rằng ‘Chỉ có nhân và cái sinh lên do nhân (5 uẩn); không có chúng sinh hay con người nào khác; chỉ có một khối các pháp hữu vi thuần tuý’; vị ấy du hành trong khi thấu tri về tính vô thường, tính khổ, tính vô ngã bằng (sự thực hành) tuần tự Vipassanā.

257

♦ so “ajja ajjā”ti paṭivedhaṃ ākaṅkhamāno tathārūpe divase utusappāya puggalasappāya bhojanasappāya dhammassavanasappāyaṃ labhitvā ekapallaṅkena nisinno vipassanaṃ matthakaṃ pāpetvā arahatte patiṭṭhāti. evaṃ imesampi tiṇṇaṃ janānaṃ yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ kathitaṃ hoti.

Trong khi mong muốn sự thấu đạt rằng ‘Hôm nay (ta sẽ đạt thành quả), hôm nay (ta sẽ đạt thành quả)’; vị ấy đạt được điều kiện thời tiết phù hợp, điều kiện con người phù hợp, điều kiện vật thực phù hợp và điều kiện nghe pháp phù hợp vào một ngày như vậy; (vị ấy) ngồi theo một tư thế kiết già; đạt đến tột đỉnh Vipassanā; và trụ trong trạng thái A La Hán. Đề mục thiền cho 3 loại người này (từ lúc bắt đầu) cho đến trạng thái A La Hán đã được thuyết như vậy.

258

♦ idha pana bhagavā arūpakammaṭṭhānaṃ kathento vedanāvasena kathesi. phassavasena vā hi viññāṇavasena vā kathīyamānaṃ na pākaṭaṃ hoti, andhakāraṃ viya khāyati. vedanāvasena pana pākaṭaṃ hoti. kasmā? vedanānaṃ uppattipākaṭatāya. sukhadukkhavedanānañhi uppatti pākaṭā. yadā sukhaṃ uppajjati, sakalasarīraṃ khobhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ abhisandayamānaṃ satadhotaṃ sappiṃ khādāpayantaṃ viya satapākatelaṃ makkhayamānaṃ viya ghaṭasahassena pariḷāhaṃ nibbāpayamānaṃ viya “aho sukhaṃ aho sukhan”ti vācaṃ nicchārayamānameva uppajjati.

yadā dukkhaṃ uppajjati, sakalasarīraṃ khobhentaṃ maddantaṃ pharamānaṃ abhisandayamānaṃ tattaphālaṃ pavesentaṃ viya vilīnatambalohena āsiñcantaṃ viya sukkhatiṇavanappatimhi araññe dārūkkākalāpaṃ khipamānaṃ viya “aho dukkhaṃ aho dukkhan”ti vippalāpayamānameva uppajjati. iti sukhadukkhavedanānaṃ uppatti pākaṭā hoti.

Và ở đây, nhằm thuyết về đề mục thiền thuộc nhóm phi sắc, Đức Thế Tôn đã thuyết thông qua thọ. Bởi vì khi được thuyết thông qua xúc hay thức, (đề mục thiền thuộc nhóm phi sắc) trở nên không rõ ràng; trở nên tối nghĩa. Còn (khi được thuyết) thông qua thọ, (đề mục thiền thuộc nhóm phi sắc) trở nên rõ ràng. Tại sao? Do tính rõ ràng trong sự sinh lên của các thọ(i). Bởi vì sự sinh lên của lạc thọ và khổ thọ thì rõ ràng(ii). Khi lạc thọ sinh lên và làm toàn thân rúng động, thấm đẫm, tràn ngập, lan tràn toàn thân giống như khiến (người ấy) ăn món bơ đã được thanh lọc 100 lần, giống như khiến (người ấy) xức loại dầu đã được ngâm 100 lần, giống như khiến (người ấy) vốn đang nóng sốt trở nên mát lạnh bằng 1.000 xô nước; nó (lạc thọ) sinh lên và khiến (người ấy) thốt ra lời nói ‘Ôi thật sung sướng, ôi thật sung sướng!’ 

Khi khổ thọ sinh lên và làm toàn thân rúng động, thấm đẫm, tràn ngập, lan tràn toàn thân giống như khiến (người ấy) bước vào một quả cầu sắt nóng, giống như trút (vào người ấy) chất đồng nâu đã được nấu chảy, giống như ném một bó đuốc gỗ vào bụi cây cỏ khô ở trong rừng(iii), nó (khổ thọ) sinh lên và khiến chính (người ấy) than van ‘Ôi thật khổ sở, ôi thật khổ sở!’ Sự sinh lên của các khổ thọ & lạc thọ thì rõ ràng như vậy.

—–

(i) Thọ: cảm giác trên thân hay cảm giác trong tâm (nôm na là cảm xúc) thì dễ nhận thấy, nhận biết đối với đa phần hành giả sơ cơ.

(ii) Tức dễ nhận thấy đối với hành giả sơ cơ.

(iii) Tức so sánh khổ thọ như lửa nung nấu, bùng cháy mãnh liệt.

259

♦ adukkhamasukhā pana duddīpanā andhakārāva avibhūtā. sā sukhadukkhānaṃ apagame sātāsātappaṭikkhepavasena majjhattākārabhūtā adukkhamasukhā vedanāti nayato gaṇhantassa pākaṭā hoti. yathā kiṃ? yathā antarā piṭṭhipāsāṇaṃ ārohitvā palātassa migassa anupathaṃ gacchanto migaluddako piṭṭhipāsāṇassa orabhāgepi parabhāgepi padaṃ disvā majjhe apassantopi “ito āruḷho, ito oruḷho, majjhe piṭṭhipāsāṇe iminā padesena gato bhavissatī”ti nayato jānāti, evaṃ āruḷhaṭṭhāne padaṃ viya hi sukhavedanāya uppatti pākaṭā hoti. oruḷhaṭṭhāne padaṃ viya dukkhavedanāya uppatti pākaṭā hoti. “ito āruyha ito oruyha majjhe evaṃ gato”ti nayato gahaṇaṃ viya sukhadukkhānaṃ apagame sātāsātappaṭikkhepavasena majjhattākārabhūtā adukkhamasukhā vedanāti nayato gaṇhantassa pākaṭā hoti. evaṃ bhagavā paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā pacchā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nibbattetvāva dassesi.

Nhưng phi khổ phi lạc thọ thì lại khó giải thích, tối nghĩa, không rõ ràng. Nó trở nên rõ ràng đối với người nắm bắt (nó) bằng cách ‘(nhớ rằng) phi khổ phi lạc thọ có trạng thái trung tính – tức nghĩa là không đáng ưa cũng không đáng ghét, khác biệt với cả lạc thọ lẫn khổ thọ.’ Như thế nào? Giống như một người thợ săn thú trong khi đi theo lộ trình của một con thú bỏ chạy, (người ấy) leo lên giữa chỏm đá; (người ấy) không nhìn vào chính giữa mà nhìn thấy dấu chân (con thú) ở bên này và bên kia chỏm đá; (người ấy) biết bằng cách ‘(nhận ra) nó đã leo lên từ chỗ này, nó đã leo xuống từ chỗ này, nó có thể đi vào khu vực này ở giữa chỏm đá.’ Quả thật, sự sinh lên của lạc thọ thì rõ ràng giống như dấu chân (của con thú) ở khu vực mà nó leo lên (chỏm đá) như vậy. Sự sinh lên của khổ thọ thì rõ ràng giống như dấu chân (của con thú) ở khu vực mà nó leo xuống (chỏm đá) như vậy. Phi khổ phi lạc thọ trở nên rõ ràng đối với người nắm bắt (nó) bằng cách ‘(nhớ rằng) phi khổ phi lạc thọ có trạng thái trung tính – tức nghĩa là không đáng ưa cũng không đáng ghét, khác biệt với cả lạc thọ lẫn khổ thọ’ giống như việc nắm bắt (dấu chân con thú) bằng cách ‘(nhận ra) nó đã leo lên từ chỗ này, nó đã leo xuống từ chỗ này; nó có thể đi vào chính giữa như vậy.’ Đức Thế Tôn trước tiên thuyết về đề mục thiền thuộc nhóm sắc uẩn; rồi kế đó trình bày đề mục thiền thuộc nhóm phi sắc uẩn bằng cách nói về thọ như vậy.

260

♦ na kevalañca idheva evaṃ dassesi,

cūḷataṇhāsaṅkhaye, mahātaṇhāsaṅkhaye, cūḷavedalle, mahāvedalle, raṭṭhapālasutte, māgaṇḍiyasutte, dhātuvibhaṅge, āneñjasappāye, dīghanikāyamhi mahānidāne, sakkapañhe, mahāsatipaṭṭhāne, saṃyuttamhi cūḷanidānasutte, rukkhopame, parivīmaṃsanasutte, sakale vedanāsaṃyutteti evaṃ anekesu suttesu paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā pacchā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nibbattetvā dassesi. yathā ca tesu, evaṃ imasmimpi satipaṭṭhānasutte paṭhamaṃ rūpakammaṭṭhānaṃ kathetvā pacchā arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nibbattetvā dassesi.

Và Đức Phật không chỉ trình bày như vậy ở mỗi chỗ này mà thôi. Ngài trước tiên thuyết về đề mục thiền thuộc nhóm sắc uẩn; rồi kế đó trình bày đề mục thiền thuộc nhóm phi sắc uẩn bằng cách nói về thọ ở trong nhiều bài kinh như: Cūḷataṇhāsaṅkhaya, Mahātaṇhāsaṅkhaya, Cūḷavedalla, Mahāvedalla, Raṭṭhapālasutta, Māgaṇḍiyasutta, Dhātuvibhaṅga, Āneñjasappāya, Mahānidāna thuộc Trường Bộ, Sakkapañha, Mahāsatipaṭṭhāna, Cūḷanidānasutta thuộc Tương Ưng Bộ, Rukkhopama, Parivīmaṃsanasutta, toàn bộ Vedanāsaṃyutta. Cũng giống như trong các bài kinh đó, trong bài kinh Satipaṭṭhānasutta này, Ngài trước tiên thuyết về đề mục thiền thuộc nhóm sắc uẩn; rồi kế đó trình bày đề mục thiền thuộc nhóm phi sắc uẩn bằng cách nói về thọ như vậy.

261

♦ tattha sukhaṃ vedanantiādīsu ayaṃ aparopi pajānanapariyāyo — sukhaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānātīti sukhavedanākkhaṇe dukkhāya vedanāya abhāvato sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno “sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī”ti pajānāti. tena yā pubbe anubhūtapubbā dukkhā vedanā, tassā idāni abhāvato imissā ca sukhāya vedanāya ito paṭhamaṃ abhāvato vedanā nāma aniccā adhuvā vipariṇāmadhammā, itiha tattha sampajāno hoti.

Ở đó, về các cụm từ [lạc thọ] vân vân: đây là một phương pháp khác cho (việc tu tập/phát triển) sự rõ biết [pajānana]:

[Vị ấy rõ biết rằng ‘Ta đang cảm thọ lạc thọ.’] tức: vào thời điểm (có) lạc thọ; trong khi cảm thọ lạc thọ như là cái nghịch lại với khổ thọ, vị ấy rõ biết rằng ‘Ta đang cảm thọ lạc thọ.’ Dựa theo đó; khi ấy, tại đó, vị ấy tỉnh giác rằng ‘Cái gọi là thọ thì vô thường, không ổn định, có tính chất biến đổi do: cái nào là khổ thọ đã được trải nghiệm trước đó trong thời gian đã qua, thì bây giờ không còn cái đó nữa; và liền trước thời điểm này thì cũng không có lạc thọ này(i).’

—–

(i) Tức lạc thọ tiếp nối khổ thọ. Khi cảm nhận lạc thọ, vị ấy nhận ra trước đó là khổ thọ, bây giờ không còn khổ thọ đó nữa; và bây giờ là lạc thọ, nhưng trước đó không có lạc thọ này. Trước không có mà bây giờ có; bây giờ có mà trước không có – như vậy là vô thường. 

262

♦ vuttampi cetaṃ bhagavatā —

♦ “yasmiṃ aggivessana samaye sukhaṃ vedanaṃ vedeti, neva tasmiṃ samaye dukkhaṃ vedanaṃ vedeti, na adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedeti, sukhaṃyeva tasmiṃ samaye vedanaṃ vedeti, yasmiṃ aggivessana samaye dukkhaṃ … pe … adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedeti, neva tasmiṃ samaye sukhaṃ vedanaṃ vedeti, na dukkhaṃ vedanaṃ vedeti, adukkhamasukhaññeva tasmiṃ samaye vedanaṃ vedeti. sukhāpi kho aggivessana vedanā aniccā saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā. dukkhāpi kho … pe … adukkhamasukhāpi kho aggivessana vedanā aniccā … pe … nirodhadhammā. evaṃ passaṃ aggivessana sutavā ariyasāvako sukhāyapi vedanāya dukkhāyapi vedanāya adukkhamasukhāyapi vedanāya nibbindati, nibbindaṃ virajjati, virāgā vimuccati, vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hoti. ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānātī”ti (ma. ni. 2.205).

Và điều này đã được nói bởi Đức Thế Tôn:

‘Này Aggivessana! Vào lúc nào, người ta cảm nhận lạc thọ; thì vào lúc ấy, người ta không cảm nhận khổ thọ cũng không cảm nhận phi khổ phi lạc thọ; vào lúc ấy, người ta cảm nhận mỗi lạc thọ. Này Aggivessana! Vào lúc nào, người ta cảm nhận khổ thọ… phi khổ phi lạc thọ; thì vào lúc ấy, người ta không cảm nhận lạc thọ cũng không cảm nhận khổ thọ; vào lúc ấy, người ta cảm nhận mỗi phi khổ phi lạc thọ. Này Aggivessana! Lạc thọ là vô thường, được tạo nên từ nhân, sinh lên do nhân duyên, có tính hoại, có tính diệt, có tính tan hoại, có tính hoại diệt. Này Aggivessana! Khổ thọ… phi khổ phi lạc thọ là vô thường… có tính hoại diệt. Này Aggivessana! Vị thánh đệ tử hữu học do thấy như vậy, nhàm chán lạc thọ, khổ thọ và phi khổ phi lạc thọ; do nhàm chán, vị ấy ly tham; do ly tham, vị ấy được giải thoát; khi (vị ấy) đã được giải thoát, trí xuất hiện (cho vị ấy) rằng ‘(Có) sự giải thoát.’ Vị ấy rõ biết rằng ‘Sự sinh đã cạn kiệt; phạm hạnh đã viên mãn; điều nên được làm đã được làm; không còn (sự đi vào) trạng thái như thế nữa.’’ (ma. ni. 2.205).

263

♦ sāmisaṃ vā sukhantiādīsu sāmisā sukhā nāma pañcakāmaguṇāmisanissitā cha gehasitasomanassavedanā. nirāmisā sukhā nāma cha nekkhammasitasomanassavedanā. sāmisā dukkhā nāma cha gehasitadomanassavedanā. nirāmisā dukkhā nāma cha nekkhammasitadomanassavedanā. sāmisā adukkhamasukhā nāma cha gehasitaupekkhā vedanā. nirāmisā adukkhamasukhā nāma cha nekkhammasitaupekkhā vedanā. tāsaṃ vibhāgo uparipaṇṇāsake pāḷiyaṃ āgatoyeva.

Ở đoạn [hữu dục lạc thọ – sāmisa sukha] vân vân:

[Hữu dục lạc thọ] là 6 loại thọ thích ý gắn liền với đời sống tại gia, dựa trên sự tham 5 loại dục. [Phi dục lạc thọ] là 6 loại thọ thích ý gắn liền với đời sống xuất ly. [Hữu dục khổ thọ] là 6 loại thọ không thích ý gắn liền với đời sống tại gia, (dựa trên sự tham 5 loại dục)(i). [Phi dục khổ thọ] là 6 loại thọ không thích ý gắn liền với đời sống xuất ly. [Hữu dục phi khổ phi lạc thọ] là 6 loại thọ xả gắn liền với đời sống tại gia, (dựa trên sự tham 5 loại dục). [Phi dục phi khổ phi lạc thọ] là 6 loại thọ xả gắn liền với đời sống xuất ly. Sự phân loại chúng (các thọ) xuất hiện trong Chánh Tạng (Trung Bộ Kinh) ở nhóm 50 bài kinh sau cùng [uparipaṇṇāsaka].

—–

(i) Tức tham 5 loại dục nhưng không được thoả mãn nên cảm thọ khổ.

264

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ sukhavedanādipariggahaṇena attano vā vedanāsu, parassa vā vedanāsu, kālena vā attano, kālena vā parassa vedanāsu vedanānupassī viharati. samudayavayadhammānupassī vāti ettha pana “avijjāsamudayā vedanāsamudayo”tiādīhi (paṭi. ma. 1.50) pañcahi pañcahi ākārehi vedanānaṃ samudayañca vayañca passanto samudayadhammānupassī vā vedanāsu viharati, vayadhammānupassī vā vedanāsu viharati, kālena samudayadhammānupassī vā, kālena vayadhammānupassī vā vedanāsu viharatīti veditabbo. ito paraṃ kāyānupassanāyaṃ vuttanayameva.

[Bên trong như vậy], tức vị ấy sống quán thọ nơi các thọ của bản thân mình bằng cách nắm bắt lạc thọ vân vân như vậy; hoặc vị ấy sống quán thọ nơi các thọ của người khác bằng cách nắm bắt lạc thọ vân vân như vậy; hoặc vị ấy sống quán thọ nơi các thọ của bản thân mình vào lúc này, quán thọ nơi các thọ của người khác vào lúc khác bằng cách nắm bắt lạc thọ vân vân như vậy. [Quán tính sinh lên và diệt đi]: còn trong chủ đề này, vị ấy sống quán tính sinh lên nơi các thọ; vị ấy sống quán tính diệt đi nơi các thọ; hoặc vị ấy sống quán tính sinh lên nơi các thọ vào lúc này, quán tính diệt đi nơi các thọ vào lúc khác bằng cách quán tính sinh lên hay tính diệt đi của các thọ dựa theo chính 5 phương cách ‘Do sự sinh lên của vô minh, có sự sinh lên của thọ’ vân vân (paṭi. ma. 1.50). Điều đó nên được hiểu như vậy. Từ đây trở đi, (phương pháp giải thích ý nghĩa đoạn kinh) chính là phương pháp đã được nói trong phần quán thân.

265

♦ kevalañhi idha vedanāpariggāhikā sati dukkhasaccanti evaṃ yojanaṃ katvā vedanāpariggāhakassa bhikkhuno niyyānamukhaṃ veditabbaṃ. sesaṃ tādisamevāti.

♦ vedanānupassanā niṭṭhitā.

Ở đây, quả thật niệm nắm bắt toàn bộ các thọ là sự thật về khổ. Dựa vào lối giải thích như vậy, sự khởi đầu của việc xuất ly của vị Tỳ Kheo nắm bắt thọ nên được hiểu.

(Phần) quán thọ được hoàn thành.

266

♦ 114. evaṃ navavidhena vedanānupassanāsatipaṭṭhānaṃ kathetvā idāni soḷasavidhena cittānupassanaṃ kathetuṃ kathañca, bhikkhavetiādimāha. tattha sarāganti aṭṭhavidhaṃ lobhasahagataṃ. vītarāganti lokiyakusalābyākataṃ. idaṃ pana yasmā sammasanaṃ na dhammasamodhānaṃ, tasmā idha ekapadepi lokuttaraṃ na labbhati. sesāni cattāri akusalacittāni neva purimapadaṃ, na pacchimapadaṃ bhajanti. sadosanti duvidhaṃ dosasahagataṃ. vītadosanti lokiyakusalābyākataṃ. sesāni dasākusalacittāni neva purimaṃ padaṃ, na pacchimaṃ padaṃ bhajanti. samohanti vicikicchāsahagatañceva uddhaccasahagatañcāti duvidhaṃ. yasmā pana moho sabbākusalesu uppajjati, tasmā tānipi idha vaṭṭantiyeva. imasmiṃyeva hi duke dvādasākusalacittāni pariyādiṇṇānīti. vītamohanti lokiyakusalābyākataṃ. saṃkhittanti thinamiddhānupatitaṃ, etañhi saṃkuṭitacittaṃ nāma. vikkhittanti uddhaccasahagataṃ, etañhi pasaṭacittaṃ nāma.

Sau khi thuyết về sự thiết lập niệm dựa vào phép quán thọ gồm 9 thể loại như vậy, Đức Phật đã nói ‘Này các Tỳ Kheo! Như thế nào’ vân vân nhằm thuyết về phép quán tâm gồm 16 thể loại. Ở đoạn kinh đó, [có tham – sarāga] tức (tâm) đi liền với tham, gồm 8 loại. [ly tham – vītarāga] tức (tâm) thiện hiệp thế và (tâm) bất định hiệp thế. Và bởi vì sự nắm bắt (ý nghĩa) đó không nhằm mục đích bao quát các pháp; cho nên ở đây, (tâm) siêu thế không được nói đến trong cùng một câu kinh đó(i). 4 bất thiện tâm còn lại không liên quan đến câu kinh trước lẫn câu kinh sau(ii). [có sân – sadosa] tức: (tâm) đi liền với sân, gồm 2 loại. [ly sân – vītadosa] tức: (tâm) thiện hiệp thế và (tâm) bất định hiệp thế. 10 bất thiện tâm còn lại không liên quan đến câu kinh trước lẫn câu kinh sau(iii). [có si – samoha] tức (tâm) gồm 2 loại: (tâm) đi liền với hoài nghi và (tâm) đi liền với phóng dật. Nhưng bởi vì si sinh lên trong mọi bất thiện (tâm); cho nên chúng (các bất thiện tâm đó) cũng phù hợp ở đây. Quả thật, 12 bất thiện tâm đã được bao hàm trong chính cặp (tâm) này. [ly si – vītamoha] tức: (tâm) thiện hiệp thế và (tâm) bất định hiệp thế. [thu hẹp – saṃkhitta] tức (tâm) bị ảnh hưởng bởi hôn trầm thuỵ miên; bởi vì nó [tâm hôn trầm thuỵ miên] được gọi là tâm co rút. [phân tán – vikkhitta] tức (tâm) đi liền với phóng dật; bởi vì nó [tâm đi liền với phóng dật] được gọi là tâm tản mác.

