Kinh số 85 – Giải Thích Kinh Vương Tử Bodhi

Xem Trung Bộ Kinh – Kinh Vương Tử Bodhi

324. evaṃ V.3.229 me sutanti bodhirājakumārasuttaṃ. tattha kokanadoti kokanadaṃ vuccati padumaṃ. so ca maṅgalapāsādo olokanakapadumaṃ dassetvā kato, tasmā kokanadoti saṅkhaṃ labhi.

324. Kinh Vương Tử Bodhi được bắt đầu như sau: “Tôi đã được nghe như vầy.” Ở đó, Kokanado: hoa sen được ngài gọi là Kokanado. Cung điện hạnh phúc đó ngài đã kiến tạo trông giống như hoa sen có thể nhìn thấy được, cho nên được xem là lâu đài Kokanada.

325. yāva pacchimasopānakaḷevarāti ettha pacchimasopānakaḷevaranti paṭhamaṃ sopānaphalakaṃ vuttaṃ. addasā P.3.322 khoti olokanatthaṃyeva dvārakoṭṭhake ṭhito addasa. bhagavā tuṇhī ahosīti “kissa nu kho atthāya rājakumārena ayaṃ mahāsakkāro kato”ti āvajjanto puttapatthanāya katabhāvaṃ aññāsi. so hi rājakumāro aputtako, sutañcānena ahosi — “buddhānaṃ kira adhikāraṃ katvā manasā icchitaṃ labhantī”ti. so — “sacāhaṃ puttaṃ labhissāmi, sammāsambuddho mama celappaṭikaṃ akkamissati. no ce labhissāmi, na akkamissatī”ti patthanaṃ katvā santharāpesi. atha bhagavā “nibbattissati nu kho etassa putto”ti āvajjetvā “na nibbattissatī”ti addasa.

325. Ở đây, ‘những bậc thang thấp nhất’ ngài gọi là bậc thang thấp nhất trong cụm từ ‘cho đến những bậc thang thấp nhất’. Addasā kho (đã nhìn thấy): người đứng ở cánh cổng ra vào để quan sát cũng đã nhìn thấy. bhagavā tuṇhī ahosi (đức Thế Tôn im lặng nhận lời): Đức Thế Tôn suy xét rằng: “Vương tử đã thực hành sự cung kính to lớn này nhằm mục đích gì?” biết rằng thực hành nhằm mục đích để có được đứa con trai, bởi vì vương tử ấy không có con trai, nghe rằng – “Mọi người đã thực hiện hành động hướng thượng cùng chư Phật sẽ đạt được những điều như mong muốn.” Ngài đã thực hiện ước muốn rằng: “Nếu ta sẽ có được đứa con trai thì bậc Chánh đẳng Chánh giác sẽ hãy bước lên tấm vải của ta, còn nếu ta sẽ không được thì ngài sẽ không bước lên” vì thế đã ra lệnh cho trải tấm vải ra sẵn. Tiếp đó đức Thế Tôn suy nghĩ rằng: “Đứa con trai của vị vua này sẽ sanh lên hay không? ngài nhìn thấy rằng “sẽ không sanh”.

pubbe kira so ekasmiṃ dīpe vasamāno samacchandena sakuṇapotake khādi. sacassa mātugāmo aññova bhaveyya, puttaṃ labheyya. ubhohi pana samānacchandehi hutvā pāpakammaṃ kataṃ, tenassa putto na nibbattissatīti aññāsi. dusse pana akkante — “buddhānaṃ adhikāraṃ katvā patthitapatthitaṃ labhantīti loke anussavo, mayā ca mahāabhinīhāro kato, na ca puttaṃ labhāmi, tucchaṃ idaṃ vacanan”ti micchāgahaṇaṃ gaṇheyya.

Đức Phật biết được rằng: đã nghe nói rằng – vào thời quá khứ đức vua cư trú ở trên một hòn đảo và ăn thịt những con chim con với ước muốn đồng đẳng. Nếu người vợ của vị ấy có suy nghĩ khác thì nàng sẽ có một đứa con, nhưng cả hai người đều có ước muốn như nhau, (cả hai) đều đã tạo ác nghiệp, vì thế con của họ sẽ không sanh lên. Nhưng khi chúng ta bước lên tấm vải thì vương tử sẽ hiểu sai rằng: Tin đồn lan truyền khắp thế gian rằng: ‘Những người thực hiện hành động hướng thượng cùng chư Phật, sẽ có được những điều mà bản thân mong muốn. Chính tôi đã thực hiện hành động hướng thượng lớn lao, Chúng tôi cũng không có con. Tin đồn này là không đúng sự thật, (nhưng) ta cũng chẳng có được đứa con nào, những lời nói đó không có thật”.

titthiyāpi — “natthi samaṇānaṃ akattabbaṃ nāma, celappaṭikaṃ maddantā āhiṇḍantī”ti ujjhāyeyyuṃ M.3.223. etarahi ca akkamantesu bahū bhikkhū paracittaviduno, te bhabbaṃ jānitvā akkamissanti, abhabbaṃ jānitvā na akkamissanti. anāgate pana upanissayo mando bhavissati, anāgataṃ na jānissanti.

Ngay cả các ngoại đạo cũng sẽ chỉ trích rằng: ‘Đối với các Sa-môn không có việc gì là không dám làm, họ đi lại giẫm đạp lên tấm vải.’ Và hiện nay có nhiều vị Tỷ-kheo có khả năng biết được tâm của người khác, các vị ấy sau khi biết người phù hợp thì sẽ bước lên, sau khi biết người không phù hợp thì sẽ không bước lên. Nhưng trong tương lai, các vị sẽ có căn cơ kém và sẽ không biết được những việc sẽ xảy ra trong tương lai.

tesu akkamantesu sace patthitaṃ ijjhissati, iccetaṃ kusalaṃ P.3.323. no ce ijjhissati, — “pubbe bhikkhusaṅghassa abhinīhāraṃ katvā icchiticchitaṃ labhanti, taṃ idāni na labhanti V.3.230. teyeva maññe bhikkhū paṭipattipūrakā ahesuṃ, ime paṭipattiṃ pūretuṃ na sakkontī”ti manussā vippaṭisārino bhavissantīti imehi kāraṇehi bhagavā akkamituṃ anicchanto tuṇhī ahosi. sikkhāpadaṃ paññapesi “na, bhikkhave, celappaṭikā akkamitabbā”ti (cūḷava. 268). maṅgalatthāya paññattaṃ anakkamantesu pana akkamanatthāya anupaññattiṃ ṭhapesi — “gihī, bhikkhave, maṅgalikā, anujānāmi, bhikkhave, gihīnaṃ maṅgalatthāyā”ti (cūḷava. 268).

Khi các vị ấy giẫm lên, nếu điều mong muốn của họ được thành tựu thì gọi là việc tốt, nếu không thành tựu thì đức Phật không muốn bước lên nên ngài giữ im lặng. Vì lý do này mọi người không phải hối tiếc về sau rằng: “Trước đây, khi người ta tạo công đức cúng dường đến chư Tăng thì đều đạt được điều mình mong ước, nhưng nay lại không được như vậy. Có lẽ chỉ có các vị Tỷ-kheo thời xưa mới thực hành viên mãn, còn các vị Tỷ-kheo thời nay không thể thực hành được như vậy.” Đức Thế Tôn mới chế định học giới như sau: “Này các tỳ khưu, không nên bước lên các tấm thảm trải bằng vải…” (cūḷava. 268)¹. Nhưng khi chư Tỳ khưu không vi phạm học giới vì mục đích kiết tường, đức Thế Tôn đã quy định thêm (điều học) cho bước lên tấm vải như sau: “Này các Tỳ khưu, các gia chủ tin vào sự may mắn. Này các Tỳ khưu, ta cho phép bước lên tấm thảm trải bằng vải trong khi được thỉnh cầu để đem lại sự may mắn.” (cūḷava. 268).