—–

(i) Tức câu kinh nói tới tâm ly tham. Theo lý, các tâm siêu thế cũng là loại tâm ly tham, nhưng ở đây, Đức Phật không hàm ý tâm siêu thế – có lẽ vì lý do đơn giản: bài kinh này chủ yếu hướng dẫn cho phàm phu tu tập, phát triển sự thiết lập niệm.

(ii) Theo Vi Diệu Pháp, 4 bất thiện tâm còn lại gồm: 2 tâm sân và 2 tâm si. Hẳn nhiên, thành phần của chúng không có tham tâm sở; nhưng không thể xếp chúng vào loại tâm ly tham vì chúng có đặc trưng nổi bật đáng lưu ý, cần phải xếp theo nhóm riêng. Do đó, 4 tâm này không liên quan đến câu kinh trước – nói về tâm có tham – lẫn câu kinh sau – nói về tâm ly tham.

(iii) Tương tự như trên, 10 bất thiện tâm còn lại gồm 8 tâm tham và 2 tâm si, chúng không được phân loại là tâm có sân, cũng không phải là tâm ly sân.

267

♦ mahaggatanti rūpārūpāvacaraṃ. amahaggatanti kāmāvacaraṃ. sauttaranti kāmāvacaraṃ. anuttaranti rūpāvacarañca arūpāvacarañca. tatrāpi sauttaraṃ rūpāvacaraṃ, anuttaraṃ arūpāvacarameva. samāhitanti yassa appanāsamādhi upacārasamādhi vā atthi. asamāhitanti ubhayasamādhivirahitaṃ. vimuttanti tadaṅgavikkhambhanavimuttīhi vimuttaṃ. avimuttanti ubhayavimuttivirahitaṃ, samucchedapaṭippassaddhinissaraṇavimuttīnaṃ pana idha okāsova natthi.

[đáo đại – mahaggata] tức (tâm) thường (sinh lên) trong cõi Sắc Giới và Vô Sắc Giới. [phi đáo đại – amahaggata] tức (tâm) thường (sinh lên) trong cõi Dục Giới. [hữu thượng – sauttara] tức (tâm) thường (sinh lên) trong cõi Dục Giới(i). [vô thượng – anuttara] tức (tâm) thường (sinh lên) trong cõi Sắc Giới và (tâm) thường (sinh lên) trong cõi Vô Sắc Giới. Và trong số đó, (tâm) thường (sinh lên) trong cõi Sắc Giới là (tâm) hữu thượng; còn (tâm) thường (sinh lên) trong cõi Vô Sắc Giới là (tâm) vô thượng. [định – samāhita] tức (tâm) có cận định hay an chỉ định. [bất định – asamāhita] tức (tâm) thiếu vắng cả 2 loại định. [được giải thoát – vimutta] tức (tâm) được giải thoát bằng sự giải thoát tạm thời hay sự giải thoát mang tính loại trừ (phiền não). [không được giải thoát – avimutta] tức (tâm) thiếu vắng cả 2 sự giải thoát đó; (tâm đó) hoàn toàn không có chỗ cho sự giải thoát đoạn trừ, sự giải thoát an tịnh và sự giải thoát xuất ly.  

—–

(i) Một đặc điểm của ngữ pháp Hán cổ là không phân biệt tính chủ động & bị động. Chẳng hạn: [thượng] = [ở trên, có vị trí cao hơn (cái gì đó)]; nếu nói A [vô thượng] có thể hiểu: (1) A không ở trên cái gì cả, tức A thấp nhất; hoặc (2) Không có cái gì ở trên A cả, tức A cao nhất. [hữu thượng] ở đây hiểu theo lối số (2); tức tâm hữu thượng là loại tâm thấp kém nhất – vì trên nó có tâm sắc giới và tâm vô sắc giới.

268

iti ajjhattaṃ vāti evaṃ sarāgādipariggahaṇena yasmiṃ yasmiṃ khaṇe yaṃ yaṃ cittaṃ pavattati, taṃ taṃ sallakkhento attano vā citte, parassa vā citte, kālena vā attano, kālena vā parassa citte cittānupassī viharati. samudayavayadhammānupassīti ettha pana “avijjāsamudayā viññāṇasamudayo”ti (paṭi. ma. 1.50) evaṃ pañcahi pañcahi ākārehi viññāṇassa samudayo ca vayo ca nīharitabbo. ito paraṃ vuttanayameva.

[Bên trong như vậy], tức vị ấy sống quán tâm nơi tâm của bản thân mình bằng cách quán sát từng tâm diễn tiến ở từng thời điểm dựa vào việc nắm bắt (tâm) có tham vân vân như vậy; vị ấy sống quán tâm nơi tâm của người khác bằng cách quán sát từng tâm diễn tiến ở từng thời điểm dựa vào việc nắm bắt (tâm) có tham vân vân như vậy; hoặc vị ấy sống quán tâm nơi tâm của bản thân mình vào lúc này, quán tâm nơi tâm của người khác vào lúc khác, bằng cách quán sát từng tâm diễn tiến ở từng thời điểm dựa vào việc nắm bắt (tâm) có tham vân vân như vậy. Và ở đây, ở những cụm từ như [quán tính chất sinh lên và diệt đi], tính chất sinh lên và tính chất diệt đi của thức uẩn nên được hiểu theo chính 5 phương cách là ‘Do sự sinh lên của vô minh, có sự sinh lên của thức’ vân vân (paṭi. ma. 1.50). Từ đây trở đi, (phương pháp giải thích ý nghĩa đoạn kinh) chính là phương pháp đã được nói trên.

269

♦ kevalañhi idha cittapariggāhikā sati dukkhasaccanti evaṃ yojanaṃ katvā cittapariggāhakassa bhikkhuno niyyānamukhaṃ veditabbaṃ. sesaṃ tādisamevāti.

♦ cittānupassanāvaṇṇanā niṭṭhitā.

Ở đây, quả thật niệm nắm bắt toàn bộ tâm là sự thật về khổ. Dựa vào lối giải thích như vậy, sự khởi đầu của việc xuất ly của vị Tỳ Kheo nắm bắt tâm nên được hiểu.

Sự giải thích (phần) quán tâm được hoàn thành.

270

♦ 115. evaṃ soḷasavidhena cittānupassanāsatipaṭṭhānaṃ kathetvā idāni pañcavidhena dhammānupassanaṃ kathetuṃ kathañca, bhikkhavetiādimāha. apica bhagavatā kāyānupassanāya suddharūpapariggaho kathito, vedanācittānupassanāhi suddhārūpapariggaho. idāni rūpārūpamissakapariggahaṃ kathetuṃ “kathañca, bhikkhave”tiādimāha. kāyānupassanāya vā rūpakkhandhapariggahova kathito, vedanānupassanāya vedanākkhandhapariggahova, cittānupassanāya viññāṇakkhandhapariggahovāti idāni saññāsaṅkhārakkhandhapariggahampi kathetuṃ “kathañca, bhikkhave”tiādimāha.

Sau khi thuyết về sự thiết lập niệm dựa vào phép quán tâm gồm 16 thể loại như vậy; giờ đây, Đức Phật đã nói ‘Này các Tỳ Kheo! Như thế nào’ vân vân nhằm thuyết về phép quán pháp gồm 5 thể loại. Hoặc sự nắm bắt sắc thuần tuý(i) đã được thuyết giảng bởi Đức Thế Tôn thông qua (các đoạn kinh về) việc quán thân; sự nắm bắt phi sắc thuần tuý đã được thuyết giảng bởi Đức Thế Tôn thông qua (các đoạn kinh về) việc quán thọ, quán tâm(ii). Giờ đây, Đức Phật đã nói ‘Này các Tỳ Kheo! Như thế nào’ vân vân để thuyết về sự nắm bắt hỗn hợp sắc & phi sắc. Hoặc chính sự nắm bắt sắc uẩn đã được thuyết giảng bởi Đức Thế Tôn thông qua (các đoạn kinh về) việc quán thân; chính sự nắm bắt thọ uẩn đã được thuyết giảng bởi Đức Thế Tôn thông qua (các đoạn kinh về) việc quán thọ; chính sự nắm bắt thức uẩn đã được thuyết giảng bởi Đức Thế Tôn thông qua (các đoạn kinh về) việc quán tâm. Giờ đây, Đức Phật đã nói ‘Này các Tỳ Kheo! Như thế nào’ vân vân để thuyết về sự nắm bắt tưởng uẩn & hành uẩn.

—–

(i) Tức trong phần quán thân, Đức Phật chỉ cách quán những đối tượng thuộc sắc uẩn mà thôi, không quán đối tượng thuộc thọ uẩn, thức uẩn…

(ii) Tức trong phần quán thọ, quán tâm, Đức Phật chỉ cách quán các đối tượng thuộc thọ uẩn, thức uẩn… mà thôi, không quán đối tượng thuộc sắc uẩn.

271

♦ tattha santanti abhiṇhasamudācāravasena saṃvijjamānaṃ. asantanti asamudācāravasena vā pahīnattā vā avijjamānaṃ. yathā cāti yena kāraṇena kāmacchandassa uppādo hoti. tañca pajānātīti tañca kāraṇaṃ pajānāti. iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo.

Ở đoạn kinh đó, [đang tồn tại – santa] tức đang hiện diện [saṃvijjamāna] theo nghĩa là sự diễn ra liên tục(i). [đang không tồn tại – asanta] tức đang không hiện diện do sự từ bỏ hay do sự không diễn ra liên tục(ii). [như thế nào – yathā ca] tức sự sinh lên của tham dục dựa vào nguyên nhân nào. [vị ấy rõ biết nó] tức vị ấy rõ biết nguyên nhân đó. Ý nghĩa ở mọi câu kinh (tương tự) nên được hiểu theo lối đó.

—–

(i) [santa] là hiện tại phân từ [present participle] của Pāḷi, diễn tả hành động, trạng thái đang diễn ra đồng thời với hành động, trạng thái của động từ chính của câu.

(ii) Chẳng hạn khi tham không tồn tại trong tâm hành giả thì có 2 trường hợp: (1) Tham vừa mới tồn tại nhưng hành giả nhận ra rồi từ bỏ, nên tham đó mất đi, không tồn tại nữa; (2) Tham đã lâu không tồn tại trong tâm hành giả do những trạng thái tâm khác choáng chỗ: sân, si, từ, bi…

272

♦ tattha subhanimitte ayonisomanasikārena kāmacchandassa uppādo hoti. subhanimittaṃ nāma subhampi subhanimittaṃ, subhārammaṇampi subhanimittaṃ. ayonisomanasikāro nāma anupāyamanasikāro uppathamanasikāro anicce niccanti vā dukkhe sukhanti vā anattani attāti vā asubhe subhanti vā manasikāro, taṃ tattha bahulaṃ pavattayato kāmacchando uppajjati. tenāha bhagavā — “atthi, bhikkhave, subhanimittaṃ, tattha ayonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā kāmacchandassa uppādāya uppannassa vā kāmacchandassa bhiyyobhāvāya vepullāyā”ti (saṃ. ni. 5.232).

Trong chủ đề này, sự sinh lên của tham dục xảy ra do phi như lý tác ý đối với mỹ tướng. Mỹ tướng: mỹ tướng là cái đẹp hoặc mỹ tướng là đối tượng (tạo ra) cái đẹp(i). [Phi như lý tác ý] tức tác ý không đúng phương pháp; tác ý sai lệch; tác ý là ‘thường’ đối với cái ‘vô thường’, ‘lạc’ đối với cái ‘khổ’, ‘ngã’ đối với cái ‘vô ngã’, ‘mỹ’ đối với cái ‘bất mỹ.’ Tham dục sinh lên cho người thực hiện (sự tác ý) đó đối với (các đặc tính)(ii) đó nhiều lần. Bởi vậy, Đức Thế Tôn đã nói: ‘Này các Tỳ Kheo! Có mỹ tướng, (có) sự thực hiện nhiều lần phi như lý tác ý đến nó (mỹ tướng). Đó là thức ăn cho tham dục chưa sinh để sinh lên; cho tham dục đã sinh để tăng trưởng, viên mãn (saṃ. ni. 5.232).

—–

(i) Tức mỹ tướng là một vật đẹp đẽ, được tâm nhận biết hoặc vật đó gợi cho tâm nghĩ đến cái đẹp, vẻ đẹp nào đó.

(ii) Các đặc tính: thường, lạc, ngã, mỹ.

273

♦ asubhanimitte pana yonisomanasikārenassa pahānaṃ hoti. asubhanimittaṃ nāma asubhampi asubhārammaṇampi. yonisomanasikāro nāma upāyamanasikāro pathamanasikāro anicce aniccanti vā dukkhe dukkhanti vā anattani anattāti vā asubhe asubhanti vā manasikāro, taṃ tattha bahulaṃ pavattayato kāmacchando pahīyati. tenāha bhagavā — “atthi, bhikkhave, asubhanimittaṃ, tattha yonisomanasikārabahulīkāro, ayamanāhāro anuppannassa vā kāmacchandassa anuppādāya uppannassa vā kāmacchandassa pahānāyā”ti (saṃ. ni. 5.232).

Sự từ bỏ nó (tham dục) xảy ra bằng như lý tác ý đối với bất mỹ tướng. Bất mỹ tướng là cái không đẹp hoặc đối tượng (tạo ra) cái không đẹp. [Như lý tác ý] tức tác ý đúng phương pháp; tác ý đúng đắn; tác ý là ‘vô thường’ đối với cái ‘vô thường’, ‘khổ’ đối với cái ‘khổ’, ‘vô ngã’ đối với cái ‘vô ngã’, ‘bất mỹ’ đối với cái ‘bất mỹ.’ Tham dục được từ bỏ cho người thực hiện (sự tác ý) đó đối với (các đặc tính) đó nhiều lần. Bởi vậy, Đức Thế Tôn đã nói: ‘Này các Tỳ Kheo! Có bất mỹ tướng, (có) sự thực hiện nhiều lần như lý tác ý đến nó (bất mỹ tướng). Đó là thức ăn cho tham dục chưa sinh để không sinh lên; cho tham dục đã sinh để được từ bỏ (saṃ. ni. 5.232).

274

♦ apica cha dhammā kāmacchandassa pahānāya saṃvattanti asubhanimittassa uggaho asubhabhāvanānuyogo indriyesu guttadvāratā bhojane mattaññutā kalyāṇamittatā sappāyakathāti. dasavidhañhi asubhanimittaṃ uggaṇhantassāpi kāmacchando pahīyati, bhāventassāpi, indriyesu pihitadvārassāpi, catunnaṃ pañcannaṃ ālopānaṃ okāse sati udakaṃ pivitvā yāpanasīlatāya bhojane mattaññunopi. tenetaṃ vuttaṃ —

♦ “cattāro pañca ālope, abhutvā udakaṃ pive.

♦ alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno”ti. (theragā. 983).

Và hơn nữa, 6 yếu tố dẫn tới sự từ bỏ tham dục: (1) sự học tập về bất mỹ tướng; (2) sự thực hành việc phát triển/tu tập bất mỹ tướng; (3) sự phòng hộ các căn; (4) sự biết giới hạn đối với vật thực; (5) việc có bạn tốt; (6) sự nói chuyện phù hợp. Quả thật, tham dục được từ bỏ đối với người học tập về bất mỹ tướng – gồm 10 loại; người phát triển/tu tập bất mỹ tướng; người phòng hộ các căn; người biết giới hạn đối với vật thực dựa vào thói quen ăn uống như sau: khi còn khả năng (hấp thụ) 4, 5 miếng ăn thì (dừng ăn và) uống nước. Do đó, điều này đã được nói:

‘Người ta không nên ăn 4, 5 miếng ăn mà nên uống nước.

Đối với vị Tỳ Kheo nỗ lực; (cách làm đó) là phù hợp để sống thoải mái’ (theragā. 983). 

275

♦ asubhakammikatissattherasadise asubhabhāvanārate kalyāṇamitte sevantassāpi kāmacchando pahīyati, ṭhānanisajjādīsu dasāsubhanissitasappāyakathāyapi pahīyati. tena vuttaṃ “cha dhammā kāmacchandassa pahānāya saṃvattantī”ti. imehi pana chahi dhammehi pahīnassa kāmacchandassa arahattamaggena āyatiṃ anuppādo hotīti pajānāti.

Tham dục cũng được từ bỏ đối với người gắn bó với bạn lành – tức người bạn vui trong việc phát triển/tu tập bất mỹ tướng – giống như vị trưởng lão Asubhakammikatissa. (Tham dục) còn được từ bỏ thông qua việc nói chuyện phù hợp trong các tư thế đứng, ngồi vân vân dựa vào 10 (chủ đề về) bất mỹ tướng. Do đó, (điều này) đã được nói: ‘6 yếu tố dẫn tới sự từ bỏ tham dục.’ Và khi tham dục đã được từ bỏ bằng 6 yếu tố đó, vị (hành giả) ấy rõ biết rằng ‘Sự không sinh lên (của dục tham) trong tương lai xảy ra nhờ A La Hán Đạo.’

276

♦ paṭighanimitte ayonisomanasikārena pana byāpādassa uppādo hoti. tattha paṭighampi paṭighanimittaṃ, paṭighārammaṇampi paṭighanimittaṃ. ayonisomanasikāro sabbattha ekalakkhaṇova. taṃ tasmiṃ nimitte bahulaṃ pavattayato byāpādo uppajjati. tenāha bhagavā — “atthi, bhikkhave, paṭighanimittaṃ, tattha ayonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā byāpādassa uppādāya uppannassa vā byāpādassa bhiyyobhāvāya vepullāyā”ti (saṃ. ni. 5.232).

Còn sự sinh lên của sân hận xảy ra do phi như lý tác ý đối với nghịch tướng. Trong chủ đề này, nghịch tướng là cái đối nghịch hoặc nghịch tướng là đối tượng (tạo ra) cái đối nghịch. Phi như lý tác ý chỉ có một đặc tính ở mọi nơi. Sân hận sinh lên cho người thực hiện (sự tác ý) đó đối với tướng đó nhiều lần. Do đó, Đức Thế Tôn đã nói rằng: ‘Này các Tỳ Kheo! Có nghịch tướng, (có) sự thực hiện nhiều lần phi như lý tác ý đến nó (nghịch tướng). Đó là thức ăn cho sân hận chưa sinh để sinh lên; cho sân hận đã sinh để tăng trưởng, viên mãn.’ (saṃ. ni. 5.232).

277

♦ mettāya pana cetovimuttiyā yonisomanasikārenassa pahānaṃ hoti. tattha tattha “mettā”ti vutte appanāpi upacāropi vaṭṭati. “cetovimuttī”ti appanāva. yonisomanasikāro vuttalakkhaṇova. taṃ tattha bahulaṃ pavattayato byāpādo pahīyati. tenāha bhagavā — “atthi, bhikkhave, mettā cetovimutti, tattha yonisomanasikārabahulīkāro, ayamanāhāro anuppannassa vā byāpādassa anuppādāya uppannassa vā byāpādassa pahānāyā”ti (saṃ. ni. 5.232).

Còn sự từ bỏ nó (sân hận) xảy ra bằng như lý tác ý đối với từ tâm – vốn là cái giải thoát tâm. Ở những (câu kinh) như vậy, cả An Chỉ Định lẫn Cận Định được hàm ý trong lời nói ‘Từ Tâm’. Chính An Chỉ Định được hàm ý trong lời nói ‘cái giải thoát tâm.’ Như lý tác ý có đặc tính như đã được nói. Sân hận được từ bỏ cho người thực hiện (sự tác ý) đó đối với đối tượng đó (từ tâm) nhiều lần. Do đó, Đức Thế Tôn đã nói rằng: ‘Này các Tỳ Kheo! Có từ tâm – vốn là cái giải thoát tâm; (có) sự thực hiện nhiều lần như lý tác ý đến nó (từ tâm). Đó là thức ăn cho sân hận chưa sinh để không sinh lên; cho sân hận đã sinh để được từ bỏ.’ (saṃ. ni. 5.232).