326. pacchimaṃ janataṃ tathāgato anukampatīti idaṃ thero vuttesu kāraṇesu tatiyaṃ kāraṇaṃ sandhāyāha. na kho sukhena sukhanti kasmā āha? kāmasukhallikānuyogasaññī hutvā sammāsambuddho na akkami, tasmā ahampi satthārā samānacchando bhavissāmīti maññamāno evamāha.

326. Pacchimaṃ janataṃ tathāgato anukampati² (Như Lai vì lòng thương tưởng nghĩ đến những người hậu thế): Trưởng lão nói muốn đề cập đến nhân thứ 3 trong số các nhân đã nói. Tại sao ngài nói ‘sự an lạc mà người có thể chứng đắc không phải do sự an lạc’? Ngài nghĩ rằng: có lẽ bậc Chánh đẳng Chánh giác vẫn có tư tưởng trong sự gắn bó với việc say đắm về dục lạc nên mới không bước lên, vì thế ngay cả ta cũng sẽ có mong muốn đồng đẳng với bậc Đạo Sư, nên mới nói như thế.

327. so kho ahantiādi “yāva rattiyā pacchime yāme”ti tāva mahāsaccake (ma. ni. 1.364 ādayo) vuttanayena veditabbaṃ. tato paraṃ yāva pañcavaggiyānaṃ āsavakkhayā pāsarāsisutte (ma. ni. 1.272 ādayo) vuttanayena veditabbaṃ.

327. so kho ahaṃ (khi ta còn trẻ…) v.v, bậc trí nên hiểu theo phương thức đã trình bày trong Kinh Mahāsaccaka (ma. ni. 1.364 ādayo) “cho đến khi vào canh cuối của đêm” sau đó nên hiểu theo phương thức đã được nói trong Kinh Pāsarāsi (ma. ni. 1.272 ādayo) từ sự cận kiệt tất cả lậu hoặc của nhóm năm vị ẩn sĩ.

343. aṅkusagayhe sippeti aṅkusagahaṇasippe. kusalo ahanti cheko ahaṃ. kassa P.3.324 panāyaṃ santike sippaṃ uggaṇhīti? pitu santike, pitāpissa pitu santikeva uggaṇhi. kosambiyaṃ kira parantaparājā nāma rajjaṃ kāresi. rājamahesī garubhārā ākāsatale raññā saddhiṃ bālātapaṃ tappamānā rattakambalaṃ pārupitvā nisinnā hoti, eko hatthiliṅgasakuṇo “maṃsapesī”ti maññamāno gahetvā ākāsaṃ pakkhandi. sā “chaḍḍeyya man”ti bhayena nissaddā ahosi, so taṃ pabbatapāde rukkhaviṭape ṭhapesi. sā pāṇissaraṃ karontī mahāsaddamakāsi. sakuṇo M.3.224 palāyi, tassā tattheva gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi. tiyāmarattiṃ deve vassante kambalaṃ pārupitvā nisīdi. tato ca avidūre tāpaso vasati. so tassā saddena aruṇe uggate rukkhamūlaṃ āgato jātiṃ pucchitvā nisseṇiṃ bandhitvā otāretvā attano vasanaṭṭhānaṃ netvā yāguṃ pāyesi. dārakassa meghautuñca pabbatautuñca gahetvā jātattā udenoti nāmaṃ akāsi. tāpaso phalāphalāni āharitvā dvepi jane posesi.