278

♦ apica cha dhammā byāpādassa pahānāya saṃvattanti mettānimittassa uggaho mettābhāvanānuyogo kammassakatāpaccavekkhaṇā paṭisaṅkhānabahutā kalyāṇamittatā sappāyakathāti. odhisakānodhisakadisāpharaṇānañhi aññataravasena mettaṃ uggaṇhantassāpi byāpādo pahīyati, odhiso anodhiso disāpharaṇavasena mettaṃ bhāventassāpi. “tvaṃ etassa kuddho kiṃ karissasi, kimassa sīlādīni nāsetuṃ sakkhissasi, nanu tvaṃ attano kammena āgantvā attano kammeneva gamissasi, parassa kujjhanaṃ nāma vītaccitaṅgāra-tattāyasalāka-gūthādīni gahetvā paraṃ paharitukāmatāsadisaṃ hoti. esopi tava kuddho kiṃ karissati, kiṃ te sīlādīni vināsetuṃ sakkhissati, esa attano kammeneva āgantvā attano kammena gamissati, appaṭicchitapaheṇakaṃ viya paṭivātaṃ khittarajomuṭṭhi viya ca etassevesa kodho matthake patissatī”ti evaṃ attano ca parassa ca kammassakataṃ paccavekkhatopi, ubhayakammassakataṃ paccavekkhitvā paṭisaṅkhāne ṭhitassāpi, assaguttattherasadise mettābhāvanārate kalyāṇamitte sevantassāpi byāpādo pahīyati. ṭhānanisajjādīsu mettānissitasappāyakathāyapi pahīyati. tena vuttaṃ “cha dhammā byāpādassa pahānāya saṃvattantī”ti. imehi pana chahi dhammehi pahīnassa byāpādassa anāgāmimaggena āyatiṃ anuppādo hotīti pajānāti.

Và hơn nữa, 6 yếu tố dẫn tới sự từ bỏ sân hận: (1) sự học tập về từ tướng [mettānimitta]; (2) sự thực hành việc phát triển/tu tập từ; (3) sự quán xét trạng thái làm chủ nghiệp(i); (4) sự thường xuyên suy xét (chân chánh); (5) việc có bạn tốt; (6) sự nói chuyện phù hợp. Quả thật, sân hận được từ bỏ đối với người học tập về từ tướng theo một phương thức nào đó trong các phương thức: lan toả (từ)(ii) theo các hướng, lan toả (từ) có giới hạn, lan toả (từ) vô giới hạn; người phát triển/tu tập từ theo phương thức lan toả (từ) theo các hướng, lan toả (từ) có giới hạn, lan toả (từ) vô giới hạn; người quán xét trạng thái làm chủ nghiệp của bản thân lẫn người khác rằng ‘Khi tức giận, mi sẽ làm gì hắn ta? Mi có thể huỷ hoại giới vân vân của hắn ta chăng? Chẳng phải mi tồn tại (ở đây) do nghiệp của bản thân và sẽ tồn tại do chính nghiệp của bản thân ư? Sự tức giận người khác giống như ước muốn đánh đập người khác bằng cách nắm lấy cục phân, lá cỏ(iii), cục sắt nóng, hòn than rực sáng vân vân; còn khi tức giận, hắn ta sẽ làm gì mi? Hắn ta có thể huỷ hoại giới vân vân của mi chăng? Chẳng phải hắn ta tồn tại (ở đây) do chính nghiệp của bản thân và sẽ tồn tại do nghiệp của bản thân ư? Sự tức giận sẽ rơi xuống đầu của chính hắn ta giống như món quà không được đón nhận hoặc giống như nắm tay chứa bụi được quăng ngược chiều gió’; người vững vàng trong sự suy xét bằng cách quán xét sự làm chủ nghiệp của cả 2 (chính mình & người khác). Sân hận được từ bỏ đối với người gắn bó với bạn lành – tức người bạn vui trong việc phát triển/tu tập từ tướng – giống như vị trưởng lão Assagutta. (Sân hận) còn được từ bỏ thông qua việc nói chuyện phù hợp trong các tư thế đứng, ngồi vân vân dựa vào (chủ đề về) từ tướng. Do đó, (điều này) đã được nói: ‘6 yếu tố dẫn tới sự từ bỏ sân hận.’ Và khi sân hận đã được từ bỏ bằng 6 yếu tố đó, vị (hành giả) ấy rõ biết rằng ‘Sự không sinh lên (của sân hận) trong tương lai xảy ra nhờ Bất Lai Đạo.’

—–

(i) Tức mỗi chúng sinh là chủ nhân của nghiệp của mình. 

(ii) Từ tức [từ tướng – mettānimitta], [từ tâm – mettācitta]. Ở đây, [từ tướng] và [từ tâm] có thể xem như tương đương nhau: vì khi tu tập Định với đề mục niệm từ tâm, sẽ phát sinh từ tướng.

(iii) Nhiều loại cỏ có thân lá sắc bén, nắm vào sẽ bị xước hay chảy máu.

279

♦ aratiādīsu ayonisomanasikārena thinamiddhassa uppādo hoti. arati nāma ukkaṇṭhitā. tandī nāma kāyālasiyatā. vijambhitā nāma kāyavināmanā. bhattasammado nāma bhattamucchā bhattapariḷāho. cetaso līnattaṃ nāma cittassa līnākāro. imesu aratiādīsu ayonisomanasikāraṃ bahulaṃ pavattayato thinamiddhaṃ uppajjati. tenāha — “atthi, bhikkhave, arati tandī vijambhitā bhattasammado cetaso līnattaṃ, tattha ayonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā thinamiddhassa uppādāya uppannassa vā thinamiddhassa bhiyyobhāvāya vepullāyā”ti (saṃ. ni. 5.232).

Ở đoạn kinh [sự bất mãn] vân vân: sự sinh lên của hôn trầm thuỵ miên xảy ra do phi như lý tác ý. [Sự bất mãn] là sự không hài lòng. [Sự giải đãi – tandī] là sự lười biếng thuộc thân. [Sự uể oải – vijambhitā] là sự uốn cong thuộc thân(i). [Lơ mơ sau bữa ăn – bhattasammada] là sự nóng bức sau bữa ăn, sự mê mờ sau bữa ăn. [Sự lờ đờ của tâm – cetaso līnatta] là sự lờ đờ của tâm. Hôn trầm thuỵ miên sinh lên cho người thực hiện phi như lý tác ý đối với sự bất mãn đó vân vân nhiều lần. Do đó, Đức Thế Tôn đã nói rằng: ‘Này các Tỳ Kheo! Có sự bất mãn, sự giải đãi, sự uể oải, sự lơ mơ sau bữa ăn, sự lờ đờ của tâm; (có) sự thực hiện nhiều lần phi như lý tác ý đến nó (sự bất mãn, sự giải đãi…). Đó là thức ăn cho hôn trầm thuỵ miên chưa sinh để sinh lên; cho hôn trầm thuỵ miên đã sinh để tăng trưởng, viên mãn.’ (saṃ. ni. 5.232).

—–

(i) [Sự uốn cong] ở đây mang tính ẩn dụ, tức tay chân uể oải, mệt mỏi, không muốn làm gì.

280

♦ ārambhadhātuādīsu pana yonisomanasikārenassa pahānaṃ hoti. ārambhadhātu nāma paṭhamārambhavīriyaṃ. nikkamadhātu nāma kosajjato nikkhantatāya tato balavataraṃ. parakkamadhātu nāma paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanato tatopi balavataraṃ. imasmiṃ tippabhede vīriye yonisomanasikāraṃ bahulaṃ pavattayato thinamiddhaṃ pahīyati. tenāha — “atthi, bhikkhave, ārambhadhātu nikkamadhātu parakkamadhātu, tattha yonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā thinamiddhassa anuppādāya uppannassa vā thinamiddhassa pahānāyā”ti (saṃ. ni. 5.232).

Còn sự từ bỏ nó (hôn trầm thuỵ miên) xảy ra bằng như lý tác ý đối với yếu tố khởi đầu vân vân. [Yếu tố khởi đầu – ārambhadhātu] là sự tinh tấn tiên khởi. [Yếu tố cố gắng – nikkamadhātu] là (yếu tố) mạnh hơn cái đó (yếu tố khởi đầu) do (nó) tách biệt khỏi sự lười nhác(i). [Yếu tố nỗ lực – parakkamadhātu] cũng là (yếu tố) mạnh hơn cái đó (yếu tố cố gắng) do (nó) tiến đến từng nấc xa hơn. Hôn trầm thuỵ miên được từ bỏ cho người thực hiện như lý tác ý đối với sự tinh tấn có 3 loại đó nhiều lần. Do đó, Đức Thế Tôn đã nói rằng: ‘Này các Tỳ Kheo! Có yếu tố khởi đầu, có yếu tố cố gắng, có yếu tố nỗ lực; (có) sự thực hiện nhiều lần như lý tác ý đến nó (3 yếu tố đó). Đó là thức ăn cho hôn trầm thuỵ miên chưa sinh để không sinh lên; cho hôn trầm thuỵ miên đã sinh để được từ bỏ.’ (saṃ. ni. 5.232).

—–

(i) Yếu tố khởi đầu là sự tinh tấn mới chớm lên, yếu tố cố gắng là sự tinh tấn ở cấp độ mạnh hơn yếu tố khởi đầu do nó đã khác xa với sự lười nhác.

281

♦ apica cha dhammā thinamiddhassa pahānāya saṃvattanti, atibhojane nimittaggāho iriyāpathasamparivattanatā ālokasaññāmanasikāro abbhokāsavāso kalyāṇamittatā sappāyakathāti. Āharahatthakatatravaṭṭakālaṃsāṭakakākamāsakabhuttavamitakabhojanaṃ bhuñjitvā rattiṭṭhāne divāṭṭhāne nisinnassa hi samaṇadhammaṃ karoto thinamiddhaṃ mahāhatthī viya ottharantaṃ āgacchati. catupañcāalopaokāsaṃ pana ṭhapetvā pānīyaṃ pivitvā yāpanasīlassa bhikkhuno taṃ na hotīti evaṃ atibhojane nimittaṃ gaṇhantassāpi thinamiddhaṃ pahīyati. yasmiṃ iriyāpathe thinamiddhaṃ okkamati, tato aññaṃ parivattentassāpi, rattiṃ candālokadīpālokaukkāloke divā sūriyālokaṃ manasikarontassāpi, abbhokāse vasantassāpi, mahākassapattherasadise pahīnathinamiddhe kalyāṇamitte sevantassāpi thinamiddhaṃ pahīyati. ṭhānanisajjādīsu dhutaṅganissitasappāyakathāyapi pahīyati. tena vuttaṃ “cha dhammā thinamiddhassa pahānāya saṃvattantī”ti. imehi pana chahi dhammehi pahīnassa thinamiddhassa arahattamaggena āyatiṃ anuppādo hotīti pajānāti.

Và hơn nữa, 6 yếu tố dẫn tới sự từ bỏ hôn trầm thuỵ miên: (1) sự học tập về đặc tính của việc ăn uống quá độ; (2) sự thay đổi tư thế; (3) sự tác ý đến quang tưởng; (4) việc sống ở không gian mở; (5) việc có bạn tốt; (6) sự nói chuyện phù hợp. Quả thật, hôn trầm thuỵ miên đi đến sự lan rộng – giống như con voi lớn – đối với người thực hành Sa Môn Pháp – (người ấy) đã ngồi xuống vào ban ngày hay ban đêm (để hành thiền) – sau khi ăn bữa ăn quá độ(i). Và hôn trầm thuỵ miên được từ bỏ đối với người nắm bắt đặc tính của việc ăn uống quá độ rằng ‘nó (hôm trầm thuỵ miên) không xảy đến cho vị Tỳ Kheo có thói quen ăn uống là: tuy còn khả năng (ăn) 4, 5 miếng nữa; nhưng lại uống nước (và dừng bữa ăn)’. Hôn trầm thuỵ miên còn được từ bỏ đối với (vị Tỳ Kheo) chuyển từ tư thế bị hôn trầm thuỵ miên xâm nhập sang tư thế khác; đối với (vị Tỳ Kheo) tác ý đến ánh sáng mặt trời vào ban ngày, đến ánh sáng của ngọn đuốc, ánh sáng của ngọn đèn, ánh sáng của mặt trăng vào ban đêm; đối với (vị Tỳ Kheo) sống ở không gian mở; đối với (vị Tỳ Kheo) gắn bó với các thiện hữu – (các thiện hữu này) có hôn trầm thuỵ miên đã được từ bỏ – giống như trưởng lão Mahākassapa. Nó (hôn trầm thuỵ miên) cũng được từ bỏ bằng việc nói chuyện thích hợp dựa vào (các chủ đề về) pháp Đầu Đà trong tư thế đứng, ngồi vân vân. Do đó, điều này đã được nói (bởi Đức Thế Tôn): ‘6 yếu tố dẫn tới sự từ bỏ hôn trầm thuỵ miên.’ Và khi hôn trầm thuỵ miên đã được từ bỏ bằng 6 yếu tố đó, vị (hành giả) ấy rõ biết rằng ‘Sự không sinh lên (của hôn trầm thuỵ miên) trong tương lai xảy ra nhờ A La Hán Đạo.’

—–

(i) Ý niệm [quá độ] ở đây được diễn tả bằng một cụm từ rất dài mang tính thành ngữ, khó dịch sát sang tiếng Việt được – đó là [Āharahatthakatatravaṭṭakālaṃsāṭakakākamāsakabhuttavamitaka]. Đây là một từ ghép, với các thành phần như sau:

(1) [Āharahatthaka] = [cần được giúp đỡ (để ngồi dậy)]. Tức bụng chứa quá nhiều đồ ăn.

(2) [tatravaṭṭaka] = [lăn lộn tại đó]. Tức ăn rồi nằm lăn ra.

(3) [alaṃsāṭaka] = [nguyền rủa thắt lưng của mình]. Tức bụng phình ra quá to.

(4) [kākamāsaka] = [ngốn thức ăn đầy miệng đến nỗi quạ có thể mổ ra].

(5) [bhuttavamitaka] = [đồ được ăn bị ói ra].

282

cetaso avūpasame ayonisomanasikārena uddhaccakukkuccassa uppādo hoti. avūpasamo nāma avūpasantākāro. uddhaccakukkuccamevetaṃ atthato. tattha ayonisomanasikāraṃ bahulaṃ pavattayato uddhaccakukkuccaṃ uppajjati. tenāha “atthi, bhikkhave, cetaso avūpasamo, tattha ayonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā uddhaccakukkuccassa uppādāya uppannassa vā uddhaccakukkuccassa bhiyyobhāvāya vepullāyā”ti (saṃ. ni. 5.232).

Sự sinh lên của trạo hối xảy ra do phi như lý tác ý đến (đối tượng) không an tĩnh trong tâm. [(Đối tượng) không an tĩnh – avūpasama] là cái gây ra sự không an tĩnh. Đó chính là trạo hối – xét về mặt ý nghĩa. Trạo hối sinh lên cho người thực hiện phi như lý tác ý đối với (đối tượng không an tĩnh) đó nhiều lần. Do đó, Đức Thế Tôn đã nói rằng: ‘Này các Tỳ Kheo! Có (đối tượng) không an tĩnh trong tâm; (có) sự thực hiện nhiều lần phi như lý tác ý đến nó (đối tượng không an tĩnh). Đó là thức ăn cho trạo hối chưa sinh để sinh lên; cho trạo hối đã sinh để tăng trưởng, viên mãn.’ (saṃ. ni. 5.232).

283

♦ samādhisaṅkhāte pana cetaso vūpasame yonisomanasikārenassa pahānaṃ hoti. tenāha — “atthi, bhikkhave, cetaso vūpasamo, tattha yonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā uddhaccakukkuccassa anuppādāya uppannassa vā uddhaccakukkuccassa pahānāyā”ti (saṃ. ni. 5.232).

Còn sự từ bỏ nó (trạo hối) xảy ra bằng như lý tác ý đối với (đối tượng) an tĩnh trong tâm – được gọi là [Định – samādhi]. Do đó, Đức Thế Tôn đã nói rằng: ‘Này các Tỳ Kheo! Có (đối tượng) an tĩnh trong tâm; (có) sự thực hiện nhiều lần như lý tác ý đến nó (đối tượng an tĩnh). Đó là thức ăn cho trạo hối chưa sinh để không sinh lên; cho trạo hối đã sinh để được từ bỏ.’ (saṃ. ni. 5.232).

284

♦ apica cha dhammā uddhaccakukkuccassa pahānāya saṃvattanti bahussutatā paripucchakatā vinaye pakataññutā vuddhasevitā kalyāṇamittatā sappāyakathāti. bāhusaccenapi hi ekaṃ vā dve vā tayo vā cattāro vā pañca vā nikāye pāḷivasena ca atthavasena ca uggaṇhantassāpi uddhaccakukkuccaṃ pahīyati. kappiyākappiyaparipucchābahulassāpi, vinayapaññattiyaṃ ciṇṇavasibhāvatāya pakataññunopi, vuddhe mahallakatthere upasaṅkamantassāpi, upālittherasadise vinayadhare kalyāṇamitte sevantassāpi uddhaccakukkuccaṃ pahīyati. ṭhānanisajjādīsu kappiyākappiyanissitasappāyakathāyapi pahīyati. tena vuttaṃ — “cha dhammā uddhaccakukkuccassa pahānāya saṃvattantī”ti. imehi pana chahi dhammehi pahīne uddhaccakukkucce uddhaccassa arahattamaggena kukkuccassa anāgāmimaggena āyatiṃ anuppādo hotīti pajānāti.

Và hơn nữa, 6 yếu tố dẫn tới sự từ bỏ trạo hối: (1) sự nghe nhiều (hiểu biết rộng); (2) sự hỏi; (3) sự hiểu biết về luật; (4) việc gắn bó với bậc trưởng thượng; (5) việc có bạn tốt; (6) sự nói chuyện phù hợp. Về sự hiểu biết nhiều: quả thật, trạo hối được từ bỏ đối với người nắm bắt một, 2, 3, 4 hay 5 bộ Nikāya về mặt văn bản [Pāḷi] và về mặt ý nghĩa. Trạo hối còn được từ bỏ đối với người có nhiều câu hỏi về điều thích đáng và điều không thích đáng; người hiểu biết đến cấp độ nhuần nhuyễn về quy định của luật; người tiếp cận các vị trưởng lão lớn tuổi, già dặn; người gắn bó với thiện hữu – tức bậc thông thạo luật như trưởng lão Upāli. Nó (trạo hối) cũng được từ bỏ bằng việc nói chuyện thích hợp dựa vào (các chủ đề về) điều thích đáng và điều không thích đáng trong tư thế đứng, ngồi vân vân. Do đó, điều này đã được nói (bởi Đức Thế Tôn): ‘6 yếu tố dẫn tới sự từ bỏ trạo hối.’ Và khi trạo hối đã được từ bỏ bằng 6 yếu tố đó, vị (hành giả) ấy rõ biết rằng ‘Sự không sinh lên của trạo cử trong tương lai xảy ra nhờ A La Hán Đạo; của hối quá trong tương lai xảy ra nhờ Bất Lai Đạo.’

285

♦ vicikicchāṭṭhānīyesu dhammesu ayonisomanasikārena vicikicchāya uppādo hoti. vicikicchāṭṭhānīyā dhammā nāma punappunaṃ vicikicchāya kāraṇattā vicikicchāva. tattha ayonisomanasikāraṃ bahulaṃ pavattayato vicikicchā uppajjati. tenāha — “atthi, bhikkhave, vicikicchāṭṭhānīyā dhammā, tattha ayonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannāya vā vicikicchāya uppādāya uppannāya vā vicikicchāya bhiyyobhāvāya vepullāyā”ti (saṃ. ni. 5.232).

Sự sinh lên của hoài nghi xảy ra do phi như lý tác ý đến các pháp đưa đến hoài nghi. Các pháp đưa đến hoài nghi là (các pháp) có tính hoài nghi do trạng thái (làm) nguyên nhân cho hoài nghi hết lần này đến lần khác. Hoài nghi sinh lên cho người thực hiện phi như lý tác ý đối với (các pháp đưa đến hoài nghi) đó nhiều lần. Do đó, Đức Thế Tôn đã nói rằng: ‘Này các Tỳ Kheo! Có các pháp đưa đến hoài nghi; (có) sự thực hiện nhiều lần phi như lý tác ý đến chúng (các pháp đưa đến hoài nghi). Đó là thức ăn cho hoài nghi chưa sinh để sinh lên; cho hoài nghi đã sinh để tăng trưởng, viên mãn.’ (saṃ. ni. 5.232).

286

♦ kusalādīsu dhammesu yonisomanasikārena panassā pahānaṃ hoti. tenāha — “atthi, bhikkhave, kusalākusalā dhammā sāvajjānavajjā dhammā sevitabbāsevitabbā dhammā hīnappaṇītā dhammā kaṇhasukkasappaṭibhāgā dhammā, tattha yonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannāya vā vicikicchāya anuppādāya uppannāya vā vicikicchāya pahānāyā”ti (saṃ. ni. 5.232).

Còn sự từ bỏ nó (hoài nghi) xảy ra bằng như lý tác ý đối với các thiện pháp vân vân. Do đó, Đức Thế Tôn đã nói rằng: ‘Này các Tỳ Kheo! Có các thiện & bất thiện pháp, (có) các pháp có lỗi & không có lỗi, (có) các pháp nên được thực hành & không nên được thực hành, (có) các pháp thấp kém & cao cấp, (có) các pháp đen & trắng – tương ứng với (bất thiện & thiện pháp); (có) sự thực hiện nhiều lần như lý tác ý đến chúng (các pháp ấy). Đó là thức ăn cho hoài nghi chưa sinh để không sinh lên; cho hoài nghi đã sinh để được từ bỏ.’ (saṃ. ni. 5.232).