343. aṅkusagayhe sippe: nghề nghiệp của người nắm lấy câu móc. kusalo ahaṃ: Ta là vị khéo léo. Vị vương tử này học nghề nghiệp ở trong trú xứ của ai? Người cha học ở chỗ của ông, vương tử này cũng học ở chỗ của cha. Được biết rằng trong thành phố Kosambī đức vua Parantapa trị vì quốc độ. Hoàng hậu đang mang thai, khi đã ngồi xuống choàng lên tấm vải len được nhuộm đỏ, sưởi ấm dưới ánh nắng nhẹ cùng đức vua ở bên ngoài hoàng cung. Có một con chim Hatthiliṅga tưởng nàng là một miếng thịt, đã xà xuống và cắp hoàng hậu đi trong nanh vuốt của nó rồi bay lên hư không. Hoàng hậu lo sợ rằng nó sẽ vứt bà xuống nên giữ im lặng. Con chim đó đưa bà đến một cành cây ở dưới chân núi. Sau đó bà mới vỗ tay và tạo ra một tiếng động lớn, con chim sợ hãi và bay đi. Hoàng hậu đã hạ sanh một hoàng nhi ở trên chính nhánh cây đó. Khi trời mưa vào ban đêm vào canh thứ ba, hoàng hậu đã ngồi xuống sau khi choàng tấm áo len nhuộm đỏ. và ở cái cây chân núi ấy có một vị đạo sĩ sinh sống. Với âm thanh kêu cứu của hoàng hậu vị đạo sĩ đã đi đến gốc cây vào lúc bình minh, hỏi bà về xuất thân, rồi dựng cầu thành để hoàng hậu bước xuống, đưa bà về chỗ trú ẩn của mình, cho uống nước cháo. Do đứa bé đã giữ lấy mùa mưa và thời tiết của núi sanh ra nên mới đặt tên là Udena. Đạo sĩ đã tìm kiếm trái cây mang về để nuôi dưỡng cả hai người.

sā V.3.231 ekadivasaṃ tāpasassa āgamanavelāya paccuggamanaṃ katvā itthikuttaṃ dassetvā tāpasaṃ sīlabhedaṃ āpādesi. tesaṃ ekato vasantānaṃ kāle gacchante parantaparājā kālaṃ akāsi. tāpaso rattibhāge nakkhattaṃ oloketvā rañño matabhāvaṃ ñatvā — “tuyhaṃ rājā mato, putto te kiṃ idha vasituṃ icchati, udāhu pettike rajje chattaṃ ussāpetun”ti pucchi. sā puttassa ādito paṭṭhāya sabbaṃ pavattiṃ ācikkhitvā chattaṃ ussāpetukāmatañcassa ñatvā tāpasassa ārocesi. tāpaso ca hatthiganthasippaṃ jānāti, kutonena laddhaṃ? sakkassa P.3.325 santikā. pubbe kirassa sakko upaṭṭhānaṃ āgantvā “kena kilamathā”ti pucchi. so “hatthiparissayo atthī”ti ārocesi. tassa sakko hatthiganthañceva vīṇakañca datvā “palāpetukāmatāya sati imaṃ tantiṃ vādetvā imaṃ silokaṃ vadeyyātha, pakkositukāmatāya sati imaṃ silokaṃ vadeyyāthā”ti āha. tāpaso taṃ sippaṃ kumārassa adāsi. so ekaṃ vaṭarukkhaṃ abhiruhitvā hatthīsu āgatesu tantiṃ vādetvā silokaṃ vadati, hatthī bhītā palāyiṃsu.