287

♦ apica cha dhammā vicikicchāya pahānāya saṃvattanti bahussutatā paripucchakatā vinaye pakataññutā adhimokkhabahulatā kalyāṇamittatā sappāyakathāti. bāhusaccenapi hi ekaṃ vā … pe … pañca vā nikāye pāḷivasena atthavasena ca uggaṇhantassāpi vicikicchā pahīyati. tīṇi ratanāni ārabbha paripucchābahulassāpi, vinaye ciṇṇavasibhāvassāpi, tīsu ratanesu okappaniyasaddhāsaṅkhātādhimokkhabahulassāpi, saddhādhimutte vakkalittherasadise kalyāṇamitte sevantassāpi vicikicchā pahīyati. ṭhānanisajjādīsu tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇanissitasappāyakathāyapi pahīyati. tena vuttaṃ — “cha dhammā vicikicchāya pahānāya saṃvattantī”ti. imehi pana chahi dhammehi pahīnāya vicikicchāya sotāpattimaggena āyatiṃ anuppādo hotīti pajānāti.

Và hơn nữa, 6 yếu tố dẫn tới sự từ bỏ hoài nghi: (1) sự nghe nhiều (hiểu biết rộng); (2) sự hỏi; (3) sự hiểu biết về luật; (4) sự quyết tâm mạnh mẽ; (5) việc có bạn tốt; (6) sự nói chuyện phù hợp. Về sự hiểu biết nhiều: quả thật, hoài nghi được từ bỏ đối với người nắm bắt một… hay 5 bộ Nikāya về mặt văn bản [Pāḷi] và về mặt ý nghĩa. Hoài nghi còn được từ bỏ đối với người có nhiều câu hỏi về tam bảo; người (hiểu biết đến) cấp độ nhuần nhuyễn về quy định của luật; người có quyết tâm mạnh mẽ – tức đức tin lớn lao nơi tam bảo; người gắn bó với thiện hữu – tức người hướng đến đức tin như trưởng lão Vakkali. Nó (hoài nghi) cũng được từ bỏ bằng việc nói chuyện thích hợp dựa vào (các chủ đề về) phẩm chất của tam bảo trong tư thế đứng, ngồi vân vân. Do đó, điều này đã được nói (bởi Đức Thế Tôn): ‘6 yếu tố dẫn tới sự từ bỏ hoài nghi.’ Và khi hoài nghi đã được từ bỏ bằng 6 yếu tố đó, vị (hành giả) ấy rõ biết rằng ‘Sự không sinh lên (của hoài nghi) trong tương lai xảy ra nhờ Nhập Lưu Đạo.’

288

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ pañcanīvaraṇapariggahaṇena attano vā dhammesu, parassa vā dhammesu, kālena vā attano, kālena vā parassa dhammesu dhammānupassī viharati. samudayavayā panettha subhanimitta asubhanimittādīsu ayonisomanasikārayonisomanasikāravasena pañcasu nīvaraṇesu vuttanayena nīharitabbā. ito paraṃ vuttanayameva.

[Bên trong như vậy], tức vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của bản thân mình bằng cách nắm bắt 5 triền cái như vậy; hoặc vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của người khác bằng cách nắm bắt 5 triền cái như vậy; hoặc vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của bản thân mình vào lúc này, quán pháp nơi các pháp của người khác vào lúc khác bằng cách nắm bắt 5 triền cái như vậy. Và ở đây, tính chất sinh lên & diệt đi nên được rút ra dựa vào phương thức đã được nói trên về 5 triền cái – tức dựa vào phi như lý tác ý và như lý tác ý đến mỹ tướng, bất mỹ tướng vân vân(i). (Các đoạn kinh) từ đó về sau cũng theo chính phương thức được nói đó.

—–

(i) Tức khi hành giả phi như lý tác ý đến mỹ tướng thì Tham sinh lên; hành giả như lý tác ý đến bất mỹ tướng thì Tham diệt đi.

289

♦ kevalañhi idha nīvaraṇapariggāhikā sati dukkhasaccanti evaṃ yojanaṃ katvā nīvaraṇapariggāhakassa bhikkhuno niyyānamukhaṃ veditabbaṃ. sesaṃ tādisamevāti.

♦ nīvaraṇapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

Ở đây, quả thật niệm nắm bắt toàn bộ triền cái là sự thật về khổ. Dựa vào lối giải thích như vậy, sự khởi đầu của việc xuất ly của vị Tỳ Kheo nắm bắt triền cái nên được hiểu.

Sự giải thích (phần) triền cái được hoàn thành.

290

♦ 116. evaṃ pañcanīvaraṇavasena dhammānupassanaṃ vibhajitvā idāni pañcakkhandhavasena vibhajituṃ puna caparantiādimāha. tattha pañcasu upādānakkhandhesūti upādānassa khandhā upādānakkhandhā, upādānassa paccayabhūtā dhammapuñjā dhammarāsayoti attho. ayamettha saṅkhepo. vitthārato pana khandhakathā visuddhimagge vuttā. iti rūpanti “idaṃ rūpaṃ, ettakaṃ rūpaṃ, na ito paraṃ rūpaṃ atthī”ti sabhāvato rūpaṃ pajānāti. vedanādīsupi eseva nayo. ayamettha saṅkhepo. vitthārena pana rūpādīni visuddhimagge khandhakathāyameva vuttāni. iti rūpassa samudayoti evaṃ avijjāsamudayādivasena pañcahākārehi rūpassa samudayo. iti rūpassa atthaṅgamoti evaṃ avijjānirodhādivasena pañcahākārehi rūpassa atthaṅgamo, vedanādīsupi eseva nayo. ayamettha saṅkhepo. vitthāro pana visuddhimagge udayabbayañāṇakathāyaṃ vutto.

Sau khi giảng rõ phép quán pháp dựa theo thể thức 5 triền cái như vậy; giờ đây, Đức Phật đã nói ‘và thêm nữa’ vân vân nhằm giảng rõ (phép quán pháp) dựa theo thể thức ngũ uẩn. Ở đoạn kinh đó, về cụm từ [đối với ngũ thủ uẩn] vân vân, thủ uẩn tức các uẩn cho việc chấp thủ; (chúng) là những khối, những đống sự vật trở thành duyên cho sự chấp thủ. Ý nghĩa là như vậy. Ở đây, đó là lời giảng tóm lược; còn lời giảng về uẩn được nói một cách chi tiết trong bộ Thanh Tịnh Đạo. [Sắc như vậy] tức: vị ấy rõ biết sắc theo thực-tính rằng ‘Đây là sắc; sắc là như vậy; không có sắc ra ngoài cái này.’ Ở cụm từ [đối với thọ] vân vân, chính phương pháp (giải thích) đó (nên được áp dụng). Ở đây, đó là lời giảng tóm lược; còn sắc vân vân được nói một cách chi tiết trong chính lời giảng về uẩn thuộc bộ Thanh Tịnh Đạo. [Sự sinh lên của sắc như vậy] tức sự sinh lên của sắc theo 5 phương thức: do sự sinh lên của vô minh vân vân như vậy. [Sự diệt đi của sắc như vậy] tức sự diệt đi của sắc theo 5 phương thức: do sự diệt của vô minh vân vân như vậy. Ở cụm từ [đối với thọ] vân vân, chính phương pháp (giải thích) đó (nên được áp dụng). Ở đây, đó là lời giảng tóm lược; còn lời giảng chi tiết được nói trong chính lời giảng về sinh diệt tuệ thuộc bộ Thanh Tịnh Đạo.

291

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ pañcakkhandhapariggahaṇena attano vā dhammesu, parassa vā dhammesu, kālena vā attano, kālena vā parassa dhammesu dhammānupassī viharati. samudayavayā panettha “avijjāsamudayā rūpasamudayo”tiādīnaṃ (paṭi. ma. 1.50) pañcasu khandhesu vuttānaṃ paññāsāya lakkhaṇānaṃ vasena nīharitabbā. ito paraṃ vuttanayameva.

[Bên trong như vậy], tức vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của bản thân mình bằng cách nắm bắt ngũ uẩn như vậy; hoặc vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của người khác bằng cách nắm bắt ngũ uẩn như vậy; hoặc vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của bản thân mình vào lúc này, quán pháp nơi các pháp của người khác vào lúc khác bằng cách nắm bắt ngũ uẩn như vậy. Và ở đây, tính chất sinh lên & diệt đi nên được rút ra dựa vào 50 đặc tính đã được nói đối với ngũ uẩn: ‘sự sinh lên của sắc do sự sinh lên của vô minh’ vân vân (paṭi. ma. 1.50). Chính phương pháp được nói đó (nên được áp dụng) từ đây trở đi.

292

♦ kevalañhi idha khandhapariggāhikā sati dukkhasaccanti evaṃ yojanaṃ katvā khandhapariggāhakassa bhikkhuno niyyānamukhaṃ veditabbaṃ. sesaṃ tādisamevāti.

♦ khandhapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

Ở đây, quả thực, niệm ghi nhận toàn bộ các uẩn là sự thật về khổ.’ Sau khi giải thích như vậy, thì sự khởi đầu của việc xuất ly của vị Tỳ Kheo nắm bắt các uẩn nên được hiểu. Phần còn lại cũng giống hệt như phần trước đó.

Sự giải thích (phần) các uẩn được hoàn thành.

293

♦ 117. evaṃ pañcakkhandhavasena dhammānupassanaṃ vibhajitvā idāni āyatanavasena vibhajituṃ puna caparantiādimāha. tattha chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesūti cakkhu sotaṃ ghānaṃ jivhā kāyo manoti imesu chasu ajjhattikesu rūpaṃ saddo gandho raso phoṭṭhabbo dhammāti imesu chasu bāhiresu. cakkhuṃ ca pajānātīti cakkhupasādaṃ yāthāvasarasalakkhaṇavasena pajānāti. rūpe ca pajānātīti bahiddhā catusamuṭṭhānikarūpañca yāthāvasarasalakkhaṇavasena pajānāti. yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojananti yañca taṃ cakkhuṃ ceva rūpe cāti ubhayaṃ paṭicca kāmarāgasaṃyojanaṃ paṭigha-māna-diṭṭhi-vicikicchā-sīlabbataparāmāsa-bhavarāga-issā-macchariyāvijjāsaṃyojananti dasavidhaṃ saṃyojanaṃ uppajjati, tañca yāthāvasarasalakkhaṇavasena pajānāti.

Sau khi giảng rõ phép quán pháp dựa theo thể thức ngũ uẩn như vậy; giờ đây, Đức Phật đã nói ‘và thêm nữa’ vân vân nhằm giảng rõ (phép quán pháp) dựa theo thể thức các xứ [āyatana]. Ở đoạn kinh đó, về cụm từ [đối với 6 nội xứ & 6 ngoại xứ], tức đối với 6 nội (xứ) này: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý; và đối với 6 ngoại (xứ) này: sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp. [Vị ấy rõ biết mắt], tức: vị ấy rõ biết thần kinh nhãn dựa theo đặc tính & tính chất đúng thật của nó. [Vị ấy rõ biết các sắc], tức: vị ấy rõ biết sắc bên ngoài – vốn bắt nguồn từ 4 [nhân tố](i) – dựa theo đặc tính & tính chất đúng thật của nó. [Sự trói buộc nào sinh lên dựa vào 2 yếu tố đó] tức: sự trói buộc nào – gồm 10 loại: sự trói buộc bởi dục tham, sự trói buộc bởi sân, mạn, kiến, hoài nghi, giới cấm thủ, hữu ái, ganh tỵ, bỏn xẻn, vô minh – sinh lên dựa vào 2 yếu tố đó – tức chính con mắt và các sắc; thì vị ấy rõ biết sự trói buộc đó dựa theo đặc tính & tính chất đúng thật của nó.

—–

(i) 4 nhân tố có lẽ là: nghiệp, thức, thời tiết & vật thực.

294

♦ kathaṃ panetaṃ uppajjatīti? cakkhudvāre tāva āpāthagataṃ iṭṭhārammaṇaṃ kāmassādavasena assādayato abhinandato kāmarāgasaṃyojanaṃ uppajjati. aniṭṭhārammaṇe kujjhato paṭighasaṃyojanaṃ uppajjati. “ṭhapetvā maṃ na koci añño etaṃ ārammaṇaṃ vibhāvetuṃ samattho atthī”ti maññato mānasaṃyojanaṃ uppajjati. “etaṃ rūpārammaṇaṃ niccaṃ dhuvan”ti gaṇhato diṭṭhisaṃyojanaṃ uppajjati. “etaṃ rūpārammaṇaṃ satto nu kho, sattassa nu kho”ti vicikicchato vicikicchāsaṃyojanaṃ uppajjati. “sampattibhave vata no idaṃ sulabhaṃ jātan”ti bhavaṃ patthentassa bhavarāgasaṃyojanaṃ uppajjati. “āyatimpi evarūpaṃ sīlabbataṃ samādiyitvā sakkā laddhun”ti sīlabbataṃ samādiyantassa sīlabbataparāmāsasaṃyojanaṃ uppajjati. “aho vata etaṃ rūpārammaṇaṃ aññe na labheyyun”ti usūyato issāsaṃyojanaṃ uppajjati. attanā laddhaṃ rūpārammaṇaṃ aññassa maccharāyato macchariyasaṃyojanaṃ uppajjati. sabbeheva sahajātāññāṇavasena avijjāsaṃyojanaṃ uppajjati.

[Và nó (sự trói buộc đó) sinh lên như thế nào?]. Sự trói buộc bởi dục tham sinh lên cho người hưởng thụ, người vui thích đối tượng vừa ý – theo nghĩa là sự hưởng thụ về dục tham – chừng nào (đối tượng đó) còn tiếp cận phạm vi của nhãn môn. Sự trói buộc bởi sân hận sinh lên cho người ghét đối tượng không vừa ý. Sự trói buộc bởi mạn sinh lên cho người nghĩ rằng ‘Ngoài ta ra, không có bất kỳ người nào khác có thể giải thích đối tượng này.’ Sự trói buộc bởi kiến sinh lên cho người nắm bắt rằng ‘Đối tượng sắc này thì thường còn, ổn định.’ Sự trói buộc bởi hoài nghi sinh lên cho người hoài nghi rằng ‘Đối tượng sắc này là chúng sinh chăng? Đối tượng sắc này thuộc về chúng sinh chăng?’ Sự trói buộc bởi hữu ái sinh lên cho người mong muốn hữu rằng ‘Mong chúng ta dễ dàng đạt được sự sinh ở cõi tốt đẹp!’ Sự trói buộc bởi giới cấm thủ sinh lên cho người tiếp nhận giới cấm rằng ‘Sau khi tiếp nhận giới cấm, có thể đạt được đối tượng như vậy trong tương lai.’ Sự trói buộc do ganh tỵ sinh lên cho người ganh tỵ rằng ‘Ô, mong những kẻ khác không đạt được đối tượng sắc này!’ Sự trói buộc do bỏn xẻn sinh lên cho người bỏn xẻn với người khác về đối tượng sắc mà bản thân mình đã đạt được. Sự trói buộc do vô minh sinh lên do sự vô trí đồng sinh với tất cả mọi sự trói buộc đó.

295

♦ yathā ca anuppannassāti yena kāraṇena asamudācāravasena anuppannassa tassa dasavidhassāpi saṃyojanassa uppādo hoti, tañca kāraṇaṃ pajānāti. yathā ca uppannassāti appahīnaṭṭhena pana samudācāravasena vā uppannassa tassa dasavidhassāpi saṃyojanassa yena kāraṇena pahānaṃ hoti, tañca kāraṇaṃ pajānāti. yathā ca pahīnassāti tadaṅgavikkhambhanappahānavasena pahīnassāpi tassa dasavidhassa saṃyojanassa yena kāraṇena āyatiṃ anuppādo hoti, tañca pajānāti. kena kāraṇena panassa āyatiṃ anuppādo hoti? diṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsaissāmacchariyabhedassa tāva pañcavidhassa saṃyojanassa sotāpattimaggena āyatiṃ anuppādo hoti. kāmarāgapaṭighasaṃyojanadvayassa oḷārikassa sakadāgāmimaggena, aṇusahagatassa anāgāmimaggena,

mānabhavarāgāvijjāsaṃyojanattayassa arahattamaggena āyatiṃ anuppādo hoti.

[Thể theo của (sự trói buộc) chưa sinh lên – yathā ca anuppannassa] tức sự sinh lên của trói buộc gồm 10 loại, chưa sinh lên – theo nghĩa là chưa diễn tiến – (sự sinh lên ấy) xảy ra do nguyên nhân nào; thì vị ấy rõ biết nguyên nhân ấy. [Thể theo của (sự trói buộc) đã sinh lên – yathā ca uppannassa] tức sự từ bỏ của trói buộc gồm 10 loại, đã sinh lên – theo nghĩa là đang diễn tiến hoặc theo nghĩa là chưa được từ bỏ – (sự từ bỏ ấy) xảy ra do nguyên nhân nào; thì vị ấy rõ biết nguyên nhân ấy. [Thể theo của (sự trói buộc) đã được từ bỏ – yathā ca pahīnassa] tức sự không sinh lên trong tương lai của trói buộc gồm 10 loại, đã được từ bỏ – theo nghĩa là (loại bỏ tạm thời) hay (loại bỏ) theo kiểu tuyệt trừ – (sự không sinh lên ấy) xảy ra do nguyên nhân nào; thì vị ấy rõ biết nguyên nhân ấy. Vậy sự không sinh lên trong tương lai của trói buộc ấy xảy ra do nguyên nhân gì? Sự không sinh lên trong tương lai của trói buộc gồm 5 loại: kiến, hoài nghi, giới cấm thủ, ghen tỵ, bỏn xẻn xảy ra do Nhập Lưu Đạo. Sự không sinh lên trong tương lai của cặp trói buộc ở cấp độ thô: dục tham (cấp độ thô) và sân hận (cấp độ thô) xảy ra do Nhất Lai Đạo. Sự không sinh lên trong tương lai của cặp trói buộc còn dư sót: dục tham (còn dư sót) và sân hận (còn dư sót) xảy ra do Bất Lai Đạo. Sự không sinh lên trong tương lai của 3 trói buộc: mạn, hữu ái và vô minh xảy ra do A La Hán Đạo.

296

♦ sotañca pajānāti sadde cā tiādīsupi eseva nayo. apicettha āyatanakathā vitthārato visuddhimagge āyatananiddese vuttanayeneva veditabbā.

Ở đoạn kinh [Vị ấy rõ biết tai và các âm] vân vân, chính phương pháp (giải thích) đó (nên được áp dụng). Và trong chủ đề này, lời giảng về xứ nên được hiểu một cách chi tiết theo chính phương pháp đã được nói trong phần mô tả về xứ thuộc bộ Thanh Tịnh Đạo.

297

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ ajjhattikāyatanapariggahaṇena attano vā dhammesu, bāhirāyatanapariggahaṇena parassa vā dhammesu, kālena vā attano, kālena vā parassa dhammesu dhammānupassī viharati. samudayavayā panettha “avijjāsamudayā cakkhusamudayo”ti rūpāyatanassa rūpakkhandhe, arūpāyatanesu manāyatanassa viññāṇakkhandhe, dhammāyatanassa sesakkhandhesu vuttanayena nīharitabbā. lokuttaradhammā na gahetabbā. ito paraṃ vuttanayameva.

[Bên trong như vậy], tức vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của bản thân mình bằng cách nắm bắt nội xứ như vậy; hoặc vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của người khác bằng cách nắm bắt ngoại xứ như vậy; hoặc vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của bản thân mình vào lúc này bằng cách nắm bắt nội xứ như vậy, quán pháp nơi các pháp của người khác vào lúc khác bằng cách nắm bắt ngoại xứ như vậy. Và ở đây, tính chất sinh lên & diệt đi của sắc xứ thuộc sắc uẩn; của ý xứ thuộc thức uẩn và pháp xứ thuộc các uẩn còn lại trong các vô sắc xứ nên được rút ra dựa vào chính phương pháp đã được nói ‘Do sự sinh lên của vô minh, có sự sinh lên của con mắt’ vân vân. Các pháp siêu thế không nên được hiểu (ở đoạn kinh này). Chính phương pháp được nói đó (nên được áp dụng) từ đây về sau.

298

♦ kevalañhi idha āyatanapariggāhikā sati dukkhasaccanti evaṃ yojanaṃ katvā āyatanapariggāhakassa bhikkhuno niyyānamukhaṃ veditabbaṃ. sesaṃ tādisamevāti.

♦ āyatanapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

Ở đây, quả thực, niệm ghi nhận toàn bộ các xứ là sự thật về khổ.’ Sau khi giải thích như vậy, thì sự khởi đầu của việc xuất ly của vị Tỳ Kheo nắm bắt các xứ nên được hiểu. Phần còn lại cũng giống hệt như phần trước đó.

Sự giải thích (phần) các xứ được hoàn thành.

299

♦ 118. evaṃ cha ajjhattikabāhirāyatanavasena dhammānupassanaṃ vibhajitvā idāni bojjhaṅgavasena vibhajituṃ puna caparanti ādimāha. tattha bojjhaṅgesūti bujjhanakasattassa aṅgesu. santanti paṭilābhavasena saṃvijjamānaṃ. satisambojjhaṅganti satisaṅkhātaṃ sambojjhaṅgaṃ. ettha hi sambujjhati āraddhavipassakato paṭṭhāya yogāvacaroti sambodhi, yāya vā so satiādikāya sattadhammasāmaggiyā sambujjhati kilesaniddāto uṭṭhāti, saccāni vā paṭivijjhati, sā dhammasāmaggī sambodhi. tassa sambodhissa, tassā vā sambodhiyā aṅganti sambojjhaṅgaṃ. tena vuttaṃ “satisaṅkhātaṃ sambojjhaṅgan”ti. sesasambojjhaṅgesupi imināva nayena vacanattho veditabbo.