Một ngày nọ, hoàng hậu đã thực hiện việc đi ra đón vị đạo sĩ khi vị ấy quay trở về, đã biểu lộ những cử chỉ của người nữ khiến cho vị đạo sĩ vi phạm giới luật. Khi những người ấy sống chung với nhau, thời gian trôi qua vua Parantapa đã băng hà, vị đạo sĩ đã quan sát các vì tinh tú vào ban đêm biết được rằng đức vua đã băng hà, mới hỏi rằng: “Đức vua ngài đã băng hà, mong muốn để cho hoàng tử của nàng sống ở nơi này chăng? hay là cho (vị ấy) nâng lên cây lọng trắng kế thừa vương vị của cha mình”. Hoàng hậu đã kể lại chuyện đã xảy ra từ đầu cho hoàng tử biết rằng: Hoàng tử cần phải nâng lên cây lọng trắng để kế thừa vương vị của cha mới nói với vị đạo sĩ. Và vị đạo sĩ biết được môn học bắt voi. Môn học này vị đạo sĩ biết được từ đâu? Ta có được từ trú xứ của vua trời Sakka. Được biết rằng trong quá khứ vua trời Sakka đã đến phụng sự vị đạo sĩ ấy hỏi rằng: “ngài có bị mệt nhọc bởi chuyện gì?” Vị đạo sĩ đáp “có sự nguy hiểm liên quan đến voi”. Vua trời Sakka ban cho môn học bắt voi và đàn luýt đến vị đạo sĩ ấy, đã nói rằng: “Khi muốn con voi chạy đi hãy gảy sợi dây này rồi hãy đọc lên câu thơ này, khi muốn cho con voi chạy lại hãy đọc lên câu kệ này này.” Vị đạo sĩ đã dạy môn học đó cho hoàng tử. Hoàng tử leo lên một cây đa khi các con voi chạy đến đã gảy đàn luýt (và) đã đọc lên câu kệ, các con voi đã bỏ chạy.

so sippassa ānubhāvaṃ ñatvā punadivase pakkosanasippaṃ payojesi. jeṭṭhakahatthī āgantvā khandhaṃ upanāmesi. so tassa khandhagato yuddhasamatthe taruṇahatthī uccinitvā kambalañca muddikañca gahetvā mātāpitaro vanditvā nikkhanto anupubbena taṃ taṃ gāmaṃ pavisitvā — “ahaṃ rañño putto, sampattiṃ atthikā āgacchantū”ti janasaṅgahaṃ katvā nagaraṃ parivāretvā — “ahaṃ rañño putto, mayhaṃ chattaṃ dethā”ti asaddahantānaṃ kambalañca muddikañca dassetvā chattaṃ ussāpesi. so hatthivittako hutvā “asukaṭṭhāne sundaro hatthī atthī”ti vutte gantvā gaṇhāti. caṇḍapajjoto M.3.225 “tassa santike sippaṃ gaṇhissāmī”ti kaṭṭhahatthiṃ payojetvā tassa anto yodhe nisīdāpetvā taṃ hatthiṃ gahaṇatthāya āgataṃ gaṇhitvā tassa santike sippaṃ gahaṇatthāya dhītaraṃ uyyojesi. so tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappetvā taṃ gahetvā attano nagaraṃyeva agamāsi. tassā kucchiyaṃ uppanno ayaṃ bodhirājakumāro attano pitu santike sippaṃ uggaṇhi.

Hoàng tử sau khi biết được oai lực của môn học, vào ngày hôm sau đã bắt tay vào môn học gọi voi. Con voi đầu đàn đến cúi đầu đi đến gần. Hoàng tử bước lên cổ voi rồi chọn con voi trẻ đủ sức để chiến đấu, mang theo tấm áo len được nhuộm đỏ và dấu niêm (chiếc nhẫn) đến đảnh lễ mẹ và cha rồi ra đi theo tuần tự, vào ngôi làng đó, tập hợp mọi người nói rằng: “Ta là hoàng tử, con trai của đức vua, mong muốn tài sản mới đi đến” đã đi xung quanh thành phố thông báo rằng: “Ta là hoàng tử, con trai của đức vua, các khanh hãy giao cây lọng trắng cho ta”, khi bọn họ không tin tưởng thì hoàng tử đã đưa ra tấm vải len được nhuộm đỏ và dấu niêm (chiếc nhẫn) đã nâng lên cây lọng trắng kế thừa vương vị. Vị vua ấy chỉ chú tâm đến voi, khi họ nói rằng: “Ở nơi đó có con voi tuyệt đẹp” ngài sẽ đi đến đó để bắt. Đức vua Caṇḍapajjota suy nghĩ rằng: “Ta sẽ học nghề ở chỗ của đức vua Udena ấy” mới ra lệnh cho lắp ráp con voi bằng gỗ, sắp đặt cho binh lính ngồi bên trong các con voi gỗ đó, khi đức vua ấy vừa đến để bắt voi, thì vị ấy cũng sẽ bị bắt, đưa công chúa đi để học nghề bắt voi ở trong trú xứ của vua. Vua Udena ấy cũng đã sống chung với công chúa ấy, rồi (cả hai) cùng nhau rời khỏi thành phố của vị ấy. Vương tử Bodhi đã hạ sanh vào thai bào của công chúa nên mới được học nghề nghiệp trong trú xứ của cha ngài.

344. padhāniyaṅgānīti padhānaṃ vuccati padahanabhāvo, padhānamassa atthīti padhāniyo. padhāniyassa bhikkhuno aṅgānīti padhāniyaṅgāni. saddhoti saddhāya samannāgato. sā panesā P.3.326 āgamanasaddhā V.3.232 adhigamasaddhā okappanasaddhā pasādasaddhāti catubbidhā. tattha sabbaññubodhisattānaṃ saddhā abhinīhārato paṭṭhāya āgatattā āgamanasaddhā nāma. ariyasāvakānaṃ paṭivedhena adhigatattā adhigamasaddhā nāma. buddho dhammo saṅghoti vutte acalabhāvena okappanaṃ okappanasaddhā nāma. pasāduppatti pasādasaddhā nāma, idha pana okappanasaddhā adhippetā. bodhinti catumaggañāṇaṃ. taṃ suppaṭividdhaṃ tathāgatenāti saddahati, desanāsīsameva cetaṃ, iminā pana aṅgena tīsupi ratanesu saddhā adhippetā. yassa hi buddhādīsu pasādo balavā, tassa padhānaṃ vīriyaṃ ijjhati.

344. Padhāniyaṅgāni (Năm yếu tố đưa đến sự nỗ lực): Sự cố gắng được gọi là sự nỗ lực, sự nỗ lực của người ấy tồn tại, (hạng người ấy) gọi là có sự nỗ lực, các yếu tố của vị Tỳ-khưu có sự nỗ lực gọi là những yếu tố đưa đến sự nỗ lực. Có đức tin: đã thành tựu với đức tin. Hơn nữa, đức tin có bốn loại là– (1) đức tin do tu tập, (2) đức tin do chứng đắc, (3) đức tin bất động và (4) đức tin do sự tịnh tín. Trong số bốn đức tin ấy, đức tin của các đức Bồ-tát Toàn Giác, do đã khởi lên từ lúc phát nguyện được gọi là đức tin do tu tập. Trạng thái chứng đắc do sự thấu triệt của chư Thánh Thinh văn đệ tử được gọi là đức tin do chứng đắc. Niềm tin vững chắc với trạng thái không dao động trong khi có người nói rằng– “Đức Phật, đức Pháp, đức Tăng” được gọi là đức tin bất động. Sự sanh khởi lòng tịnh tín gọi là đức tin do sự tịnh tín. Ở đây, ngài muốn đề cập đến đức tin bất động. Sự giác ngộ: Trí về Tứ Đạo. Có đức tin rằng: “Trí về Tứ Đạo ấy đức Như Lai đã khéo thấu triệt”. Và điều này, chính là chủ đề chính của Pháp thoại. Hơn nữa, Ngài có ý muốn đề cập đến đức tin vào Tam Bảo với yếu tố này. Thật vậy, niềm tịnh tín có sức mạnh vào đức Phật v.v, sự nỗ lực tinh tấn của người ấy được thành tựu.