Sau khi giảng rõ phép quán pháp dựa theo thể thức 6 nội ngoại xứ như vậy; giờ đây, Đức Phật đã nói ‘và thêm nữa’ vân vân nhằm giảng rõ (phép quán pháp) dựa theo thể thức các giác chi. Ở đoạn kinh đó, về cụm từ [đối với các giác chi], tức đối với các chi phần của một chúng sinh giác ngộ. [Đang tồn tại] tức: đang hiển hiện theo nghĩa là sự đạt được(i). [Niệm giác chi] chỉ đến một giác chi được gọi là Niệm. Trong chủ đề này, quả thật, sự giác ngộ [sambodhi] là (quá trình) vị hành giả giác ngộ kể từ thời điểm bắt đầu (phát triển) Vipassanā. Hoặc nhờ sự thống nhất nào của 7 yếu tố – gồm niệm vân vân – vị ấy giác ngộ; thức dậy khỏi giấc ngủ phiền não; thấu đạt các chân lý; thì sự thống nhất đó của các yếu tố chính là sự giác ngộ. Chi phần của người giác ngộ đó hay chi phần của sự giác ngộ đó là [giác chi – sambojjhaṅga]. Do đó, điều này đã được nói: ‘một giác chi được gọi là niệm.’ Và đối với các giác chi còn lại, ý nghĩa lời nói nên được hiểu theo chính phương pháp đó.

—–

(i) Tức vị hành giả ‘đạt được’, ‘có được’ giác chi đó.

300

♦ asantanti appaṭilābhavasena avijjamānaṃ. yathā ca anuppannassātiādīsu pana satisambojjhaṅgassa tāva — “atthi, bhikkhave, satisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā, tattha yonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā satisambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā satisambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattatī”ti (saṃ. ni. 5.183) evaṃ uppādo hoti. tattha satiyeva satisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā. yonisomanasikāro vuttalakkhaṇoyeva, taṃ tattha bahulaṃ pavattayato satisambojjhaṅgo uppajjati.

[Đang không tồn tại] tức: đang không hiển hiện theo nghĩa là sự không đạt được(i). Ở đoạn kinh [thể theo (sự sinh lên của niệm giác chi) chưa sinh lên] vân vân, tức sự sinh lên của niệm giác chi xảy ra như thế này: ‘Này các Tỳ Kheo! Có các yếu tố phù hợp cho niệm giác chi; (có) sự thực hiện nhiều lần như lý tác ý đến chúng (các yếu tố ấy). Thức ăn đó dẫn tới sự sinh lên của niệm giác chi chưa sinh; dẫn tới sự viên mãn, sự phát triển, sự sung mãn, sự tăng trưởng của niệm giác chi đã sinh.’ (saṃ. ni. 5.183). Ở đó, chính niệm là yếu tố phù hợp cho niệm giác chi; như lý tác ý có chính đặc tính đã được nói. Do sự thực hiện nhiều lần (như lý tác ý) đó đến nó (niệm), niệm giác chi sinh lên.

—–

(i) Tức vị hành giả ‘không đạt được’, ‘không có được’ giác chi đó.

301

♦ apica cattāro dhammā satisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti satisampajaññaṃ muṭṭhassatipuggalaparivajjanatā upaṭṭhitassatipuggalasevanatā tadadhimuttatāti. abhikkantādīsu hi sattasu ṭhānesu satisampajaññena bhattanikkhittakākasadise muṭṭhassatipuggale parivajjanena tissadattattherābhayattherasadise upaṭṭhitassatipuggale sevanena ṭhānanisajjādīsu satisamuṭṭhāpanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittatāya ca satisambojjhaṅgo uppajjati. evaṃ catūhi kāraṇehi uppannassa panassa arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotīti pajānāti.

Và 4 yếu tố dẫn tới sự sinh lên của niệm giác chi: (1) Niệm & sự triệt tri; (2) Việc tránh né người thất niệm; (3) Việc gắn bó với người có niệm vững vàng; và (4) Sự quyết tâm (phát triển niệm). Bởi vì niệm giác chi sinh lên do niệm & sự triệt tri trong 7 tư thế như (tư thế) di chuyển tới vân vân; do việc tránh né những người thất niệm giống như con quạ bỏ mất miếng ăn; do việc gắn bó với những người có niệm vững vàng – giống như trưởng lão Tissadatta, trưởng lão Abhaya; do trạng thái tâm hướng đến mục đích là làm niệm sinh khởi. Và sau khi giác chi đó sinh lên do 4 nguyên nhân như vậy, thì vị ấy rõ biết rằng ‘(niệm) của vị ấy viên mãn, tròn đầy’ nhờ A La Hán Đạo.

302

♦ dhammavicayasambojjhaṅgassa pana — “atthi, bhikkhave, kusalākusalā dhammā … pe … kaṇhasukkasappaṭibhāgā dhammā, tattha yonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā dhammavicayasambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattatī”ti (saṃ. ni. 5.232) evaṃ uppādo hoti.

Còn sự sinh lên của trạch pháp giác chi xảy ra như thế này: ‘Này các Tỳ Kheo! Có các thiện & bất thiện pháp… các pháp đen & trắng – tương ứng với (bất thiện & thiện pháp); (có) sự thực hiện nhiều lần như lý tác ý đến chúng (các pháp ấy). Thức ăn đó dẫn tới sự sinh lên của trạch pháp giác chi chưa sinh; dẫn tới sự viên mãn, sự phát triển, sự sung mãn, sự tăng trưởng của trạch pháp giác chi đã sinh.’ (saṃ. ni. 5.232).

303

♦ apica satta dhammā dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti paripucchakatā vatthuvisadakiriyā indriyasamattapaṭipādanā duppaññapuggalaparivajjanā paññavantapuggalasevanā

gambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇā tadadhimuttatāti. tattha paripucchakatāti khandhadhātuāyatanaindriyabalabojjhaṅgamaggaṅgajhānaṅga samathavipassanānaṃ atthasannissitaparipucchābahulatā.

Và 7 yếu tố dẫn tới sự sinh lên của trạch pháp giác chi: (1) Việc đặt câu hỏi; (2) Việc thanh tẩy vật; (3) Việc giữ các căn cân bằng; (4) Việc tránh né người liệt tuệ; (5) Việc gắn bó với người có tuệ; (6) Việc suy xét về tiến trình thâm sâu bằng trí thâm sâu; và (7) Sự quyết tâm (phát triển trạch pháp). Trong chủ đề này, [Việc đặt câu hỏi – paripucchakatā] là việc thường xuyên hỏi về ý nghĩa của (các chủ đề) thiền Vipassanā, thiền Chỉ, chi phần của tầng thiền, chi phần của Đạo, giác chi, lực, căn, xứ, giới, uẩn.

304

♦ vatthuvisadakiriyāti ajjhattikabāhirānaṃ vatthūnaṃ visadabhāvakaraṇaṃ. yadā hissa kesanakhalomā atidīghā honti, sarīraṃ vā ussannadosañceva sedamalamakkhitañca, tadā ajjhattikaṃ vatthu avisadaṃ hoti aparisuddhaṃ. yadā pana cīvaraṃ jiṇṇaṃ kiliṭṭhaṃ duggandhaṃ hoti, senāsanaṃ vā uklāpaṃ, tadā bāhiraṃ vatthu avisadaṃ hoti aparisuddhaṃ. tasmā kesādicchedāpanena uddhaṃvirecanādhovirecanādīhi sarīrasallahukabhāvakaraṇena ucchādananhāpanena ca ajjhattikaṃ vatthu visadaṃ kātabbaṃ.

[Việc thanh tẩy vật – vatthuvisadakiriyā] tức khiến cho các vật bên trong và bên ngoài trở nên trong sạch. Quả thật, khi nào tóc, móng, lông trở nên quá dài; thân thể có quá nhiều chỗ bẩn hoặc bị lấm bởi bụi & mồ hôi; thì khi đó, vật bên trong không trong sạch, không sạch sẽ. Còn khi nào y trở nên cũ, bẩn, có mùi hôi; chỗ ngụ trở nên dơ bẩn; thì khi đó, vật bên ngoài không trong sạch, không sạch sẽ. Do đó, vật bên trong nên được làm trong sạch bằng cách cắt tóc vân vân; bằng cách khiến cho thân thể trở nên nhẹ nhàng thông qua việc gột rửa phía trên và gột rửa phía dưới (thân thể); bằng cách chà tắm.

305

♦ sūcikammadhovanarajanaparibhaṇḍakaraṇādīhi bāhiraṃ vatthu visadaṃ kātabbaṃ. etasmiñhi ajjhattikabāhire vatthusmiṃ avisade uppannesu cittacetasikesu ñāṇampi aparisuddhaṃ hoti, aparisuddhāni dīpakapallakavaṭṭitelāni nissāya uppannadīpasikhāya obhāso viya. visade pana ajjhattikabāhire vatthumhi uppannesu cittacetasikesu ñāṇampi visadaṃ hoti, parisuddhāni dīpakapallakavaṭṭitelāni nissāya uppannadīpasikhāya obhāso viya. tena vuttaṃ — “vatthuvisadakiriyā dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattatī”ti.

Vật bên ngoài nên được làm trong sạch bằng việc làm sạch, rửa, nhuộm màu, trát vữa vân vân. Khi các tâm và tâm sở sinh lên nơi vật bên trong hay bên ngoài không trong sạch đó; thì trí không thanh tịnh giống như ánh sáng từ ngọn lửa đèn sinh lên dựa vào dầu bẩn ở tim đèn nơi chén (dựng đầu) của ngọn đèn. Còn khi các tâm và tâm sở sinh lên nơi vật bên trong hay bên ngoài trong sạch; thì trí thanh tịnh giống như ánh sáng từ ngọn lửa đèn sinh lên dựa vào dầu sạch ở tim đèn nơi chén (dựng đầu) của ngọn đèn. Do đó, điều này đã được nói: ‘Việc thanh tẩy vật dẫn tới sự sinh lên của trạch pháp giác chi.’

306

♦ indriyasamattapaṭipādanā nāma saddhādīnaṃ indriyānaṃ samabhāvakaraṇaṃ. sace hissa saddhindriyaṃ balavaṃ hoti, itarāni mandāni. tato vīriyindriyaṃ paggahakiccaṃ, satindriyaṃ upaṭṭhānakiccaṃ, samādhindriyaṃ avikkhepakiccaṃ, paññindriyaṃ dassanakiccaṃ kātuṃ na sakkoti. tasmā taṃ dhammasabhāvapaccavekkhaṇena vā yathā vā manasikaroto balavaṃ jātaṃ, tathā amanasikārena hāpetabbaṃ. vakkalittherassa vatthu cettha nidassanaṃ. sace pana vīriyindriyaṃ balavaṃ hoti, atha neva saddhindriyaṃ adhimokkhakiccaṃ kātuṃ sakkoti, na itarāni itarakiccabhedaṃ. tasmā taṃ passaddhādibhāvanāya hāpetabbaṃ. tatrāpi soṇattherassa vatthu dassetabbaṃ. evaṃ sesesupi ekassa balavabhāve sati itaresaṃ attano kiccesu asamatthatā veditabbā.

[Việc giữ các căn cân bằng – indriyasamattapaṭipādanā] tức việc làm các căn – tín vân vân – trở nên cân bằng. Bởi vì nếu tín căn của vị ấy trở nên mạnh mẽ thì các căn khác của vị ấy trở nên chậm lụt. Cho nên tấn căn không thể thực hiện phận sự là nỗ lực; niệm căn không thể thực hiện phận sự là ghi nhận; định căn không thể thực hiện phận sự là không tán loạn; tuệ căn không thể thực hiện phận sự là thấy. Do đó, (tín căn) đó nên được làm cho suy giảm bằng sự suy xét đến thực tính của các pháp; hoặc khi nào (tín căn) đó trở nên mạnh mẽ đối với người tác ý (đến đối tượng làm tăng trưởng tín căn), thì khi đó, (tín căn) đó nên được làm cho suy giảm bằng cách không tác ý (đến đối tượng đó). Và ví dụ cho chủ đề này là câu chuyện về trưởng lão Vakkali. Còn nếu tấn căn trở nên mạnh mẽ; thì tín căn không thể thực hiện phận sự là cố quyết, các căn khác cũng không thể thực hiện loại phận sự của chúng. Do đó, (tấn căn) đó nên được làm cho suy giảm bằng sự phát triển lòng tin vân vân. Và ví dụ ở đây là câu chuyện về trưởng lão Soṇa. Như vậy, trong các căn còn lại, khi một căn nào đó trở nên mạnh mẽ; thì sự bất lực của các căn khác đối với phận sự của chúng nên được hiểu.

307

♦ visesato panettha saddhāpaññānaṃ samādhivīriyānaṃ ca samataṃ pasaṃsanti. balavasaddho hi mandapañño mudhāpasanno hoti, avatthusmiṃ pasīdati. balavapañño mandasaddho kerāṭikapakkhaṃ bhajati. bhesajjasamuṭṭhito viya rogo atekiccho hoti. cittuppādamatteneva kusalaṃ hotīti atidhāvitvā dānādīni akaronto niraye uppajjati. ubhinnaṃ samatāya vatthusmiṃyeva pasīdati. balavasamādhiṃ pana mandavīriyaṃ samādhissa kosajjapakkhattā kosajjaṃ adhibhavati. balavavīriyaṃ mandasamādhiṃ vīriyassa uddhaccapakkhattā uddhaccaṃ adhibhavati. samādhi pana vīriyena saṃyojito kosajje patituṃ na labhati. vīriyaṃ samādhinā saṃyojitaṃ uddhacce patituṃ na labhati. tasmā tadubhayaṃ samaṃ kātabbaṃ. ubhayasamatāya hi appanā hoti.

Và đặc biệt trong chủ đề này, (các bậc trí) ca ngợi sự cân bằng giữa tín và tuệ; giữa định và tấn. Bởi vì người có tín mạnh và tuệ yếu thì tin vào kẻ/điều si mê, tin vào cái vô cơ sở. Người có tuệ mạnh và tín yếu thì giao du với nhóm người đạo đức giả giống như căn bệnh khởi sinh từ thuốc men, không thể chữa được. (Người ấy nghĩ rằng) ‘Điều thiện tồn tại chỉ nhờ mỗi sự sinh lên của tâm(i)’, (người ấy) qua đời, rồi sinh lên ở địa ngục do không thực hiện bố thí vân vân. Nhờ sự cân bằng của 2 (căn), người ta chỉ tin vào cái có cơ sở. Còn khi định mạnh và tấn yếu; thì sự lười biếng áp đảo (tâm) do sự liên kết của định với sự lười biếng(ii). Khi tấn mạnh và định yếu; thì sự phóng dật áp đảo (tâm) do sự liên kết của tấn với sự phóng dật. Định được liên kết với tấn thì không thể rơi vào sự lười biếng. Tấn được liên kết với định thì không thể rơi vào sự phóng dật. Do đó, sự cân bằng cả 2 (căn) đó thì nên được thực hiện (bởi hành giả). Quả thật, sự an chỉ xuất hiện do sự cân bằng cả 2 (căn đó).

—–

(i) Tức chỉ cần nghĩ đến việc thiện là đã ‘làm’ thiện, chứ không cần phải hành động như bố thí, giữ giới…

(ii) Định có xu hướng đến trạng thái thụ động; do đó, định quá nhiều mà tấn ít thì tâm hành giả trở nên thụ động, thích lười nhác.

308

♦ apica samādhikammikassa balavatīpi saddhā vaṭṭati. evaṃ saddahanto okappento appanaṃ pāpuṇissati. samādhipaññāsu pana samādhikammikassa ekaggatā balavatī vaṭṭati, evañhi so appanaṃ pāpuṇāti. vipassanākammikassa paññā balavatī vaṭṭati, evañhi so lakkhaṇappaṭivedhaṃ pāpuṇāti. ubhinnaṃ pana samatāyapi appanā hotiyeva. sati pana sabbattha balavatī vaṭṭati. sati hi cittaṃ uddhaccapakkhikānaṃ saddhāvīriyapaññānaṃ vasena uddhaccapātato, kosajjapakkhikena ca samādhinā kosajjapātato rakkhati. tasmā sā

loṇadhūpanaṃ viya sabbabyañjanesu sabbakammikāmacco viya ca sabbarājakiccesu sabbattha icchitabbā. tenāha — “sati ca pana sabbatthikā vuttā bhagavatā. kiṃ kāraṇā? cittañhi sati paṭisaraṇaṃ, ārakkhapaccupaṭṭhānā ca sati, na ca vinā satiyā cittassa paggahaniggaho hotī”ti.

Và hơn nữa, tín mạnh thì phù hợp cho hành giả định. Nhờ tin như vậy, tín như vậy, vị ấy có thể đạt đến sự an chỉ. Còn về định và tuệ, thì nhất tâm (tức định) mạnh thì phù hợp cho hành giả định; bởi vì như vậy, vị ấy đạt đến sự an chỉ. Tuệ mạnh thì phù hợp cho hành giả Vipassanā; bởi vì như vậy, vị ấy đạt đến sự thấu đạt đặc tính (các pháp). Và sự an chỉ chỉ xuất hiện nhờ sự cân bằng cả 2 (căn đó). Nhưng niệm mạnh thì phù hợp ở mọi nơi. Bởi vì niệm bảo vệ tâm khỏi sự rơi vào phóng dật bởi tín, tấn và tuệ – những căn liên kết với phóng dật; và bảo vệ tâm khỏi sự rơi vào lười biếng bởi định – căn liên kết với sự lười biếng. Do đó, nó (niệm) xứng đáng được mong muốn ở mọi nơi giống như thứ gia vị là muối (xứng đáng được mong muốn) trong mọi món cà ri; giống như vị cố vấn trông coi mọi việc (xứng đáng được mong muốn) ở mọi phận sự của vị vua. Do đó, (Đức Phật) đã nói rằng: ‘Còn niệm đã được nói bởi Đức Thế Tôn là có lợi ích ở mọi nơi. Do nguyên nhân là gì? Do niệm là cái bảo vệ tâm; do niệm có biểu hiện là sự bảo vệ; do thiếu niệm, thì không có sự nỗ lực hay kiểm soát tâm.’

309

duppaññapuggalaparivajjanā nāma khandhādibhede anogāḷhapaññānaṃ dummedhapuggalānaṃ ārakāva parivajjanaṃ. paññavantapuggalasevanā nāma samapaññāsalakkhaṇapariggāhikāya udayabbayapaññāya samannāgatapuggalasevanā. gambhīrañāṇacariyapaccavekkhaṇā nāma gambhīresu khandhādīsu pavattāya gambhīrapaññāya pabhedapaccavekkhaṇā. tadadhimuttatā nāma ṭhānanisajjādīsu dhammavicayasambojjhaṅgasamuṭṭhāpanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittatā. evaṃ uppannassa panassa arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotīti pajānāti.

[Việc tránh né người liệt tuệ] tức: việc tránh xa khỏi những người đần độn, có tuệ không sâu sắc về các loại (chủ đề) như uẩn vân vân. [Việc gắn bó với người có tuệ] tức: việc gắn bó với những người có tuệ sinh diệt – (tuệ đó) nắm bắt toàn bộ 50 đặc tính. [Việc suy xét về tiến trình thâm sâu bằng trí thâm sâu] tức: việc suy xét về các thể loại thông qua tuệ thâm sâu diễn tiến nơi các đối tượng thâm sâu như uẩn vân vân(i). [Sự quyết tâm] tức: tức trạng thái tâm hướng đến mục đích là làm trạch pháp giác chi sinh khởi trong các tư thế đứng, ngồi vân vân. Và sau khi giác chi đó sinh lên như vậy, thì vị ấy rõ biết rằng ‘(trạch pháp) của vị ấy viên mãn, tròn đầy’ nhờ A La Hán Đạo.

—–

(i) Tức suy xét về các tiến trình thâm sâu đa dạng như uẩn vân vân bằng trí tuệ sâu sắc.

310

♦ vīriyasambojjhaṅgassa — “atthi, bhikkhave, ārabbhadhātu nikkamadhātu parakkamadhātu, tattha yoniso manasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā vīriyasambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā vīriyasambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattatī”ti (saṃ. ni. 5.232) evaṃ uppādo hoti.

Còn sự sinh lên của tấn giác chi xảy ra như thế này: ‘Này các Tỳ Kheo! Có yếu tố khởi đầu, yếu tố cố gắng, yếu tố nỗ lực; (có) sự thực hiện nhiều lần như lý tác ý đến chúng (các yếu tố ấy). Thức ăn đó dẫn tới sự sinh lên của tinh tấn giác chi chưa sinh; dẫn tới sự viên mãn, sự phát triển, sự sung mãn, sự tăng trưởng của tinh tấn giác chi đã sinh.’ (saṃ. ni. 5.232).