appābādhoti arogo. appātaṅkoti niddukkho. samavepākiniyāti samavipācaniyā. gahaṇiyāti kammajatejodhātuyā. nātisītāya nāccuṇhāyāti atisītagahaṇiko hi sītabhīrū hoti, accuṇhagahaṇiko uṇhabhīrū, tesaṃ padhānaṃ na ijjhati. majjhimagahaṇikassa ijjhati. tenāha “majjhimāya padhānakkhamāyā”ti. yathābhūtaṃ attānaṃ āvikattāti yathābhūtaṃ attano aguṇaṃ pakāsetā. udayatthagāminiyāti udayañca atthañca gantuṃ paricchindituṃ samatthāya, etena paññāsalakkhaṇapariggāhikaṃ udayabbayañāṇaṃ vuttaṃ. ariyāyāti parisuddhāya. nibbedhikāyāti anibbiddhapubbe lobhakkhandhādayo nibbijjhituṃ samatthāya. sammādukkhakkhayagāminiyāti P.3.327 tadaṅgavasena kilesānaṃ pahīnattā yaṃ dukkhaṃ khīyati, tassa dukkhassa khayagāminiyā. iti sabbehipi imehi padehi vipassanāpaññāva kathitā. duppaññassa hi padhānaṃ na ijjhati. imāni ca pañca padhāniyaṅgāni lokiyāneva veditabbāni.

Ít bệnh tật: không có bệnh. Ít mỏi mệt: không có đau khổ. Việc tiêu hóa được điều hòa: Làm cho việc tiêu hóa thức ăn được điều hòa. Sức nóng: Với nguyên tố lửa sanh lên từ nghiệp. Không quá lạnh, không quá nóng: Có sức nóng quá lạnh là sợ hãi sự lạnh, có sức nóng quá nóng là sợ hãi sự nóng. Sự nỗ lực của người ấy không thành tựu. Ngược lại, thành tựu đối với người có sức nóng trung bình. Vì vậy, đức Thế Tôn đã nói rằng: “Vừa phải cho việc chịu đựng sự nỗ lực”. Thể hiện bản thân đúng theo thực thể: Tuyên bố lỗi làm không phải đức hạnh của bản thân đúng theo thực thể. Hướng đến sự sanh và sự diệt: Có thể đạt được là xác định sự sanh và sự biến hoại, Ngài nói đến trí về sự sanh diệt được xác định với năm mươi tướng trạng. 

— Giải thích ‘Năm mươi tướng trạng‘ là các đặc tính được quán sát trong khi hành thiền minh sát về sự sanh diệt của các pháp, gồm:

Về sự sanh khởi (25 tướng):
1-5. Năm uẩn sanh khởi
6-10. Năm uẩn là vô thường
11-15. Năm uẩn là khổ
16-20. Năm uẩn là vô ngã
21-25. Năm uẩn là điều kiện

Về sự hoại diệt (25 tướng):
26-30. Năm uẩn diệt mất
31-35. Năm uẩn là vô thường
36-40. Năm uẩn là khổ
41-45. Năm uẩn là vô ngã
46-50. Năm uẩn là điều kiện

Cao thượng: Đưa đến sự hoàn toàn trong sạch. Liên quan đến sự thấu suốt: Có khả năng đưa đến sự thấu suốt các uẩn có sự tham lam v.v, chưa từng thấu suốt trước đây. Đưa đến sự cạn kiệt hoàn toàn của khổ: Khổ nào sẽ cạn kiệt do trạng thái đã dứt bỏ mọi phiền não nhờ sức mạnh của sự từ bỏ do thay thế, đưa đến sự cạn kiệt của khổ đó. Minh sát tuệ đã được Ngài nói với tất cả các câu này như vậy. Thật vậy, sự nỗ lực không thành tựu đối với người có tuệ tồi. Và năm yếu tố đưa đến sự nỗ lực này nên biết rằng chúng đều thuộc Hiệp Thế.