311

♦ apica ekādasa dhammā vīriyasambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti apāyabhayapaccavekkhaṇatā ānisaṃsadassāvitā gamanavīthipaccavekkhaṇatā piṇḍapātāpacāyanatā dāyajjamahattapaccavekkhaṇatā satthumahattapaccavekkhaṇatā jātimahattapaccavekkhaṇatā sabrahmacārimahattapaccavekkhaṇatā kusītapuggalaparivajjanatā āraddhavīriyapuggalasevanatā tadadhimuttatāti.

Và 11 yếu tố dẫn tới sự sinh lên của tinh tấn giác chi: (1) Sự suy xét về nỗi khiếp sợ khổ cảnh; (2) Trạng thái thấy lợi ích; (3) Sự suy xét về con đường nên đi; (4) Sự kính trọng việc khất thực; (5) Sự suy xét về tính vĩ đại của di sản; (6) Sự suy xét về tính vĩ đại của bậc đạo sư; (7) Sự suy xét về tính vĩ đại của dòng tộc; (8) Sự suy xét về tính vĩ đại của đồng phạm hạnh; (9) Sự tránh né người lười biếng; (10) Sự gắn bó với người tinh tấn; và (11) Sự quyết tâm.       

312

♦ tattha nirayesu pañcavidhabandhanakammakāraṇato paṭṭhāya mahādukkhaṃ anubhavanakālepi, tiracchānayoniyaṃ jālakkhipakumīnādīhi gahitakālepi, pājanakaṇṭakādippahāratunnassa pana sakaṭavāhanādikālepi, pettivisaye anekānipi vassasahassāni ekaṃ buddhantarampi khuppipāsāhi āturitakālepi, kālakañjikāsuresu saṭṭhihatthāsītihatthappamāṇena aṭṭhicammamatteneva attabhāvena vātātapādidukkhānubhavanakālepi na sakkā vīriyasambojjhaṅgaṃ uppādetuṃ. ayameva te bhikkhu kālo vīriyakaraṇāyāti evaṃ apāyabhayaṃ paccavekkhantassāpi vīriyasambojjhaṅgo uppajjati.

Trong chủ đề này, (người ta) không thể khởi sinh tinh tấn giác chi vào lúc ở các địa ngục, chịu đựng đại khổ bắt đầu từ hình phạt gồm 5 kiểu trói buộc; (không thể khởi sinh tinh tấn giác chi) vào lúc ở cõi súc sinh, bị bắt bởi những người quăng lưới cá vân vân, hoặc khi kéo xe vân vân cho những kẻ đánh đập bằng gậy roi vân vân(i); (không thể khởi sinh tinh tấn giác chi) vào lúc ở cõi ngạ quỷ, bị thôi thúc bởi sự đói khát vào giai đoạn trung gian giữa 2 đời Phật – kéo dài nhiều ngàn năm; (không thể khởi sinh tinh tấn giác chi) vào lúc ở giữa loài Asura Kālakañjika(ii), chịu đựng cái khổ từ gió và sức nóng vân vân, do trạng thái của bản thân mình chỉ gồm da và xương(iii) – kích thước 60 cubit, 80 cubit(iv). Này Tỳ Kheo! Chính đây là thời gian cho việc khởi lên tinh tấn bởi ngươi!(v)’ Tinh tấn giác chi sinh lên cho người suy xét về nỗi khiếp sợ khổ cảnh như vậy.

—–

(i) Tức khi người ta tái sinh vào cõi súc sinh: làm cá, làm bò… bị con người, con vật khác săn đuổi, hành hạ, sai khiến… thì không thể tinh tấn tu tập được.

(ii) Đây là tên riêng của loài Asura này, theo từ điển PTS, tên của loài này là Kālakañjaka chứ không phải Kālakañjika.

(iii) Loài Asura này cơ thể ốm o, chỉ có da bọc xương, không có thịt, nên gió và nhiệt độ hành hạ chúng.

(iv) Khoảng 27m và 37m – đây có lẽ là chiều cao của chúng.

(v) Vị Tỳ Kheo suy xét, tự nhắc nhở với chính mình.

313

♦ “na sakkā kusītena navalokuttaradhammaṃ laddhuṃ, āraddhavīriyeneva sakkā ayamānisaṃso vīriyassā”ti evaṃ ānisaṃsadassāvinopi uppajjati. “sabbabuddhapaccekabuddhamahāsāvakehi te gatamaggo gantabbo, so ca na sakkā kusītena gantun”ti evaṃ gamanavīthiṃ paccavekkhantassāpi uppajjati. “ye taṃ piṇḍapātādīhi upaṭṭhahanti, ime te manussā neva ñātakā, na dāsakammakarā, nāpi ‘taṃ nissāya jīvissāmā’ti te paṇītāni piṇḍapātādīni denti, atha kho attano kārānaṃ mahapphalataṃ paccāsīsamānā denti, satthārāpi ‘ayaṃ ime paccaye paribhuñjitvā kāyadaḷhībahulo sukhaṃ viharissatī’ti na evaṃ sampassatā tuyhaṃ paccayā anuññātā, atha kho ‘ayaṃ ime paribhuñjamāno samaṇadhammaṃ katvā vaṭṭadukkhato muccissatī’ti te paccayā anuññātā, so dāni tvaṃ kusīto viharanto na taṃ piṇḍaṃ apacāyissasi, āraddhavīriyasseva hi piṇḍapātāpacāyanaṃ nāma hotī”ti evaṃ piṇḍapātāpacāyanaṃ paccavekkhantassāpi uppajjati mahāmittattherassa viya.

(Tinh tấn giác chi) sinh lên cho người nhìn thấy lợi ích rằng ‘Không thể đạt được 9 pháp siêu thế bằng sự lười biếng; chỉ có thể đạt được chúng bằng sự tinh tấn. Đó là lợi ích của sự tinh tấn.’ (Tinh tấn giác chi) sinh lên cho người suy xét về con đường nên đi rằng ‘Con đường sẽ được đi bởi ta là con đường đã được đi bởi tất cả các vị Phật, Độc Giác Phật, Đại Đệ Tử.’ (Tinh tấn giác chi) sinh lên cho người suy xét về sự kính trọng việc khất thực rằng ‘Những người nào phục vụ ngươi bằng vật thực vân vân; thì chính những người ấy không phải là họ hàng của ngươi, không phải là những kẻ làm việc như nô lệ (cho ngươi), họ không cúng dường những vật thực vân vân tuyệt hảo (với suy nghĩ rằng) ‘Chúng ta sẽ sống dựa vào vị này’ mà họ cúng dường do kỳ vọng kết quả lớn lao từ những việc làm của mình, hơn nữa, các vật dụng của ngươi được bậc Đạo Sư cho phép không phải vì ngài thấy rằng ‘Vị Tỳ Kheo này thọ hưởng các vật dụng này rồi sẽ sống thoải mái với thân thể béo tốt’, mà các vật dụng của ngươi được bậc Đạo Sư cho phép vì ngài thấy rằng ‘Vị Tỳ Kheo này nhờ thọ hưởng các vật dụng này, sẽ thực hành Sa Môn pháp rồi giải thoát khỏi cái khổ luân hồi’, giờ đây, chính ngươi trong khi sống lười biếng thì không thể kính trọng vật thực ấy, bởi vì chỉ người tinh tấn mới có sự kính trọng việc khất thực giống như trưởng lão Mahāmitta.’  

314

♦ thero kira kassakaleṇe nāma paṭivasati. tassa ca gocaragāme ekā mahāupāsikā theraṃ puttaṃ katvā paṭijaggati. sā ekadivasaṃ araññaṃ gacchantī dhītaraṃ āha — “amma asukasmiṃ ṭhāne purāṇataṇḍulā, asukasmiṃ khīraṃ, asukasmiṃ sappi, asukasmiṃ phāṇitaṃ, tava bhātikassa ayyamittassa āgatakāle bhattaṃ pacitvā khīrasappiphāṇitehi saddhiṃ dehi, tvaṃ ca bhuñjeyyāsi, ahaṃ pana hiyyo pakkaṃ pārivāsikabhattaṃ kañjikena bhuttāmhī”ti. divā kiṃ bhuñjissasi ammāti? sākapaṇṇaṃ pakkhipitvā kaṇataṇḍulehi ambilayāguṃ pacitvā ṭhapehi ammāti.

Khi ấy, vị trưởng lão đang ngụ tại Kassakaleṇa. Và trong ngôi làng thuộc phạm vi (khất thực) của vị trưởng lão ấy, một vị cận sự nữ lớn tuổi nhận vị ấy làm con trai và chăm nuôi (vị ấy). Vào một ngày nọ, vị cận sự nữ ấy trong khi (sắp sửa) đi đến rừng, đã nói với con gái mình rằng: ‘Con yêu! Gạo cũ ở chỗ như vậy, sữa ở chỗ như vậy, bơ ở chỗ như vậy, đường thô ở chỗ như vậy. Con hãy nấu vật thực cho anh trai của con – ngài Mitta – vào lúc (ngài) đến; rồi cúng dường (vật thực) cùng với sữa, bơ, đường thô! Con cũng hãy ăn, còn mẹ đã ăn vật thực đã hư cũ, được nấu từ hôm qua cùng với cháo chua.’ (Người con gái nói): ‘Mẹ yêu! Vào trưa nay, mẹ sẽ ăn gì?’ (Người mẹ): ‘Con yêu! Hãy nấu cháo chua bằng những hạt gạo vỡ và cho rau lá vào, rồi đặt sẵn (cho mẹ)!’

315

♦ thero cīvaraṃ pārupitvā pattaṃ nīharantova taṃ saddaṃ sutvā attānaṃ ovadi —  “mahāupāsikā kira kañjiyena pārivāsikabhattaṃ bhuñji, divāpi kaṇapaṇṇambilayāguṃ bhuñjissati, tuyhaṃ atthāya pana purāṇataṇḍulādīni ācikkhati, taṃ nissāya kho panesā neva khettaṃ na vatthuṃ na bhattaṃ na vatthaṃ paccāsīsati, tisso pana sampattiyo patthayamānā deti, tvaṃ etissā tā sampattiyo dātuṃ sakkhissasi na sakkhissasīti, ayaṃ kho pana piṇḍapāto tayā sarāgena sadosena samohena na sakkā gaṇhitunti pattaṃ thavikāya pakkhipitvā gaṇṭhikaṃ muñcitvā nivattitvā kassakaleṇameva gantvā pattaṃ heṭṭhāmañce cīvaraṃ cīvaravaṃse ṭhapetvā arahattaṃ apāpuṇitvā na nikkhamissāmī”ti vīriyaṃ adhiṭṭhahitvā nisīdi. dīgharattaṃ appamatto hutvā nivutthabhikkhu vipassanaṃ vaḍḍhetvā purebhattameva arahattaṃ patvā vikasitaṃ viya padumaṃ mahākhīṇāsavo sitaṃ karontova nikkhami. leṇadvāre rukkhamhi adhivatthā devatā —

Trưởng lão quấn y, trong khi lấy bát nghe được tiếng nói đó (tiếng 2 mẹ con bà cận sự trao đổi), bèn giáo huấn chính mình rằng: ‘Quả thật, vị cận sự nữ lớn tuổi đã ăn vật thực hư cũ cùng với cháo; còn vào buổi trưa, vị ấy sẽ ăn cháo chua từ hạt gạo vỡ cùng với rau lá và chỉ định gạo cũ vân vân cho lợi ích của ngươi; nhưng vị ấy không hề trông chờ ruộng đồng, đất đai, vật thực, y phục dựa vào ngươi; vị ấy cúng dường do trông mong 3 sự thành tựu, ngươi có thể cho vị ấy những sự thành tựu đó hay không? Vật thực này không thể được nắm lấy bởi ngươi – trong khi ngươi còn tham, còn sân, còn si.’ Vị trưởng lão ấy bỏ bát vào giỏ; cởi thút thắt; quay lại; đi đến chính Kassakaleṇa; đặt bát xuống dưới giường, đặt y lên sào (treo) y; rồi vị ấy ngồi xuống và giữ vững tinh tấn rằng ‘Ta sẽ không rời đi khi chưa đạt đến trạng thái A La Hán’. Vị Tỳ Kheo ấy ở lại (tại đó), suốt thời gian dài không dễ duôi; phát triển Vipassanā; đạt đến trạng thái A La Hán ngay trước bữa ăn; có sự trừ tuyệt lớn lao các lậu hoặc giống như đoá hoa sen trắng bung nở; rồi ra đi. Vị thiên ngụ tại cái cây tại cổng Leṇa (đã nói rằng:)

316

♦ “namo te purisājañña, namo te purisuttama.

♦ yassa te āsavā khīṇā, dakkhiṇeyyosi mārisā”ti. —

♦ evaṃ udānaṃ udānetvā

“bhante, piṇḍāya paviṭṭhānaṃ tumhādisānaṃ arahantānaṃ

bhikkhaṃ datvā mahallakitthiyo dukkhā muccissantī”ti āha.

‘Sự đảnh lễ (của con) đến ngài, ôi bậc thuần chủng! Sự đảnh lễ (của con) đến ngài, ôi bậc tối thượng! Những lậu hoặc đó của ngài đã cạn kiệt, ngài xứng đáng được cúng dường, thưa ngài!’ Sau khi thốt lên lời cảm hứng như vậy; vị ấy đã nói: ‘Thưa ngài! Khi các vị A La Hán như ngài đi vào (làng, thị trấn) để khất thực, những người đàn bà lớn tuổi sẽ được giải thoát khỏi khổ sau khi cúng dường vật thực (cho các ngài).’

317

♦ thero uṭṭhahitvā dvāraṃ vivaritvā kālaṃ olokento pātoyevāti ñatvā pattacīvaramādāya gāmaṃ pāvisi. dārikāpi bhattaṃ sampādetvā “idāni me bhātā āgamissati, idāni āgamissatī”ti dvāraṃ olokayamānā nisīdi. sā there gharadvāraṃ sampatte

pattaṃ gahetvā sappiphāṇitayojitassa khīrapiṇḍapātassa pūretvā hatthe ṭhapesi. thero “sukhaṃ hotū”ti anumodanaṃ katvā pakkāmi. sāpi taṃ olokayamānāva aṭṭhāsi. therassa hi tadā ativiya parisuddho chavivaṇṇo ahosi, vippasannāni indriyāni, mukhaṃ bandhanā pamuttatālapakkaṃ viya ativiya virocittha. mahāupāsikā araññā āgantvā “kiṃ amma, bhātiko te āgato”ti pucchi. sā sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocesi. sā upāsikā “ajja me puttassa pabbajitakiccaṃ matthakaṃ pattan”ti ñatvā “abhiramati te amma bhātā buddhasāsane na ukkaṇṭhatī”ti āha.

Vị trưởng lão đứng dậy; mở cửa; xem thời gian; biết rằng ‘(lúc này là) buổi sáng’; lấy y và bát rồi đi vào làng. Còn cô gái (con bà cận sự nữ) chuẩn bị bữa ăn rồi ngồi nhìn ra cửa (với ý nghĩ rằng) ‘Anh của ta sẽ đến vào lúc này; (anh của ta) sẽ đến vào lúc này.’ Sau khi trưởng lão đến cửa nhà, cô gái ấy cầm bát; làm đầy (bát) bằng vật thực, sữa cùng với bơ, đường thô rồi đặt (bát) vào tay (trưởng lão). Trưởng lão tuỳ hỷ rằng ‘Mong sự an lạc (cho cô)!’ rồi bước đi. Còn cô gái đứng nhìn theo vị ấy. Quả thật, khi đó, màu da của vị trưởng lão cực kỳ sáng sủa; các căn trong sáng; gương mặt toả sáng vô cùng giống như hạt cọ được thoát khỏi cuống. Bà cận sự nữ đi đến (nhà) từ rừng; hỏi (cô gái) rằng: ‘Con yêu! Anh của con có đến (nhà) không?’ Cô gái thuật lại tất cả chuyện đó. Bà cận sự nữ ấy biết rằng ‘Hôm nay, phận sự xuất gia của con trai ta đã đạt đỉnh điểm’; rồi nói rằng: ‘Con yêu! Anh trai của con thoả thích chứ không bất mãn trong giáo lý của Đức Phật.’

318

♦ “mahantaṃ kho panetaṃ satthu dāyajjaṃ, yadidaṃ sattāriyadhanaṃ nāma, taṃ na sakkā kusītena gahetuṃ. yathā hi vippaṭipannaṃ puttaṃ mātāpitaro ‘ayaṃ amhākaṃ aputto’ti paribāhiraṃ karonti, so tesaṃ accayena dāyajjaṃ na labhati, evaṃ kusītopi idaṃ ariyadhanadāyajjaṃ na labhati, āraddhavīriyova labhatī”ti dāyajjamahattataṃ paccavekkhatopi uppajjati. “mahā kho pana te satthā, satthuno hi mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇakālepi abhinikkhamanepi abhisambodhiyampi dhammacakkappavattana yamakapāṭihāriya devorohaṇa-āyusaṅkhāravossajjanesupi parinibbānakālepi dasasahassilokadhātu kampittha, yuttaṃ nu te evarūpassa satthuno sāsane ‘pabbajitvā kusītena bhavitun’”ti evaṃ satthumahattaṃ paccavekkhatopi uppajjati.

Và (tinh tấn giác chi) sinh lên cho người suy xét về tính vĩ đại của di sản rằng ‘Và đây là di sản vĩ đại của bậc Đạo Sư – tức là: 7 thánh tài; di sản đó không thể được tiếp nhận bởi kẻ lười biếng. Bởi vì giống như người cha & người mẹ nào đó đuổi bỏ đứa con trai hư hỏng của mình, (nói) rằng ‘Nó không phải là con trai của chúng ta!’; sau khi họ qua đời, người con trai đó không có được di sản (của cha mẹ). Kẻ lười biếng cũng không có được di sản – tức các thánh tài đó – chỉ mỗi người tinh tấn có được (di sản đó) như vậy. Và (tinh tấn giác chi) sinh lên cho người suy xét về tính vĩ đại của bậc đạo sư rằng ‘Bậc Đạo Sư của ngươi quả thật là vĩ đại. Bởi vì 10 hệ thống thế gian đã rúng động vào thời điểm (ngài) nắm bắt sự tái hợp(i) ở thai bào phật mẫu, vào thời điểm (ngài) xuất gia, vào thời điểm (ngài) giác ngộ, vào thời điểm (ngài) chuyển pháp luân, vào thời điểm (ngài) thể hiện song thông(ii), vào thời điểm (ngài) giáng xuống từ trời, vào thời điểm (ngài) từ bỏ mạng hành, vào thời điểm (ngài) niết bàn; sau khi xuất gia trong giáo lý của bậc Đạo Sư như vậy, (giáo lý đó) có phù hợp để được phát triển/tu tập bởi ngươi một cách biếng nhác không?’

—–

(i) Tức theo lối nói phổ thông là [tái sinh], nhưng [tái sinh] không phản ánh rõ ràng nghĩa từ gốc Pāḷi là [paṭisandhi], từ [tái hợp] rõ ràng hơn, dù cũng không hoàn hảo.

(ii) Tức thần thông phát ra nước và lửa trên thân ngài.

319

♦ jātiyāpi — “tvaṃ idāni na lāmakajātiko, asambhinnāya mahāsammatapaveṇiyā āgato, ukkākarājavaṃse jātosi, suddhodhanamahārājassa mahāmāyādeviyā ca nattā, rāhulabhaddassa kaniṭṭho, tayā nāma evarūpena jinaputtena hutvā na yuttaṃ kusītena viharitun”ti evaṃ jātimahattaṃ paccavekkhatopi uppajjati. “sāriputtamoggallānā ceva asīti ca mahāsāvakā vīriyeneva lokuttaradhammaṃ paṭivijjhiṃsu, tvaṃ etesaṃ sabrahmacārīnaṃ maggaṃ paṭipajjissasi na paṭipajjissasī”ti evaṃ sabrahmacārimahattaṃ paccavekkhatopi uppajjati. kucchiṃ pūretvā ṭhitājagarasadise vissaṭṭhakāyikacetasikavīriye kusītapuggale parivajjantassāpi, āraddhavīriye pahitatte puggale sevantassāpi, ṭhānanisajjādīsu vīriyuppādanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittassāpi uppajjati. evaṃ uppannassa panassa arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotīti pajānāti.

Và (tinh tấn giác chi) sinh lên cho người suy xét về tính vĩ đại của dòng tộc rằng ‘Giờ đây, ngươi không phải là kẻ thuộc dòng tộc thấp kém; ngươi đã đi vào dòng tộc vĩ đại, thuần khiết, được tôn vinh; ngươi đã sinh vào dòng tộc của vua Ukkāka; ngươi là cháu nội của đại vương Suddhodhana và hoàng hậu Mahāmāyā; ngươi là em trai của Rāhulabhadda; việc ngươi – vốn là con trai của bậc Chiến Thắng như vậy – sống một cách lười biếng có phù hợp không?’ Và (tinh tấn giác chi) sinh lên cho người suy xét về tính vĩ đại của đồng phạm hạnh rằng ‘Chính Sāriputta, Moggallāna và 80 vị đại đệ tử đã thấu đạt pháp siêu thế bằng chính sự tinh tấn; ngươi có thể đi vào con đường của các đồng phạm hạnh đó hay không?’ Và (tinh tấn giác chi) sinh lên cho người tránh né người lười biếng – kẻ buông lỏng tinh tấn về thân và về tâm giống như con rắn lớn (buông thả) sau khi đã (ăn) đầy bụng. Và (tinh tấn giác chi) sinh lên cho người gắn bó với người có sự quyết tâm, tinh tấn. Và (tinh tấn giác chi) sinh lên cho người có xu hướng đến việc khởi sinh tinh tấn trong các tư thế đứng, ngồi vân vân. Và sau khi giác chi đó sinh lên như vậy, thì vị ấy rõ biết rằng ‘(sự tinh tấn) của vị ấy viên mãn, tròn đầy’ nhờ A La Hán Đạo.

320

♦ pītisambojjhaṅgassa — “atthi, bhikkhave, pītisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā, tattha yonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā pītisambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā pītisambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattatī”ti (saṃ. ni. 5.232) evaṃ uppādo hoti. tattha pītiyeva pītisambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā nāma, tassa uppādakamanasikāro yonisomanasikāro nāma.

Còn sự sinh lên của hỷ giác chi xảy ra như thế này: ‘Này các Tỳ Kheo! Có các yếu tố phù hợp cho hỷ giác chi; (có) sự thực hiện nhiều lần như lý tác ý đến chúng (các yếu tố ấy). Thức ăn đó dẫn tới sự sinh lên của hỷ giác chi chưa sinh; dẫn tới sự viên mãn, sự phát triển, sự sung mãn, sự tăng trưởng của hỷ giác chi đã sinh.’ (saṃ. ni. 5.232). Trong chủ đề này, chính hỷ được gọi là yếu tố phù hợp cho hỷ giác chi; tác ý tạo ra nó được gọi là như lý tác ý. 

321

♦ apica ekādasa dhammā pītisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti buddhānussati dhammasaṅghasīlacāgadevatānussati upasamānussati lūkhapuggalaparivajjanatā siniddhapuggalasevanatā pasādanīyasuttantapaccavekkhaṇatā tadadhimuttatāti.

Và 11 yếu tố dẫn tới sự sinh lên của hỷ giác chi: (1) Niệm Phật; (2) Niệm Pháp; (3) Niệm Tăng; (4) Niệm Giới; (5) Niệm Thí; (6) Niệm Thiên; (7) Niệm Tịch Tịnh (Niết Bàn); (8) Sự tránh né người thô lỗ(i); (9) Sự gắn bó với người dịu dàng(ii); (10) Sự suy xét đến các bài kinh gợi cảm hứng; và (11) Sự quyết tâm.     

—–

(i) Hoặc sự tránh né người xấu.

(ii) Hoặc sự gắn bó với người tốt.

322

♦ buddhaguṇe anussarantassāpi hi yāva upacārā sakalasarīraṃ pharamāno pītisambojjhaṅgo uppajjati. dhammasaṅghaguṇe anussarantassāpi, dīgharattaṃ akhaṇḍaṃ katvā rakkhitaṃ catupārisuddhisīlaṃ paccavekkhantassāpi, gihino dasasīlapañcasīlaṃ paccavekkhantassāpi, dubbhikkhabhayādīsu paṇītaṃ bhojanaṃ sabrahmacārīnaṃ datvā “evaṃ nāma adamhā”ti cāgaṃ paccavekkhantassāpi, gihinopi evarūpe kāle sīlavantānaṃ dinnadānaṃ paccavekkhantassāpi, yehi guṇehi samannāgatā devatā devattaṃ pattā, tathārūpānaṃ guṇānaṃ attani atthitaṃ paccavekkhantassāpi, “samāpattiyā vikkhambhitā kilesā saṭṭhipi, sattatipi vassāni na samudācarantī”ti paccavekkhantassāpi, cetiyadassanabodhidassanatheradassanesu asakkaccakiriyāya saṃsūcitalūkhabhāve buddhādīsu pasādasinehābhāvena gadrabhapiṭṭhe rajasadise lūkhapuggale parivajjantassāpi, buddhādīsu pasādabahule muducitte siniddhapuggale sevantassāpi, ratanattayaguṇaparidīpake pasādanīye suttante paccavekkhantassāpi, ṭhānanisajjādīsu pītiuppādanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittassāpi uppajjati. evaṃ uppannassa panassa arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotīti pajānāti.

Quả thật, hỷ giác chi sinh lên và tràn ngập toàn bộ thân thể của người niệm các phẩm chất của Đức Phật chí đến Cận Định. Và (hỷ giác chi) sinh lên và tràn ngập toàn bộ thân thể của người niệm các phẩm chất của Pháp. Và (hỷ giác chi) sinh lên và tràn ngập toàn bộ thân thể của người suy xét tứ thanh tịnh giới (của mình) sau khi đã gìn giữ tứ thanh tịnh giới ấy một cách không sứt mẻ trong thời gian dài hoặc (hỷ giác chi sinh lên và tràn ngập toàn bộ thân thể của) người cư sĩ suy xét 5 giới, 10 giới (của mình). Và (hỷ giác chi) sinh lên và tràn ngập toàn bộ thân thể của người suy xét việc bố thí rằng ‘Chúng ta đã bố thí như vậy’ sau khi người ấy đã bố thí vật thực ngon lành đến các đồng phạm hạnh vào giai đoạn có nỗi sợ hãi do đói kém vân vân hoặc (hỷ giác chi sinh lên và tràn ngập toàn bộ thân thể của) người cư sĩ suy xét vật đã được mình bố thí cho các bậc giới đức vào thời điểm như thế. Và một vị thiên có những phẩm chất nào mà đạt đến trạng thái thiên; thì (hỷ giác chi) sinh lên và tràn ngập toàn bộ thân thể của người suy xét đến sự tồn tại của những phẩm chất như vậy ở bản thân mình(i). Và (hỷ giác chi) sinh lên và tràn ngập toàn bộ thân thể của người suy xét rằng ‘Những phiền não đã bị đè nén bởi tầng thiền thì không xuất hiện trong 60 năm hay 70 năm.’ Và (hỷ giác chi) sinh lên và tràn ngập toàn bộ thân thể của người tránh né kẻ thô lỗ – kẻ giống như bụi phía sau con lừa do không có đức tin và sự cảm mến dành cho Đức Phật vân vân; kẻ có sự thô lỗ, đáng chê trách do hành vi không tôn kính khi nhìn thấy bảo tháp, nhìn thấy cây Bồ Đề, nhìn thấy trưởng lão. Và (hỷ giác chi) sinh lên và tràn ngập toàn bộ thân thể của người gắn bó với kẻ dịu dàng – kẻ có tâm nhu nhuyến, nhiều đức tin nơi Đức Phật vân vân. Và (hỷ giác chi) sinh lên và tràn ngập toàn bộ thân thể của người suy xét đến các bài kinh dẫn vào đức tin, soi sáng các phẩm chất Tam Bảo. Và (hỷ giác chi) sinh lên và tràn ngập toàn bộ thân thể của người có tâm hướng đến mục đích là khởi sinh hỷ trong các tư thế đứng, ngồi vân vân. Và sau khi giác chi đó sinh lên như vậy, thì vị ấy rõ biết rằng ‘(hỷ) của vị ấy viên mãn, tròn đầy’ nhờ A La Hán Đạo.

—–

(i) Tức vị thiên có những phẩm chất nào để được tái sinh lên thiên giới; thì bản thân mình cũng đang có/phát triển những phẩm chất đó nơi mình.

323

♦ passaddhisambojjhaṅgassa — “atthi, bhikkhave, kāyapassaddhi cittapassaddhi, tattha yonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā passaddhisambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā passaddhisambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattatī”ti evaṃ uppādo hoti.

Còn sự sinh lên của khinh an giác chi xảy ra như thế này: ‘Này các Tỳ Kheo! Có thân khinh an, tâm khinh an; (có) sự thực hiện nhiều lần như lý tác ý đến chúng. Thức ăn đó dẫn tới sự sinh lên của khinh an giác chi chưa sinh; dẫn tới sự viên mãn, sự phát triển, sự sung mãn, sự tăng trưởng của khinh an giác chi đã sinh.’ 

324

♦ apica satta dhammā passaddhisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti paṇītabhojanasevanatā utusukhasevanatā iriyāpathasukhasevanatā majjhattapayogatā sāraddhakāyapuggalaparivajjanatā passaddhakāyapuggalasevanatā tadadhimuttatāti.

Và 7 yếu tố dẫn tới sự sinh lên của khinh an giác chi: (1) Việc thọ dụng thức ăn ngon lành; (2) Việc gắn bó với thời tiết dễ chịu; (3) Việc gắn bó với tư thế dễ chịu; (4) Việc thực hành buông xả; (5) Sự tránh né người có thân nóng nảy; (6) Sự gắn bó với người có thân khinh an; và (7) Sự quyết tâm.     

325

♦ paṇītañhi siniddhaṃ sappāyabhojanaṃ bhuñjantassāpi, sītuṇhesu utūsu ṭhānādīsu iriyāpathesu sappāyaṃ utuṃ ca iriyāpathaṃ ca sevantassāpi passaddhi uppajjati. yo pana mahāpurisajātiko sabbautuiriyāpathakkhamova hoti, na taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. yassa sabhāgavisabhāgatā atthi, tasseva visabhāge utuiriyāpathe vajjetvā sabhāge sevantassāpi uppajjati. majjhattapayogo vuccati attano ca parassa ca kammassakatāpaccavekkhaṇā, iminā majjhattapayogena uppajjati. yo leḍḍudaṇḍādīhi paraṃ viheṭhayamānova vicarati. evarūpaṃ sāraddhakāyaṃ puggalaṃ parivajjantassāpi, saṃyatapādapāṇiṃ passaddhakāyaṃ puggalaṃ sevantassāpi, ṭhānanisajjādīsu passaddhiuppādanatthāya ninnapoṇapabbhāracittassāpi uppajjati. evaṃ uppannassa panassa arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotīti pajānāti.

Quả thật, khinh an sinh lên cho người ăn thức ăn phù hợp, mềm, ngon lành. Và (khinh an sinh lên cho người) gắn bó với thời tiết phù hợp trong các loại hình thời tiết nóng, lạnh; (khinh an sinh lên cho người) gắn bó với tư thế phù hợp trong các tư thế như đứng vân vân. Nhưng người nào – vốn thuộc dòng đại nhân – kham nhẫn được mọi loại hình thời tiết, mọi tư thế; thì điều được nói trên không liên quan đến người đó. Còn người nào có sự quen thuộc (về tư thế, thời tiết) và sự bất thường (về tư thế, thời tiết); thì (khinh an) sinh lên cho chính người ấy sau khi tránh những tư thế, loại hình thời tiết bất thường và gắn bó với (những tư thế, loại hình thời tiết) quen thuộc(i). Sự suy xét về tính sở hữu nghiệp của bản thân mình và người khác được gọi là việc thực hành buông xả; (khinh an) sinh lên bởi người có sự thực hành buông xả đó. Và kẻ nào lang thang và quấy nhiễu người khác bằng gậy, đất vân vân; thì (khinh an) sinh lên cho người tránh né kẻ có thân nóng nảy như vậy. Và (khinh an sinh lên) cho người gắn bó với người có thân kinh an, có tay và chân được kiểm soát. Và (khinh an sinh lên) cho người có tâm hướng đến mục đích là khởi sinh khinh an trong các tư thế đứng, ngồi vân vân. Và sau khi giác chi đó sinh lên như vậy, thì vị ấy rõ biết rằng ‘(khinh an) của vị ấy viên mãn, tròn đầy’ nhờ A La Hán Đạo.

—–

(i) Tức thông thường, người ta có những tư thế quen thuộc trong những bối cảnh sinh hoạt khác nhau: ngồi thế nào, đứng thế nào… Khi được sinh hoạt theo các tư thế quen thuộc đó, tâm người ta dễ khinh an hơn; còn phải theo những tư thế ít quen thuộc, bất thường thì khó khinh an. Tương tự như vậy cho thời tiết.

326

♦ samādhisambojjhaṅgassa — “atthi, bhikkhave, samathanimittaṃ abyagganimittaṃ, tattha yonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā samādhisambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā samādhisambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattatī”ti (saṃ. ni. 5.232) evaṃ uppādo hoti. tattha samathova samathanimittaṃ, avikkhepaṭṭhena ca abyagganimittanti.

Còn sự sinh lên của định giác chi xảy ra như thế này: ‘Này các Tỳ Kheo! Có an chỉ tướng, minh bạch tướng; (có) sự thực hiện nhiều lần như lý tác ý đến chúng. Thức ăn đó dẫn tới sự sinh lên của định giác chi chưa sinh; dẫn tới sự viên mãn, sự phát triển, sự sung mãn, sự tăng trưởng của định giác chi đã sinh’ (saṃ. ni. 5.232). Trong chủ đề này, an chỉ tướng chính là sự an chỉ; còn minh bạch tướng (được hiểu) theo nghĩa là sự không tán loạn.

327

♦ apica ekādasa dhammā samādhisambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti vatthuvisadakiriyatā indriyasamattapaṭipādanatā nimittakusalatā samaye cittassa paggahaṇatā samaye cittassa niggahaṇatā samaye sampahaṃsanatā samaye ajjhupekkhanatā asamāhitapuggalaparivajjanatā samāhitapuggalasevanatā jhānavimokkhapaccavekkhaṇatā tadadhimuttatāti. tattha vatthuvisadakiriyatā ca indriyasamattapaṭipādanatā ca vuttanayeneva veditabbā.

Và 11 yếu tố dẫn tới sự sinh lên của định giác chi: (1) Việc thanh tẩy vật; (2) Việc giữ các căn cân bằng; (3) Sự nhuần nhuyễn về tướng; (4) Việc thúc đẩy tâm vào đúng thời; (5) Việc kềm nén tâm vào đúng thời; (6) Việc kích động tâm vào đúng thời; (7) Việc khiến tâm buông xả vào đúng thời; (8) Việc tránh né người không định tĩnh; (9) Việc gắn bó với người định tĩnh; (10) Việc suy xét về sự giải thoát nhờ tầng thiền; và (11) Sự quyết tâm. Trong chủ đề này, [việc thanh tẩy vật – vatthuvisadakiriyatā] và [việc giữ các căn cân bằng – indriyasamattapaṭipādanatā] nên được hiểu theo phương pháp đã được nói trên.

328

♦ nimittakusalatā nāma kasiṇanimittassa uggahaṇakusalatā. samaye cittassa paggahaṇatāti yasmiṃ samaye atisithilavīriyatādīhi līnaṃ cittaṃ hoti, tasmiṃ samaye dhammavicayavīriyasambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena tassa paggahaṇaṃ. samaye cittassa niggahaṇatāti yasmiṃ samaye accāraddhavīriyatādīhi uddhataṃ cittaṃ hoti, tasmiṃ samaye passaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgasamuṭṭhāpanena tassa niggahaṇaṃ. samaye sampahaṃsanatāti yasmiṃ samaye cittaṃ paññāpayogamandatāya vā upasamasukhānadhigamena vā nirassādaṃ hoti, tasmiṃ samaye aṭṭhasaṃvegavatthupaccavekkhaṇena saṃvejeti. aṭṭha saṃvegavatthūni nāma jātijarābyādhimaraṇāni cattāri, apāyadukkhaṃ pañcamaṃ, atīte vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, anāgate vaṭṭamūlakaṃ dukkhaṃ, paccuppanne āhārapariyeṭṭhimūlakaṃ dukkhanti. ratanattayaguṇānussaraṇena ca pasādaṃ janeti. ayaṃ vuccati “samaye sampahaṃsanatā”ti.

[Sự nhuần nhuyễn về tướng – nimittakusalatā] tức sự nhuần nhuyễn trong việc học tập tướng Kasiṇa. [Việc thúc đẩy tâm vào đúng thời] tức vào lúc nào, tâm chậm lụt do trạng thái buông lỏng tinh tấn vân vân; thì vào lúc đó, vị ấy nên thúc đẩy (tâm) bằng cách khơi dậy trạch pháp giác chi và tinh tấn giác chi. [Việc kềm nén tâm vào đúng thời] tức vào lúc nào, tâm chao động do tinh tấn quá độ vân vân; thì vào lúc đó, vị ấy nên kềm nén (tâm) bằng cách khơi dậy khinh an giác chi, định giác chi và xả giác chi. [Việc kích động tâm vào đúng thời] tức vào lúc nào, tâm chậm chạp do không đạt được lạc và sự an tịnh bởi sự chậm lụt trong hoạt động của trí tuệ; thì vào lúc đó, vị ấy nên khiến (tâm) chấn động bằng cách suy xét đến 8 đối tượng cho sự chấn động (tâm). 8 đối tượng cho sự chấn động (tâm) gồm 4 đối tượng – sự sinh, sự già, sự bệnh và sự chết. Nỗi khổ ở địa ngục là (đối tượng) thứ 5. Nỗi khổ có gốc là sự luân hồi trong quá khứ. Nỗi khổ có gốc là sự luân hồi trong tương lai. Nỗi khổ có gốc là sự tìm kiếm vật thực trong hiện tại. Hoặc vị ấy làm khởi sinh đức tin bằng cách niệm các phẩm chất của tam bảo. Đó được gọi là [việc kích động tâm vào đúng thời].

329

♦ samaye ajjhupekkhanatā nāma yasmiṃ samaye sammāpaṭipattiṃ āgamma alīnaṃ anuddhataṃ anirassādaṃ ārammaṇe samappavattaṃ samathavīthipaṭipannaṃ cittaṃ hoti, tadāssa paggahaniggahasampahaṃsanesu na byāpāraṃ āpajjati sārathi viya samappavattesu. assesu. ayaṃ vuccati “samaye ajjhupekkhanatā”ti. asamāhitapuggalaparivajjanatā nāma upacāraṃ vā appanaṃ vā appattānaṃ vikkhittacittānaṃ puggalānaṃ ārakā parivajjanaṃ. samāhitapuggalasevanatā nāma upacārena vā appanāya vā samāhitacittānaṃ sevanā bhajanā payirupāsanā. tadadhimuttatā nāma ṭhānanisajjādīsu samādhiuppādanatthaṃyeva ninnapoṇapabbhāracittatā. evañhi paṭipajjato esa uppajjati. evaṃ uppannassa panassa arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotīti pajānāti.

[Việc khiến tâm buông xả vào đúng thời] tức vào lúc nào, tâm đã đi vào lộ trình an chỉ, diễn tiến một cách cân bằng nơi đối tượng, không chậm chạp, không chao động, không chậm lụt nhờ sự tiến hành đúng đắn; thì vào lúc đó, vị ấy không tiến hành nhiệm vụ của vị ấy về mặt thúc đẩy (tâm), kềm nén (tâm), hay kích động (tâm) giống như người đánh xe ngựa (không cần tiến hành nhiệm vụ gì nữa) khi các con ngựa đã chạy một cách cân bằng. Đó được gọi là [việc khiến tâm buông xả vào đúng thời]. [Việc tránh né người không định tĩnh] tức việc tránh xa những người có tâm tán loạn, không đạt được cận định hay an chỉ định. [Việc gắn bó với người định tĩnh] tức việc viếng thăm, gần gũi, gắn bó với những người có tâm định tĩnh dựa vào cận định hay an chỉ định. [Sự quyết tâm] tức trạng thái tâm hướng đến chính mục đích là khởi sinh định trong các tư thế đứng, ngồi vân vân. Bởi vì nó (định) sinh lên cho người thực hành như vậy. Và sau khi giác chi đó sinh lên như vậy, thì vị ấy rõ biết rằng ‘(định) của vị ấy viên mãn, tròn đầy’ nhờ A La Hán Đạo(i).

—–

(i) Văn bản của Pali Digital Reader không thấy phần giải thích chi tiết cho yếu tố thứ (10): việc suy xét về sự giải thoát nhờ tầng thiền – jhānavimokkhapaccavekkhaṇatā.

330

upekkhāsambojjhaṅgassa — “atthi, bhikkhave, upekkhāsambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā, tattha yonisomanasikārabahulīkāro, ayamāhāro anuppannassa vā upekkhāsambojjhaṅgassa uppādāya, uppannassa vā upekkhāsambojjhaṅgassa bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā saṃvattatī”ti (saṃ. ni. 5.232) evaṃ uppādo hoti. tattha upekkhāyeva upekkhāsambojjhaṅgaṭṭhānīyā dhammā nāma.

Còn sự sinh lên của xả giác chi xảy ra như thế này: ‘Này các Tỳ Kheo! Có các yếu tố phù hợp cho xả giác chi; (có) sự thực hiện nhiều lần như lý tác ý đến chúng (các yếu tố ấy). Thức ăn đó dẫn tới sự sinh lên của xả giác chi chưa sinh; dẫn tới sự viên mãn, sự phát triển, sự sung mãn, sự tăng trưởng của xả giác chi đã sinh.’ (saṃ. ni. 5.232). Trong chủ đề này, chính xả được gọi là yếu tố phù hợp cho xả giác chi. 

331

♦ apica pañca dhammā upekkhāsambojjhaṅgassa uppādāya saṃvattanti sattamajjhattatā saṅkhāramajjhattatā sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanatā sattasaṅkhāramajjhattapuggalasevanatā tadadhimuttatāti.

Và 5 yếu tố dẫn tới sự sinh lên của xả giác chi: (1) Sự buông xả đối với chúng sinh; (2) Sự buông xả đối với pháp hữu vi; (3) Việc tránh né người lưu luyến chúng sinh và pháp hữu vi; (4) Việc gắn bó với người buông xả đối với chúng sinh và pháp hữu vi; (5) Sự quyết tâm.