345. sāyamanusiṭṭho M.3.226 pāto visesaṃ adhigamissatīti atthaṅgate sūriye anusiṭṭho aruṇuggamane visesaṃ adhigamissati. pātamanusiṭṭho sāyanti aruṇuggamane anusiṭṭho sūriyatthaṅgamanavelāyaṃ. ayañca pana desanā neyyapuggalavasena vuttā. dandhapañño hi neyyapuggalo sattahi divasehi arahattaṃ pāpuṇāti, tikkhapañño ekadivasena, sesadivase majjhimapaññāvasena veditabbaṃ. aho buddho aho dhammo aho dhammassa svākkhātatāti yasmā buddhadhammānaṃ uḷāratāya dhammassa ca svākkhātatāya pāto kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā sāyaṃ arahattaṃ pāpuṇāti, tasmā pasaṃsanto evamāha. yatra hi nāmāti vimhayatthe nipāto.

345. sāyamanusiṭṭho M.3.226 pāto visesaṃ adhigamissati (Như Lai giảng dạy vào buổi chiều chứng đắc ân đức cao thượng vào buổi sáng): nghĩa là được giảng dạy khi mặt trời lặn sẽ chứng đắc vào lúc bình minh.. pātamanusiṭṭho sāyaṃ (Như Lai giảng dạy vào buổi sáng … vào buổi chiều): nghĩa là được giảng dạy lúc bình minh sẽ chứng đắc vào lúc mặt trời lặn. Pháp thoại này được thuyết giảng theo căn cơ của hạng người cần được hướng dẫn (neyyapuggala). Thật vậy, hạng người cần được hướng dẫn mặc dầu có trí tuệ kém cỏi cũng (có thể) chứng đắc được A-ra-hán với bảy ngày. Người có trí tuệ sắc bén (chứng đắc) với một ngày duy nhất, còn những ngày còn lại dành cho người có trí trung bình. aho buddho aho dhammo aho dhammassa svākkhātatā (Ôi Phật! Ôi Pháp! Ôi Pháp được khéo thuyết): Vị ấy nói lời tán thán như vậy vì nhờ sự cao thượng của Phật và Pháp, và nhờ Pháp được khéo thuyết giảng, nên sau khi được dạy đề mục thiền vào buổi sáng có thể chứng đắc A-la-hán vào buổi chiều. yatra hi nāmā chỉ là hư từ được dùng với ý nghĩa thán phục.

346. kucchimatīti V.3.233 āpannasattā. yo me ayaṃ, bhante, kucchigatoti kiṃ panevaṃ saraṇaṃ gahitaṃ hotīti. na hoti. acittakasaraṇagamanaṃ nāma natthi, ārakkho panassa paccupaṭṭhitova hoti. atha naṃ yadā mahallakakāle mātāpitaro, — “tāta, kucchigatameva taṃ saraṇaṃ gaṇhāpayimhā”ti sārenti, so ca sallakkhetvā “ahaṃ saraṇaṃ gato upāsako”ti satiṃ uppādeti, tadā saraṇaṃ gahitaṃ nāma hoti. sesaṃ sabbattha uttānamevāti.

Kucchimati (mang thai): chúng sinh đã thụ thai. yo me ayaṃ, bhante, kucchigato (thưa ngài, đứa con ở trong bụng của con…): Việc quy y như vậy có thành tựu không? Không. Không có việc quy y vô tâm. Tuy nhiên sự hộ trì vẫn hiện hữu. Sau này khi đứa trẻ lớn lên, cha mẹ nhắc nhở: “Này con, khi còn trong bụng mẹ chúng ta đã cho con quy y”, và khi đứa trẻ hiểu ra và khởi tâm niệm rằng “ta là một cư sĩ đã quy y”, lúc đó mới gọi là quy y thành tựu. Từ còn lại trong các câu đều đơn giản.

Giải Thích Kinh Vương Tử Bodhi Kết Thúc