332

tattha dvīhākārehi sattamajjhattataṃ samuṭṭhāpeti — “tvaṃ attano kammena āgantvā attano kammena gamissasi, esopi attano kammena āgantvā attano kammena gamissati, tvaṃ kaṃ kelāyasī”ti evaṃ kammassakatāpaccavekkhaṇena ca, “paramatthato sattoyeva natthi, so tvaṃ kaṃ kelāyasī”ti evaṃ nissattapaccavekkhaṇena ca. dvīhevākārehi saṅkhāramajjhattataṃ samuṭṭhāpeti — “idaṃ cīvaraṃ anupubbena vaṇṇavikāraṃ ceva jiṇṇabhāvaṃ ca upagantvā pādapuñchanacoḷakaṃ hutvā yaṭṭhikoṭiyā chaḍḍanīyaṃ bhavissati, sace panassa sāmiko bhaveyya, nāssa evaṃ vinassituṃ dadeyyā”ti evaṃ asāmikabhāvaṃ paccavekkhaṇena, “anaddhaniyaṃ idaṃ tāvakālikan”ti evaṃ tāvakālikatāpaccavekkhaṇena ca. yathā ca cīvare, evaṃ pattādīsupi yojanā kātabbā.

Trong chủ đề này, vị ấy làm khởi sinh sự buông xả đối với chúng sinh theo 2 cách: (1) Bằng sự suy xét trạng thái nghiệp của chính mình rằng: ‘Ngươi đã đến (thế gian này) do nghiệp của mình; rồi ngươi sẽ đi do nghiệp của mình. Người kia cũng đã đến (thế gian này) do nghiệp của mình; rồi người kia sẽ đi do nghiệp của mình. Ngươi lưu luyến ai?’ Và (2) Bằng sự suy xét sự không tồn tại của chúng sinh rằng: ‘Xét theo ý nghĩa tối hậu, không hề có chúng sinh. Chính ngươi đang lưu luyến ai?’ Vị ấy làm khởi sinh sự buông xả đối với pháp hữu vi chính bằng 2 phương cách: (1) Bằng sự suy xét trạng thái vô chủ rằng: ‘Y này theo tuần tự đi đến trạng thái thay đổi màu sắc và trạng thái hư hỏng; trở thành miếng vải chùi chân; rồi sẽ bị ném đi bằng đầu cây gậy(i). Vậy nếu có người chủ cho miếng vải ấy; thì người đó không thể cho phép miếng vải ấy tiêu hoại như thế.’ Và (2) Bằng sự suy xét trạng thái tạm thời rằng: ‘Y này không có tính lâu dài, chỉ tạm thời.’ Sự giải thích được triển khai đối với y như thế nào, thì cũng được triển khai đối với bát vân vân như vậy.

—–

(i) Tức dùng đầu cây gậy hất miếng vải đã tàn tạ đi.

333

♦ sattasaṅkhārakelāyanapuggalaparivajjanatāti ettha yo puggalo gihi vā attano puttadhītādike, pabbajito vā attano antevāsikasamānupajjhāyakādike mamāyati, sahattheneva nesaṃ kesacchedanasūcikammacīvaradhovanarajanapattapacanādīni karoti, muhuttampi apassanto “asuko sāmaṇero kuhiṃ, asuko daharo kuhin”ti bhantamigo viya ito cito ca āloketi, aññena kesacchedanādīnaṃ atthāya “muhuttaṃ tāva asukaṃ pesethā”ti yācīyamānopi “amhepi taṃ attano kammaṃ na kārema, tumhe taṃ gahetvā kilamessathā”ti na deti. ayaṃ sattakelāyano nāma. yo pana pattacīvarathālakakattarayaṭṭhiādīni mamāyati, aññassa hatthena parāmasitumpi na deti, tāvakālikaṃ yācito “mayampi idaṃ mamāyantā na paribhuñjāma, tumhākaṃ kiṃ dassāmā”ti vadati. ayaṃ saṅkhārakelāyano nāma. yo pana tesu dvīsupi vatthūsu majjhatto udāsino. ayaṃ sattasaṅkhāramajjhatto nāma. iti ayaṃ upekkhāsambojjhaṅgo evarūpaṃ sattasaṅkhārakelāyanaṃ puggalaṃ ārakā parivajjantassāpi, sattasaṅkhāramajjhattapuggalaṃ sevantassāpi, ṭhānanisajjādīsu taduppādanatthaṃ ninnapoṇapabbhāracittassāpi uppajjati. evaṃ uppannassa panassa arahattamaggena bhāvanāpāripūrī hotīti pajānāti.

[Việc tránh né người lưu luyến chúng sinh và pháp hữu vi]: trong chủ đề này, người cư sĩ nào lưu luyến với con trai, con gái vân vân của mình hay người xuất gia nào lưu luyến với học trò, bạn đồng tu hay vị thầy vân vân của mình; thì người ấy sẽ bằng chính tay mình làm những việc như cắt tóc, may vá, giặt & nhuộm y, nấu ăn bằng bát vân vân cho những người đó. Dù trong phút chốc không nhìn thấy (những người đó), người ấy cũng tìm kiếm chỗ này chỗ kia giống như con thú lang thang – (hỏi rằng) ‘Vị Sa Di như vậy ở đâu? Vị Tỳ Kheo như vậy ở đâu?’ Khi được yêu cầu bởi (vị Tỳ Kheo) khác vì mục đích là việc cắt tóc vân vân (với lời yêu cầu là) ‘Hãy gửi đúng vị như vậy thật nhanh’(i); người ấy không chấp thuận, (nói rằng) ‘Chúng tôi còn không thể khiến vị ấy làm việc của bản thân mình; ngài sẽ mệt mỏi khi chọn vị ấy.’(ii) Đó được gọi là [người lưu luyến với chúng sinh – sattakelāyano]. Còn người nào lưu luyến bát, y, bát nhỏ, gậy dò đường vân vân; thì người ấy không cho phép người khác dùng tay chạm vào (những món vật đó). Khi được hỏi mượn (các món vật ấy) trong một chốc, vị ấy nói: ‘Ngay cả chúng tôi – vốn lưu luyến nó – còn chưa dùng nó; tại sao chúng tôi lại cho các vị mượn (nó)?’ Đó được gọi là [người lưu luyến với pháp hữu vi – saṅkhārakelāyano]. Còn người nào buông xả, trung dung đối với 2 đối tượng đó; thì người đó được gọi là [người buông xả đối với chúng sinh và pháp hữu vi – sattasaṅkhāramajjhatto]. Như vậy, xả giác chi ấy sinh lên cho người tránh xa kẻ lưu luyến chúng sinh và pháp hữu vi như thế; cho người gắn bó với người buông xả đối với chúng sinh và pháp hữu vi như thế; cho người có trạng thái tâm hướng đến mục đích là khởi sinh nó (xả) trong các tư thế đứng, ngồi vân vân. Và sau khi giác chi đó sinh lên như vậy, thì vị ấy rõ biết rằng ‘(xả) của vị ấy viên mãn, tròn đầy’ nhờ A La Hán Đạo

—–

(i) Tức ở đây có tổng cộng 3 vị: vị Tỳ Kheo thứ nhất yêu cầu người ấy (vị Tỳ Kheo thứ 2) gửi một vị Tỳ Kheo thứ 3 – được vị thứ nhất chỉ định rõ – đến cắt tóc cho vị thứ nhất.   

(ii) Người ấy (vị Tỳ Kheo thứ 2) thiên vị, chỉ muốn gửi người mình thích đi, không muốn gửi vị Tỳ Kheo thứ 3 theo chỉ định, lấy cớ rằng vị Tỳ Kheo thứ 3 khó sai bảo.

334

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ attano vā satta sambojjhaṅge pariggaṇhitvā, parassa vā, kālena vā attano, kālena vā parassa bojjhaṅge pariggaṇhitvā dhammesu dhammānupassī viharati. samudayavayā panettha bojjhaṅgānaṃ nibbattinirodhavasena veditabbā. ito paraṃ vuttanayameva.

[Bên trong như vậy], tức vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của bản thân mình bằng cách nắm bắt 7 giác chi như vậy; hoặc vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của người khác bằng cách nắm bắt 7 giác chi như vậy; hoặc vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của bản thân mình vào lúc này bằng cách nắm bắt 7 giác chi như vậy, quán pháp nơi các pháp của người khác vào lúc khác bằng cách nắm bắt 7 giác chi như vậy. Và ở đây, tính chất sinh lên & diệt đi nên được hiểu là tính sinh ra và diệt mất của các giác chi. Chính phương pháp được nói đó (nên được áp dụng) từ đây về sau.

335

♦ kevalañhi idha bojjhaṅgapariggāhikā sati dukkhasaccanti evaṃ yojanaṃ katvā bojjhaṅgapariggāhakassa bhikkhuno niyyānamukhaṃ veditabbaṃ. sesaṃ tādisamevāti.

♦ bojjhaṅgapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

Ở đây, quả thực, niệm ghi nhận toàn bộ các giác chi là sự thật về khổ.’ Sau khi giải thích như vậy, thì sự khởi đầu của việc xuất ly của vị Tỳ Kheo nắm bắt các giác chi nên được hiểu. Phần còn lại cũng giống hệt như phần trước đó.

Sự giải thích (phần) các giác chi được hoàn thành.

336

♦ 119. evaṃ sattabojjhaṅgavasena dhammānupassanaṃ vibhajitvā idāni catusaccavasena vibhajituṃ puna caparantiādimāha.

Sau khi giảng rõ phép quán pháp dựa theo thể thức 7 giác chi như vậy; giờ đây, Đức Phật đã nói ‘và thêm nữa’ vân vân nhằm giảng rõ (phép quán pháp) dựa theo thể thức 4 chân lý.

337

♦ tattha idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ pajānātīti ṭhapetvā taṇhaṃ tebhūmake dhamme “idaṃ dukkhan”ti yathāsabhāvato pajānāti, tasseva kho pana dukkhassa janikaṃ samuṭṭhāpikaṃ purimataṇhaṃ “ayaṃ dukkhasamudayo”ti, ubhinnaṃ appavattiṃ nibbānaṃ “ayaṃ dukkhanirodho”ti, dukkhaparijānanaṃ samudayapajahanaṃ nirodhasacchikaraṇaṃ ariyamaggaṃ “ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā”ti yathāsabhāvato pajānātīti attho. avasesā ariyasaccakathā visuddhimagge vitthāritāyeva.

Ở đoạn kinh đó, về cụm từ [vị ấy rõ biết theo thực tính rằng ‘đây là khổ’], tức vị ấy rõ biết các pháp thuộc tam giới – ngoại trừ tham ái – theo thực tính rằng ‘đây là khổ.’ Và vị ấy rõ biết tham ái đã được khởi sinh trước đó – (tham ái đó) là cái tạo ra chính khổ đó – theo thực tính rằng ‘đây là nguồn gốc của khổ.’ Vị ấy rõ biết Niết Bàn – tức sự không diễn tiến của cả 2 (khổ & tham ái) – theo thực tính rằng ‘đây là sự diệt khổ.’ Vị ấy rõ biết thánh đạo – (có chức năng) thực chứng sự diệt (khổ), từ bỏ nguồn gốc (của khổ), thấu biết khổ – theo thực tính rằng ‘đây là con đường dẫn tới sự diệt khổ.’ Ý nghĩa là như vậy. Phần nói về chân lý cao thượng còn lại thì đã được giải thích trong bộ Thanh Tịnh Đạo.

338

♦ iti ajjhattaṃ vāti evaṃ attano vā cattāri saccāni pariggaṇhitvā, parassa vā, kālena vā attano, kālena vā parassa cattāri saccāni pariggaṇhitvā dhammesu dhammānupassī viharati. samudayavayā panettha catunnaṃ saccānaṃ yathāsambhavato uppattinivattivasena veditabbā. ito paraṃ vuttanayameva.

[Bên trong như vậy], tức vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của bản thân mình bằng cách nắm bắt 4 chân lý như vậy; hoặc vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của người khác bằng cách nắm bắt 4 chân lý như vậy; hoặc vị ấy sống quán pháp nơi các pháp của bản thân mình vào lúc này bằng cách nắm bắt 4 chân lý như vậy, quán pháp nơi các pháp của người khác vào lúc khác bằng cách nắm bắt 4 chân lý như vậy. Và ở đây, tính chất sinh lên & diệt đi nên được hiểu là tính sinh ra và diệt mất của 4 chân lý theo thực tính. Chính phương pháp được nói đó (nên được áp dụng) từ đây về sau.

339

♦ kevalañhi idha catusaccapariggāhikā sati dukkhasaccanti evaṃ yojanaṃ katvā saccapariggāhakassa bhikkhuno niyyānamukhaṃ veditabbaṃ. sesaṃ tādisamevāti.

♦ catusaccapabbavaṇṇanā niṭṭhitā.

Ở đây, quả thực, niệm ghi nhận toàn bộ 4 chân lý là sự thật về khổ.’ Sau khi giải thích như vậy, thì sự khởi đầu của việc xuất ly của vị Tỳ Kheo nắm bắt các chân lý nên được hiểu. Phần còn lại cũng giống hệt như phần trước đó.

Sự giải thích (phần) 4 chân lý được hoàn thành.

400

♦ ettāvatā ānāpānaṃ catuiriyāpathaṃ catusampajaññaṃ dvattiṃsākāraṃ catudhātuvavatthānaṃ navasivathikā vedanānupassanā cittānupassanā nīvaraṇapariggaho khandhapariggaho āyatanapariggaho bojjhaṅgapariggaho saccapariggahoti ekavīsati kammaṭṭhānāni vuttāni. tesu ānāpānaṃ dvattiṃsākāro navasivathikāti ekādasa appanākammaṭṭhānāni honti. dīghabhāṇakamahāsīvatthero pana “navasivathikā ādīnavānupassanāvasena vuttā”ti āha. tasmā tassa matena dveyeva appanākammaṭṭhānāni, sesāni upacārakammaṭṭhānāni. kiṃ panetesu sabbesu abhiniveso jāyatīti? na jāyati. Iriyāpathasampajaññanīvaraṇabojjhaṅgesu hi abhiniveso na jāyati, sesesu jāyatīti. mahāsīvatthero panāha —  “etesupi abhiniveso jāyati, ayañhi atthi nu kho me cattāro iriyāpathā, udāhu natthi, atthi nu kho me catusampajaññaṃ, udāhu natthi, atthi nu kho me pañcanīvaraṇā, udāhu natthi,

atthi nu kho me sattabojjhaṅgā, udāhu natthīti evaṃ pariggaṇhāti, tasmā sabbattha abhiniveso jāyatī”ti.

Cho đến đây, 21 đề mục thiền đã được nói: hơi thở ra vô; 4 oai nghi; 4 sự triệt tri (tỉnh giác); 32 thể trược; sự phân tích 4 yếu tố; 9 phần (về quán tử thi) ở nghĩa địa; sự quán thọ; sự quán tâm; sự nắm bắt triền cái; sự nắm bắt uẩn; sự nắm bắt xứ; sự nắm bắt giác chi; sự nắm bắt chân lý. Trong số chúng, có 11 đề mục thiền (dẫn tới) an chỉ định: hơi thở ra vô; 32 thể trược; 9 phần (về quán tử thi) ở nghĩa địa. Tuy nhiên, trưởng lão Mahāsīva – người tụng đọc Trường Bộ Kinh – lại nói rằng: ‘9 phần (về quán tử thi) ở nghĩa địa được nói với ý nghĩa là phép quán sự nguy hiểm.’ Do đó, theo quan điểm của vị ấy, chỉ có 2 đề mục thiền (dẫn tới) an chỉ định; các đề mục thiền còn lại là những đề mục thiền (dẫn tới) cận định. Nhưng xu hướng(i) có khởi sinh trong tất cả (các đề mục thiền) ấy hay không? Nó không khởi sinh (trong tất cả các đề mục thiền ấy). Bởi vì xu hướng không khởi sinh trong các đề mục thiền: oai nghi, tỉnh giác, triền cái, giác chi; nó khởi sinh trong các đề mục thiền còn lại. Nhưng trưởng lão Mahāsīva nói rằng: ‘Xu hướng khởi sinh trong các đề mục thiền ấy (oai nghi, tỉnh giác, triền cái, giác chi). Bởi vì vị ấy nắm bắt (đề mục thiền) như vầy ‘Tôi đang có 4 oai nghi ấy; hoặc tôi đang không có 4 oai nghi ấy. Tôi đang có 4 sự triệt tri ấy hoặc tôi đang không có 4 sự triệt tri ấy. Tôi đang có 5 triền cái ấy hoặc tôi đang không có 5 triền cái ấy. Tôi đang có 7 giác chi ấy hoặc tôi đang không có 7 giác chi ấy.’ Do đó xu hướng khởi sinh trong mọi đề mục thiền.

—–

(i) Theo Sớ Giải Trung Bộ, [xu hướng – abhinivesa] là một thuật ngữ chỉ sự nắm bắt trong thiền Vipassanā – tức sự thấu hiểu những pháp nên được thấu hiểu. Còn theo Chú Giải Thanh Tịnh Đạo, [xu hướng – abhinivesa] là sự phân định Danh & Sắc trong giai đoạn đầu thực hành Vipassanā. Dựa theo đó, đoạn chú giải trên muốn nói về những đề mục thiền nào thì dễ phân định và những đề mục thiền nào thì khó phân định Danh & Sắc trong giai đoạn hành giả mới tu tập Vipassanā.

401

♦ 137. yo hi koci, bhikkhaveti yo hi koci bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā. evaṃ bhāveyyāti ādito paṭṭhāya vuttena bhāvanānukkamena bhāveyya. pāṭikaṅkhanti paṭikaṅkhitabbaṃ, avassaṃ bhāvīti attho. aññāti arahattaṃ. sati vā upādiseseti upādānasese vā sati aparikkhīṇe. anāgāmitāti anāgāmibhāvo.

[Này các Tỳ Kheo! Quả thật, bất kỳ ai] tức bất kỳ vị Tỳ Kheo, Tỳ Kheo Ni, nam cận sự, nữ cận sự nào. [Phát triển/tu tập như vậy] tức phát triển/tu tập một cách tuần tự dựa theo phép phát triển/tu tập đã được nói từ đầu (bài kinh). [Được kỳ vọng] tức xứng đáng được kỳ vọng, (điều ấy) chắc chắn diễn ra. [Chánh trí – aññā] tức trạng thái A La Hán. [Hoặc khi sự dư sót còn tồn tại] tức khi sự dư sót – (phiền não) chưa bị phá huỷ – còn tồn tại. [Trạng thái Bất Lai] tức quả vị Bất Lai.

402

evaṃ sattannaṃ vassānaṃ vasena sāsanassa niyyānikabhāvaṃ dassetvā puna tato appatarepi kāle dassento “tiṭṭhantu, bhikkhave”tiādimāha. sabbampi cetaṃ majjhimasseva neyyapuggalassa vasena vuttaṃ. tikkhapaññaṃ pana sandhāya — “pāto anusiṭṭho sāyaṃ visesaṃ adhigamissati, sāyaṃ anusiṭṭho pāto visesaṃ adhigamissatī”ti (ma. ni. 2.345) vuttaṃ.

Sau khi trình bày trạng thái xuất ly(i) của giáo pháp theo (thời gian) 7 năm như vậy, kế đó, nhằm cho thấy những khoảng thời gian ngắn hơn nữa, Đức Phật lại nói rằng: ‘Này các Tỳ Kheo! Không kể đến (7 năm)’ vân vân. Và tất cả điều đó được nói dành cho loại người cần được hướng dẫn – chỉ thuộc hạng trung bình. Còn về hạng người có trí tuệ sắc bén thì (điều này) đã được nói: ‘Được hướng dẫn vào buổi sáng, (vị ấy) có thể đạt đến thành quả vào buổi chiều. Được hướng dẫn vào buổi chiều, (vị ấy) có thể đạt đến thành quả vào buổi sáng.’ (ma. ni. 2.345). 

—–

(i) [xuất ly – niyyānika] tức đi ra khỏi vòng luân hồi – ám chỉ sự giải thoát hoàn toàn của vị A La Hán.

403

iti bhagavā “evaṃniyyānikaṃ, bhikkhave, mama sāsanan”ti dassetvā ekavīsatiyāpi ṭhānesu arahattanikūṭena desitaṃ desanaṃ niyyātento “ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo … pe … iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vuttan”ti āha. sesaṃ uttānatthamevāti.

♦ papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

♦ satipaṭṭhānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

♦ paṭhamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

Như vậy, sau khi trình bày ‘Này các Tỳ Kheo! Giáo pháp của ta có tính xuất ly như vậy’; nhằm tổng hợp lời giảng đã được nói ở 21 chỗ với đỉnh điểm là trạng thái A La Hán, Đức Thế Tôn đã nói: ‘Này các Tỳ Kheo! Đây là con đường nhất lộ…’ Điều nào đã được nói (bởi Đức Thế Tôn trong bài kinh), thì điều đó đã được nói dựa trên (chủ đề) đó.’ Phần còn lại có ý nghĩa hoàn toàn rõ ràng.

Sự giải thích bài kinh Satipaṭṭhāna thuộc Chú Giải Trung Bộ Kinh – tức bộ Papañcasūdanī – được hoàn thành.

Sự giải thích chương thứ nhất được hoàn thành.